Του Γιώργου Μιχαηλίδη
Η 1η Απριλίου 1955 είναι ίσως η ιστορικότερη μέρα της Κύπρου. Οι Ελληνοκύπριοι ξεσηκώθηκαν με στόχο να αποτινάξουν το βρετανικό ζυγό με μοναδικό στόχο την Ένωση με την Ελλάδα. Για τέσσερα χρόνια οι Κύπριοι αγωνιστές με θυσία και ανδρεία πάλεψαν γι’αυτό το σκοπό ο οποίος όμως «ξεθώριασε», όταν στις 19 Φεβρουαρίου 1959 υπογράφηκαν οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου και η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος.
Τι προηγήθηκε του αγώνα
Πριν τον αγώνα έγινε διπλωματικό πόκερ. Το δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 που διοργάνωσε η Εκκλησία της Κύπρου είχε ως αποτέλεσμα το 95.7% των ψηφοφόρων να ταχθεί υπέρ της Ένωσης με την Ελλάδα και την εκλογή του Μακαρίου Γ’ ως Αρχιεπισκόπου Κύπρου στις 20 Οκτωβρίου 1950. Την ίδια περίοδο η μια μετά την άλλη αποικίες της Αγγλίας κινούνταν με στόχο την ανεξαρτησία τους.
Ταυτόχρονα οι εκάστοτε ελληνικές Κυβερνήσεις με την προτροπή της ελληνοκυπριακής ηγεσίας και με την πίεση του Κυπριακού Αγώνα στην Αθήνα κατέβαλαν προσπάθειες για τη διεθνοποίηση του ζητήματος με προσφυγές στον ΟΗΕ.
Η εμφάνιση του Γρίβα
Το ρουν της ιστορίας αλλάζει στις 10 Νοεμβρίου 1954 ο απόστρατος Συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας «Διγενής» (1897 – 1974). Ο Γρίβας που ήταν γεννημένος στην Κύπρο έφθασε στο νησί και συγκρότησε την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ). Η ΕΟΚΑ την 1η Απριλίου 1955 άρχισε τη δράση της κατά των Βρετανών αποικιοκρατών σηματοδοτώντας την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα.
Ο Γρίβας είχε διατελέσει αξιωματικός του ελληνικού στρατού και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής είχε ιδρύσει την αντικομουνιστική οργάνωση «Χ», ενώ είχε λάβει ενεργό μέρος στον Εμφύλιο Πόλεμο. Πολιτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος (1913-1977), μετέπειτα πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Έτσι άρχισε ο αγώνας
Η έναρξη του αγώνα, όπως προαναφέρθηκε, ξεκίνησε τις βραδινές ώρες της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, στο στόχαστρο της ΕΟΚΑ βρέθηκαν εκτός από τους Άγγλους δυνάστες, οι Ελληνοκύπριοι συνεργάτες τους, οι Τουρκοκύπριοι της οργάνωσης «Ταξίμ» που επιζητούσαν «ένωση» της Κύπρου με την Τουρκία, αλλά και μέλη του ΑΚΕΛ, που οι «εθνικόφρονες» της ΕΟΚΑ τούς κατηγορούσαν ως συνεργάτες των Άγγλων.
Οι μεγάλες μορφές του Αγώνα
Ο αγώνας ανέδειξε μέσα στην πορεία πολλές ηρωϊκές μορφές ως εξής:
Γρηγόρης Αυξεντίου: Ο Γρηγόρης Αυξεντίου ήταν ο υπαρχηγός της ΕΟΚΑ και γεννήθηκε στη Λύση στις 22 Φεβρουαρίου 1928. Ο Αυξεντίου που στον αγώνα ήταν γνωστός με το ψευδώνυμο «Ζήνδρος» μετονομάστηκε ως ο Σταυραετός του Μαχαιρά.
