ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (†)
40ον
Θέμα 12ον
«Ἡ προσκύνησις τῶν Ἁγίων»
Μέρος Α΄
Ὀρθόδοξος: Ἐπιθυμεῖτε, κ. Εὐαγγελικέ, νά συνομιλήσωμεν περί προσκυνήσεως τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἱερῶν λειψάνων, Σταυροῦ κ.λπ.;
Εὐαγγελικός: Βεβαιότατα. Ἡμεῖς οἱ Εὐαγγελικοί οὐδεμίαν προσκύνησιν προσφέρομεν εἰς οὐδένα ἄλλον πλήν τοῦ Θεοῦ.
Τοῦτο πράττομεν βασιζόμενοι εἰς τήν ῥητήν ἀπαγόρευσιν τοῦ Θεοῦ ἐν Ἐξοδ. 20,4, ὅπου λέγει: «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα… οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς οὐδ’ οὐ μή λατρεύσεις αὐτοῖς».
Ὀρθόδοξος: Ἡ ἐντολη αὕτη κ. Εὐαγγελικέ ἔχει τεσσάρας κυρίας λέξεις: α) «οὐ ποιήσεις» β) «εἴδωλον» γ) «προσκυνήσεις» δ) «οὐδ’ οὐ μή λατρεύσεις». Ἄς ἐξετάσωμεν λοιπόν μίαν ἑκάστην λέξιν χωριστά. Καί πρῶτον ἄς ἔλθωμεν εἰς τό «οὐ ποιήσεις».
Σᾶς ἐρωτῶ δίδων ὁ Κύριος τήν ἐντολήν ταύτην ἀπαγορεύει τὴν κατασκευὴν εἰκόνων ἀπολύτως ἤ ὁμιλεῖ περί εἰδώλων καί ἀγαλμάτων, διότι λέγει «σεαυτῷ εἴδωλον», τὰ ὁποῖα εἶχον οἱ πρό Χριστοῦ εἰδωλολάτραι;
Εὐαγγελικός: Ἡ ἐντολή ἐνταῦθα εἶναι ρητή καί κατηγορηματική· λέγει «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα», ἄρα ἀπαγορεύει τήν κατασκευήν παντός εἰδώλου καί πάσης εἰκόνος.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως κ. Εὐαγγελικέ ὁ Θεός ἀπαγορεύει πᾶσαν κατασκευήν εἰκόνων, ἄρα καταδικάζει πᾶσαν τέχνην γλυπτικήν καί ζωγραφικήν. Πῶς ὅμως ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ ὁ Θεός διατάσσει τόν Μωϋσῆ νά κατασκευάσῃ τά Χερουβείμ καί τόν χαλκοῦν ὄφιν ἐν Ἐξοδ. 25, 22 καί Ἀριθ. 21,4; Καί αὐτά δέν ἦσαν εἰκόνες, ὁμοιώματα;
Εὐαγγελικός: Ὄχι δέν πρόκειται περί ἀπαγορεύσεως πάσης τέχνης γλυπτικῆς καί ζωγραφικῆς. Καί ἡμεῖς οἱ Εὐαγγελικοί ἔχομεν εἰς τάς οἰκίας μας, εἰς τά Σχολεῖα μας εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ καί συγκινούμεθα βλέποντας τήν ἀπεικόνισιν τῶν παθῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. Ἀποκλείομεν ὅμως αὐτάς αὐστηρῶς ἀπό τάς Ἐκκλησίας μας καί ἀπό τήν λατρείαν.
Ὀρθόδοξος: Σᾶς ἐρωτῶ. Πρῶτον: τά Χερουβίμ, τά ὁποῖα κατεσκεύασεν ὁ Μωϋσῆς εἰς τήν κιβωτόν εὑρίσκοντο ἐν τῇ οἰκίᾳ ἤ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ; Δεύτερον. Μεταξύ τῶν Χερουβείμ τῆς Π. Διαθήκης καί τῶν εἰκόνων σας, κ. Εὐαγγελικέ, ὑπάρχει μεγάλη διαφορά.
Τάς εἰκόνας σας ἔχετε πρός οἰκιακήν διδακτικήν χρῆσιν, πρός κοσμικήν χρῆσιν. Τάς βλέπετε καθημερινῶς, τάς ἀναρτᾶτε καί τάς μεταθέτετε. Νομίζετε ὅτι ὑπῆρχε τοιαύτη δυνατότης εἰς τούς Ἑβραίους διά τά Χερουβείμ; ἠδύναντο δηλ. οὗτοι νά ἀναρτῶσι καί μεταθέτωσι κατά βούλησιν τά Χερουβείμ; Κάθε ἄλλο!
Τά Χερουβείμ εὑρίσκοντο εἰς «τά ἅγια τῶν ἁγίων», ὅπου εἰσήρχετο μόνον ὁ ἀρχιερεύς ἅπαξ τοῦ ἔτους. Ταῦτα δέν ἤγγιζεν οὐδέ ὁ ἀρχιερεύς, ἀλλά μόνον ἐρράντιζε δι’ αἵματος. Ὑπάρχει λοιπόν μεγάλη διαφορά μεταξύ τῶν εἰκόνων σας καί τῶν Χερουβείμ.
Εὐαγγελικός: Ἀσφαλῶς ὑπάρχει μεγάλη διαφορά.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως δέν δύνασθε νά ὁμιλῆτε ὅτι ἐφαρμόζετε τήν ἐντολήν μέ τό νά ἔχητε εἰκόνας, ὅπως ἔδωσεν ὁ Θεός εἰς τόν Μωϋσῆ τά Χερουβείμ.
Εὐαγγελικός: Τοιαύτας εἰκόνας δέν ἔχομεν.
