Τῆς κ. Δήμητρας Δ. Δελημιχάλη- Γεωργιάδη*
Θεωρῶ σὲ ὅλους γνωστὰ καὶ χιλιοειπωμένα τὰ σχετικὰ μὲ τὴ Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία καὶ Καταστροφή, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν θέλω νὰ προκαλέσω τὴν ὑπομονή σας. Εἶναι ὅμως ἀνάγκη νὰ λεχθεῖ ὅτι στὶς 13 Αὐγούστου 1922 ἄρχισε ἡ κεμαλικὴ ἐπίθεση στὸ μέτωπο τοῦ Ἀφιὸν Καραχισὰρ καὶ μετὰ διήμερη μάχη ἄρχισε ἡ ὑποχώρηση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ποὺ πῆρε χαρακτῆρα πανικοῦ καὶ ἄτακτης φυγῆς. Χιλιάδες ξεριζωμένοι Ἕλληνες φθάνουν μὲ κάθε μέσο ἀπὸ τὰ χωριὰ καὶ τὶς πόλεις τῆς ἐνδοχώρας στὴ Σμύρνη, γιὰ νὰ σωθοῦν ἀπὸ τὴ σφαγή.
Ἀλλὰ καὶ ἐδῶ τὰ πράγματα δὲν εἶναι καλύτερα. Ἀπὸ τὸ Μάϊο εἶχε ἀρχίσει δειλὰ- δειλὰ νὰ διαφαίνεται τὸ σχέδιο ἐγκατάλειψης ἀπὸ τὸ Στρατό μας τῆς Μ. Ἀσίας.
Ἄμεση εἶναι τότε ἡ ἀντίδραση τῶν κατωτέρων Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν, ποὺ ὑπογράφουν πρωτόκολλο τιμῆς νὰ μὴ τὴν ἐγκαταλείψουν. Ἔτσι ἱδρύεται ἡ «Μικρασιατικὴ Ἄμυνα» ποὺ εἶχε σχεδιάσει καὶ ὑποστηρίξει ὁ Χρυσόστομος, βλέποντας νὰ ἐπέρχεται ἡ θύελλα τῆς ἥττας καὶ «τὸ βασίλειον γένος τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς» νὰ κινδυνεύει νὰ παραδοθεῖ στὰ νύχια τοῦ ἀπολίτιστου Ἀσιάτη ἐκδικητῆ.
Ἐκκλησία καὶ προύχοντες Σμυρναῖοι προσφέρουν χρήματα, γιὰ νὰ ἀγορασθοῦν, αὐτὴ τὴν ἔσχατη ὥρα, ὅπλα πρὸς ἄμυνα καὶ πρὸς συγκρότηση μικρασιατικοῦ στρατοῦ.
Ἡ Ἀθήνα ἀρνεῖται νὰ στείλει ὅπλα. Καὶ στὶς 16.7.22 δημοσιεύει στὴν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως τὸν ν. 2870, ποὺ τιμωρεῖ μὲ αὐστηρὲς ποινὲς τοὺς «ἀλλοδαποὺς ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ εἰσέλθουν στὴν Ἑλλάδα». Καὶ βέβαια ὡς ἀλλοδαποὶ χαρακτηρίζονται καὶ οἱ Ἕλληνες τῆς Μ. Ἀσίας, ποὺ δὲν εἶχαν γίνει ἀκόμη Ἕλληνες ὑπήκοοι.
Τώρα πιὰ τὸ ἐνδεχόμενο τοῦ λουτροῦ αἵματος, γίνεται βεβαιότης. Στὶς 21.8.22 ἡ κυβέρνηση ὑπογράφει τὸ διάταγμα τῆς ἀποστράτευσης.
Τὸ μέτωπο καταρρέει. Ἡ τύχη τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Ἰωνίας ἔχει ἀποφασισθεῖ. Οἱ ἀρχὲς ἐγκαταλείπουν τὴν Σμύρνη. Ὁ λαὸς μένει, ἐνῷ στὰ ἐνδότερα ἔχουν ἤδη ἀρχίσει οἱ σφαγές. Οἱ Ἴωνες πληρώνουν ἀκριβὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἄντεξαν πέντε αἰώνων σκλαβιὰ καὶ παρέμειναν Ἕλληνες καὶ Χριστιανοὶ Ὀρθόδοξοι.
Τὰ στίφη τῶν Τσετῶν καὶ τῶν Τούρκων στρατιωτικῶν ἀλλὰ καὶ τοῦ ὄχλου ξεσποῦν μὲ ἀγριότητα πάνω σὲ κάθε τι τὸ ἑλληνικό. Καῖνε τὶς πόλεις καὶ τὰ χωριά, διαπομπεύουν τοὺς ἕως χθὲς γείτονες καὶ φίλους των, βγάζουν τὰ ἀπωθημένα τους, προσπαθοῦν νὰ κερδίσουν διαρπάζοντες ὅ,τι δὲν μπόρεσαν νὰ κερδίσουν μὲ τὰ μυαλὰ καὶ τὸν ἱδρῶτα τους, πυρπολοῦν τοὺς νέους Παρθενῶνες ποὺ ποτὲ δὲν μπόρεσαν οἱ ἴδιοι νὰ κτίσουν.