Ο θάνατός του ήταν ηρωϊκός. Στις 03 Μαρτίου 1957 οι Άγγλοι, ύστερα από προδοσία πληροφορήθηκαν το κρησφύγετό του κοντά στο Μαχαιρά. Το περικύκλωσαν με αυτοκίνητα και ελικόπτερα, μετά από πολύωρη μάχη και αρκετούς νεκρούς Άγγλους έριξαν βενζίνη στο κρησφύγετο και τον έκαψαν ζωντανό. Το καμένο σώμα του θάφτηκε στις 4 Μαρτίου στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, στο χώρο που είναι γνωστός σήμερα ως «Τα φυλακισμένα μνήματα» από τους Άγγλους στρατιώτες από φόβο λαϊκών εκδηλώσεων. Ο τότε ανταποκριτής του Ασσοσιέϊντ πρες στην Κύπρο Άλεξ Ευθυβούλου μετέδωσε μεταξύ άλλων ότι η μάχη άρχισε 4.30΄ π.μ και έληξε στις 2.00΄ μ.μ .
Μιχαλάκης Καραολής: Γεννήθηκε στο Παλαιχώρι στις 13 Φεβρουαρίου 1933 και απαγχονίστηκε στις 10 Μαιου 1956. Εντάχθηκε στη Ε.Ο.Κ.Α. πολύ πριν από την 1η Απριλίου 1955 και ήταν μέλος της ομάδας του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Στις 28 Αυγούστου 1955 ανέλαβε μαζί με το συναγωνιστή του Ανδρέα Παναγιώτου την εκτέλεση του αστυνομικού Ηρόδοτου Πουλλή, ο οποίος κατηγορείτο ως προδότης.
Η απόπειρα πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια ανοικτής διαδήλωσης της αριστεράς, την οποία παρακολουθούσε ο Πουλλής και στέφθηκε με επιτυχία. Κατά την προσπάθεια διαφυγής του, ο Καραολής καταδιώχθηκε από τους παρευρισκομένους, οι οποίοι νόμιζαν ότι επίθεση είχε ως στόχο τη διαδήλωση και ένας από αυτούς έφραξε με το ποδήλατό του τον δρόμο του Καραολή, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει το δικό του ποδήλατο.
Αργότερα οι αρχές ταυτοποίησαν τον Καραολή μέσω της πινακίδας του ποδηλάτου του και ακολούθως τον συνέλαβαν στο Τζιάος, ενώ εκείνος ετοιμαζόταν να προσχωρήσει στην αντάρτικη ομάδα του Γρηγόρη Αυξεντίου.
Φυλακίστηκε στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας καταδικάστηκε σε θάνατο στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Δημόσιος κατήγορος στη δίκη του Καραολή ήταν ο μετέπειτα ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, Ραούφ Ντενκτάς. Ο Γρίβας σε πολλά μηνύματα του έγραφε: «κάντε το αδύνατο δυνατό, ελευθερώστε τον Καραολή».
Ήταν ο πρώτος απαγχονισθέντας από τους Άγγλους. Την ίδια ημέρα στην αγχόνη βρέθηκε και ο Ανδρέας Δημητρίου.
Φώτης Πίττας: Ο Φώτης Πίττας γεννήθηκε το 1935 στο Φρέναρος και έχασε τη ζωή του στην ηρωϊκή μάχη του Αχυρώνα Λιοπετρίου στις 02 Σεπτεμβρίου 1958. Ο Φώτης Πίττας ήταν δάσκαλος και είχε το ψευδώνυμο «Ακρίτας».
Στις 30 Αυγούστου, ο Φώτης Πίττας και οι συναγωνιστές του Ανδρέας Κάρυος, Ηλίας Παπακυριακού και Χρήστος Σαμάρας κατόπιν εντολής μετέβησαν στο Λιοπέτρι για να εκπαιδεύσουν τα τοπικά μέλη της ΕΟΚΑ. Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας απέκλεισαν την περιοχή ισχυρές βρετανικές δυνάμεις. Στην προσπάθειά τους να σπάσουν τον κλοιό και να διαφύγουν με αυτοκίνητο, τα μέλη της ΕΟΚΑ ενεπλάκησαν σε ανταλλαγή πυροβολισμών με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να καταφύγουν σε έναν αχυρώνα του χωριού.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1958,οι Βρετανοί στρατιώτες κινήθηκαν προς τον αχυρώνα, δέχτηκαν όμως πυρά με αποτέλεσμα να ξεσπάσει μάχη. Μετά από πολύωρη σύγκρουση και ενώ οι άνδρες της ΕΟΚΑ αρνήθηκαν να παραδοθούν, οι στρατιώτες έβαλαν φωτιά στον αχυρώνα με αποτέλεσμα ο Πίττας και οι συμμαχητές του να σκοτωθούν στην προσπάθειά τους να πραγματοποιήσουν έξοδο. Κατά τη σύγκρουση, πέραν των μελών της ΕΟΚΑ, σκοτώθηκε ένας Βρετανός στρατιώτης και τραυματίστηκαν άλλοι πέντε.