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἔλθωμεν, κ. Εὐαγγελικέ, εἰς τήν δευτέραν λέξιν «εἴδωλον». Ὁ Θεός διατάσσει «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον». Ἑπομένως δέν ὁμιλεῖ περί εἰκόνων, ἀλλά περί εἰδώλων.
Εὐαγγελικός: Ἔχω τήν γνώμην, ὅτι εἴδωλον καί εἰκών σημαίνουσι τό ἴδιον πρᾶγμα.
Ὀρθόδοξος: Ὄχι κ. Εὐαγγελικέ. Τό εἴδωλον, ὅπως ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ Ὠριγένης (ἰδέ Πηδάλιον σελ. 306) εἶναι ὁμοίωμα ἀνυπάρκτου ὄντος, ἐνῶ ἡ εἰκών εἶναι ὁμοίωμα ὑπαρκτοῦ ὄντος. Τό εἴδωλον λ.χ. τοῦ Βοός τῶν Αὐγυπτίων, τόν ὁποῖον ἐθεώρησαν ὡς Θεόν, ἦτο ὁμοίωμα ἀνυπάρκτου Θεοῦ, ἐνῶ ἡ εἰκών τοῦ Χριστοῦ, τῆς Θεοτόκου, τῶν Ἁγίων εἶναι ὁμοιώματα προσώπων ὑπαρκτῶν. Τά εἴδωλα λοιπόν καί ὄχι τάς εἰκόνας ἀπαγορεύει ὁ Νόμος τοῦ Θεοῦ νά κατασκευάζωμεν.
Εὐαγγελικός: Ἡ διάκρισίς σας εἰδώλου καί εἰκόνος εἶναι ὄντως λεπτή, ἀξιοπρόσεκτος. Μή λησμονῆτε ὅμως, ὅτι ἡ ἐντολή προσθέτει «οὐδέ παντός ὁμοίωμα». Ἄρα ὁμιλεῖ περί πάσης εἰκόνας.
Ὀρθόδοξος: Ἐνταῦθα ἡ λέξις «ὁμοίωμα» καί πάλιν ἔχει τήν ἔννοιαν τοῦ εἰδώλου, δηλ. ὁμοιώματος ἀνυπάρκτου ὄντος, διότι ὁ Μωϋσῆς κατεσκεύασεν εἰκόνας Χερουβίμ καί χαλκοῦ ὄφεως. Ἄλλωστε ἡ λέξις «ὁμοίωμα» εὑρίσκεται μετά τήν λέξιν εἴδωλον «οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδέ παντός ὁμοίωμα» λέγει ἡ ἐντολή…
Λαμβάνει ἑπομένως τήν ἔννοιαν τοῦ εἰδωλολατρικοῦ εἰδώλου, τοῦ ὁμοιώματος ἀνυπάρκτου ὄντος.
Εὐαγγελικός: Ἔστω· ἄς δεχθῶ ὅλα αὐτά. Προσθέτει ὅμως κατωτέρω ὁ Κύριος «οὐ προσκυνήσεις οὐδ’ οὐ μή λατρεύσεις».
Ὀρθόδοξος: Ἄς ἐξετάσωμεν τώρα κ. Εὐαγγελικέ, καί τάς δύο ἄλλας λέξεις «προσκυνῶ» καί «λατρεύω». Αἱ λέξεις αὗται διαφέρουσι ἤ εἶναι τό ἴδιον πρᾶγμα;
Εὐαγγελικός: Δι’ ἐμέ εἶναι τό ἴδιον πρᾶγμα, προσκυνῶ σημαίνει λατρεύω.
Ὀρθόδοξος: Ὅταν λέγετε προσκυνῶ κ. Εὐαγγελικέ, τό ὁποῖον σημαίνει λατρεύω, τί ἐννοεῖτε;
Εὐαγγελικός: Δύο πράγματα. Πρῶτον: ἀποδίδομεν εἰς ὑλικά ἀντικείμενα ἰδιότητας ἁγιότητος καί θαυματουργικῆς δυνάμεως. Καί Δεύτερον: λατρεύομεν αὐτά, ὅταν δι’ ἀσπασμῶν καί διά σωματικῶν ὑποκλίσεων προσκυνοῦμεν αὐτά.
Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως, κ. Εὐαγγελικέ, πρῶτον οὐδεμίαν ἰδιότητα ἁγιότητος καί θαυματουργίας θέλετε νά ἀποδίδωμεν εἰς τάς εἰκόνας.
Εὐαγγελικός: Ὄχι.
Ὀρθόδοξος: Ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ τά Χερουβίμ εὑρίσκοντο εἰς «τὰ ἅγια τῶν ἁγίων», ἄρα ἦσαν εἰκόνες ἁγιώταται. Διά δέ τόν χαλκοῦν ὄφιν ἐν τῇ ἐρήμῳ ἡ Γραφή λέγει: «καί ἐποίησε Μωϋσῆς ὄφιν χαλκοῦν καί ἔστησεν αὐτόν ἐπί σημείου καί ἐγένετο ὅταν ἔδοκεν ὁ ὄφις ἄνθρωπον καί ἐπέβλεψεν ἐπί τόν ὄφιν τόν χαλκοῦν καὶ ἔζη». Ἑπομένως ἡ εἰκών τοῦ ὄφεως ἐθεράπευεν, εἶχε θαυματουργικὴν δύναμιν. Κατά συνέπειαν αἱ ἰδικαί σας εἰκόνες οὐδεμίαν σχέσιν ἔχουσι πρός τάς εἰκόνας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τά ἁγιώτατα Χερουβίμ καί τόν θαυματουργόν χαλκοῦν ὄφιν.