Καὶ ἐνῷ ὁ τρόμος ἀπὸ τὶς δυσοίωνες φῆμες ἁπλώνεται κάτω ἀπὸ τὴν ἄλλοτε κοσμοπολίτικη νύμφη τῆς Ἰωνίας, τὴ Σμύρνη, κι ἐνῷ οἱ πολιτικὲς ἀρχὲς τὴν ἔχουν ἐγκαταλείψει, κι ἐνῷ τὰ καραβάνια τῶν προσφύγων ὅλο καὶ καταφθάνουν χωρὶς προορισμό, τὸ ράσο τῆς Ἰωνίας μένει πιστὸ στὴ ματωμένη παράδοση τοῦ ἑλληνικοῦ ράσου. Ἱερεῖς καὶ δεσποτάδες θυσιάζονται ὡς νεομάρτυρες. Παραμένουν, ὥς τὴν τελευταία στιγμή, οἱ καλοὶ ποιμένες ἑνὸς λαοῦ ποὺ ἐγκαταλείφθηκε ἀπ’ ὅλους τὴν κρίσιμη ὥρα. Ἀπὸ τοὺς 450 κληρικοὺς τῆς Ἐπαρχίας Σμύρνης, οἱ 347 βρῆκαν οἰκτρὸ θάνατο.
Ὁ ἐκ Σμύρνης Μητροπολίτης Μοσχονησίων Ἀμβρόσιος Πλειανθίδης κατατεμαχίζεται φρικτά, μαζὶ μὲ 9 ἱερεῖς του, τὴν 15η Σεπτεμβρίου τοῦ 1922, σὲ ἡλικία 50 ἐτῶν.
Ὁ 46χρονος Μυτιληνιὸς Μητροπολίτης Ζήλων Εὐθύμιος Ἀγριτέλης φυλακίζεται καὶ ξεψυχᾶ μέσα στὴ φυλακή του, μετὰ ἀπὸ σαράντα μία ὁλόκληρες μέρες καὶ νύκτες φρικτῶν βασανιστηρίων, δίψας καὶ ἀσιτίας. Καὶ (τί τραγικὴ εἰρωνεία!) μόλις οἱ δήμιοί του τὸν ἔθαψαν, πετώντας τον σ’ ἕνα λάκκο, στὴν αὐλὴ τοῦ κολαστηρίου του, ἦλθε κι ἀπὸ τὴν Ἄγκυρα ἡ ἀπόφαση ποὺ τὸν καταδικάζει σὲ θάνατο.
Ὁ ἐκ Μαγνησίας Μικρᾶς Ἀσίας 58χρονος Μητροπολίτης Κυδωνιῶν Γρηγόριος Ὡρολογὰς τάφηκε ζωντανὸς τὴν 3 ἡ Ὀκτωβρίου 1922, μαζὶ μὲ πλῆθος κληρικῶν καὶ λαϊκῶν. Ὁ ἐπικεφαλῆς τῶν δημίων του Τοῦρκος ὑπολοχαγός, ὁδηγώντας τον στὸν θάνατο, εἶχε τὸ θράσος νὰ τὸν περιπαίξει, λέγοντάς του: «Ἔλα, σοῦ ἑτοίμασα ἕναν ὀντά, νὰ κατοικεῖς ὅλα τὰ χρόνια τῆς ζωῆς σου». Καὶ βεβαίως, ὁ Γρηγόριος σήμερα ἀσφαλῶς κατοικεῖ σὲ καλύτερο «ὀντὰ» ἀπὸ ἐκεῖνον ποὺ θὰ μποροῦσε ποτὲ νὰ φανταστεῖ ὁ δήμιός του.
Τραγικὸς καὶ ὁ θάνατος τοῦ Μητροπολίτου Ἰκονίου Προκοπίου, ποὺ μαρτύρησε λίγο πρὶν τὴν Μικρασιατικὴ Καταστροφή, μετὰ ἀπὸ φρικτὰ καὶ ἀκατανόμαστα βασανιστήρια. Τὸν Ἀρχιερατικὸ Ἐπίτροπο τοῦ Μοσοΰντζα, τὸν Ἀρχαντζικάκη, τὸν σούβλισαν, τὸν διάκονο Γρηγόριο τῆς Ἁγ. Ἄννας τοῦ Κορδελιοῦ τὸν ἔκαψαν ζωντανό, καὶ τὸν ἱερέα Μελέτιο τῆς Εὐαγγελίστριας τὸν σταύρωσαν σ’ ἕνα πεῦκο. Περίπου 2.500 ἐκκλησίες μεταβλήθηοαν σὲ τζαμιά, ἀποθῆκες, σταύλους.
Τέλος, ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης, ὁ 55χρονος Χρυσόστομος Καλαφάτης, ὁ Μεσσίας τοῦ Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὁ χαρισματικὸς ἐκεῖνος Εὐαγγελιστὴς τῆς Πίστης καὶ τῆς Λύτρωσης, ποὺ ὁ θάνατός του εἶναι ὁ φρικτότερος ὅλων. Γιατί εἶναι ἡ ἀνακεφαλαίωση τοῦ ἐθνικοῦ μας βίου.
* Ἡ συγγραφεύς μᾶς ἔστειλε τό ἀφιερωματικόν βιβλίον της «ΜΙΚΡΑΣΙΑ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ: 1922- 2022, 100 χρόνια προσμονῆς», ἀπό τό ὁποῖον ὁ ἀναγνώστης δύναται νά ἀντλήση πολλάς πληροφορίας.