Κυριάκος Μάτσης: Ο Κυριάκος Μάτσης γεννήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 1926 στο Παλαιχώρι και σκοτώθηκε ηρωϊκά στη μάχη του Δικώμου στις 19 Νοεμβρίου 1958. Ήταν γεωπόνος.
Συνελήφθη στις 9 Ιανουαρίου 1956, όπου κατά την διάρκεια των βασανιστηρίων τον επισκέφθηκε ο ίδιος ο Κυβερνήτης Χάρντιγκ και του πρόσφερε το υπερβολικά μεγάλο για την εποχή ποσό των 500.000 λιρών αν αποκάλυπτε πού κρυβόταν ο Διγενής. Εκεί απάντησε το γνωστό “Ου περί χρημάτων των αγώνα ποιούμεθα…αλλά περί αρετής” Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 δραπέτευσε και επικηρύχτηκε με το ποσό των 5.000 λιρών. Στις 19 Νοεμβρίου 1958 περικυκλώθηκε το κρησφύγετό του στο Δίκωμο και ανατινάχθηκε από τις Βρετανικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να βρει το θάνατο.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης: Ο μαθητής ήρωας γεννήθηκε στην Τσάδα της Πάφου το 1938 και ήταν ο νεαρότερος, αλλά και ο τελευταίος εκ των εννέα απαγχονισθέντων αγωνιστών. Η θανατική ποινή εκτελέστηκε στις 14 Μαρτίου 1957 σε ηλικία 19 ετών.
Σε ηλικία 17 χρόνων, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης εγκατέλειψε το σχολείο και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του μετέφεραν όπλα και τρόφιμα από τη Λυσό. Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2 συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα οπλοπολυβόλο Μπρεν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες.
Κατηγορήθηκε για κατοχή και διακίνηση οπλισμού και μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και η δίκη ορίζεται για τις 25 Φεβρουαρίου. Στη δίκη του ο Παλληκαρίδης δεν άφησε περιθώρια στους δικηγόρους του να τον υπερασπιστούν, αφού παρά τις αντιρρήσεις τους παραδέχθηκε την ενοχή του.
Μάρκος Δράκος: Ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές της ΕΟΚΑ ήταν ο Μάρκος Δράκος. Γεννήθηκε στον Καλοπαναγιώτη στις 22 Σεπτεμβρίου 1930 και βρήκε ηρωϊκό θάνατο στις 18 Ιανουαρίου 1957.
Στις 15 Ιανουαρίου 1957 ο Μάρκος Δράκος και τέσσερις αντάρτες είχαν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν το κρησφύγετό τους στην περιοχή Τρουλινός του χωριού Καλοπαναγιώτης, κατόπιν εκτεταμένων ερευνών που άρχισαν εκεί οι Βρετανοί, την νύχτα τηs 18 ης Ιανουαρίου 1957 στην περιοχή τηs Ευρύχου. Εκεί έχοντας βοήθεια από έναν τροφοδότη από την Τεμβριά (Μιχαήλ Δημητριάδη) έκαναν προσπάθειες για δημιουργία ενος νέου κρησφύγετου. Όμως ενώ κινούνταν μέσα στο σκοτάδι υπό σφοδρή θύελλα , ήλθαν ξαφνικά σε επαφή με τον εχθρό ο οποίοs άνοιξε αμέσως πυρ. Ο Μάρκος Δράκος δέχθηκε ξαφνικές ριπές και έπεσε νεκρός σε ηλικία 25 ετών, τραυματίας της συμπλοκής ήταν ο Κώστας Λοϊζου.
newsbomb.com.cy