Γράφει ὁ κ. Παν. Δ. Παπαδημητρίου, 31/3/2025#[1]
5ον.-Τελευταῖον
38. τὴν συνοδική καταπάτηση τῶν Πρεσβείων Χειροτονίας (ἀπό τό 1929),#[84] καὶ νὰ βλέπει κανείς νεαρούς «ψιλῷ ὀνόματι» Ἀρχιμανδρίτες νὰ προΐστανται πολιῶν ἐγγάμων Κληρικῶν, ποὺ πρὶν λίγο τοὺς εἶχαν Διακόνους στὴν Ἐνορία τους,
39. τὴν κατάντια τῶν φωτογραφιῶν καί τῶν φλάς στοὺς Ναούς, ῥιπές φωτογραφιῶν σὲ κάθε κίνηση τοῦ Ἀρχιερέως, σὲ σημεῖο νὰ διερωτῶνται οἱ πιστοί· τὰ Συλλείτουργα, ἀκόμη καί οἱ ἐπισκέψεις στό Ἅγιον Ὄρος, γίνονται γιὰ τὶς φωτογραφίες, καὶ τὴν ἀνάρτησή τους στὰ εἰδησεογραφικά πρακτορεῖα;
40. τὶς Συναυλίες μεθ’ ὀργάνων στὸ δυτικὸν Πρεσβυτέριον (ἤτοι Σολέα) στοὺς Ἱεροὺς Ναούς,#[85]
41. τὸ «ἄδειασμα» τῶν Ψαλτῶν στοὺς τοίχους τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ τὸ κεντρικὸν κλίτος ποὺ εἶναι ἡ Παράδοσις, γιὰ νὰ γίνει «εὐάερος» ὁ Σολέας,#[86]
42. τὴν μίξη ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν στὰ κλίτη τοῦ Ναοῦ, καὶ στὸν Ναόν ἐν γένει (στὸ ἐκκλησίασμα), #[87]
43. τὴν προώθηση ψαλμωδίας ἀπό τόν Λαό, καί νά μή εὐχαριστιέται κατανυκτική Ψαλμωδία ὁ πιστός Λαός ἀπὸ τοὺς Ψάλτες· μὲ τὴν χάβρα Ἰουδαίων ποὺ θὰ κάνουν τὴν Ἐκκλησία, τό μόνο ποὺ θὰ καταφέρουν οἱ Νεωτεριστές, θὰ εἶναι νὰ διώξουν τοὺς προσευχόμενους Πιστοὺς ποὺ θὰ πᾶνε σὲ ἄλλην ἐνορία, ὅπου θὰ μποροῦν νὰ προσεύχονται χωρὶς νὰ περισπῶνται,[81],[48]
44. τὴν ἀνάδειξη τοῦ Κληρικοῦ ἢ τοῦ Ἐπισκόπου σὲ Μαέστρο,#[88] νὰ κινεῖ μεγαλοπρεπῶς τὰ χέρια του καὶ νὰ χοραρχεῖ τὴν «ψαλμωδία» τοῦ Λαοῦ,[48] νομίζοντας ὅτι ποιεῖ ἔργον θεάρεστον, σκανδαλίζοντας, ἑλκύοντας ἐντέχνως τὴν προσοχή τοῦ Λαοῦ, καὶ μὴ ἀφήνοντας τοὺς προσευχομένους Πιστούς νὰ προσευχηθοῦν·[48][85] δὲν πᾶμε Ἐκκλησία γιὰ νὰ ἀκούσουμε τὸν διπλανό μας νὰ ψάλλει, οὔτε νὰ φωνάζει (ἂς ψάλλει μόνος στό σπίτι του, ἢ εἶναι ἀπαραίτητη ἡ παρουσία τοῦ κόσμου;),
45. τὴν εἰσαγωγὴ κοριτσιῶν ὡς παπαδάκια κ.λπ., λὲς καὶ ἐξέλιπον τὰ ἀγόρια,
46. τὴν χειροθεσία Ἀναγνώστριας, Ψάλτριας, …ἀλήθεια ἀπό ποῦ;#[89] Κανένα Ὀρθόδοξο Εὐχολόγιον, καὶ ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια, δὲν ἀναφέρει χειροθεσία Ἀναγνώστριας, Ψάλτριας,#[90], #[91]
47. τὶς γυναῖκες Πρωτοψάλτες,#[92], #[93] καὶ τοὺς γυναικείους Χορούς στὶς Ἐνορίες,#[94] κτλ.,
48. τοὺς μικτούς Χορούς (ἄνδρες μέ γυναῖκες),[87], [92]
49. καὶ συνεχίζει ἀκάθεκτη ἡ Λειτουργική τάχα Ἀναγέννηση, καὶ οἱ προωθητές της, πρὸς Διακόνισσες, Ἱέρειες, καὶ ὅ,τι ἄλλο … .#[95]
Σημειωθήτω ὅμως ὅτι πολλοὶ Ἱεράρχες καὶ Κληρικοὶ καὶ Γέροντες ἀκόμη, ἔχουν (εἶχαν) παρασυρθεῖ ἀπὸ τοὺς Λειτουργικούς τάχα Ἀναγεννητές, στὰ παραπάνω θέματα, ἐδῶ καί 100+ χρόνια, εἴτε ἐν τῷ πρωΐμῳ ἐνθουσιασμῷ τους, εἴτε μεθοδικά, εἴτε ἐν ἀγνοίᾳ τους καλῇ τῇ πίστει.
Ὅλοι αὐτοὶ οἱ νεωτερισμοί, σιγά σιγά (σὲ βάθος αἰῶνος), μὲ ὑπομονή, μὲ μέθοδο, μὲ στρατηγική, μυστικῶς, ὑποκώφως#[96] καὶ μὲ πολὺ μαεστρία δυστυχῶς εἰσήχθησαν στὴν λατρεία μας,#[97] ὥστε οἱ περισσότεροι τῶν κληρικῶν νὰ τοὺς ἐγκολπώνονται χωρὶς κἂν νὰ ἔχει χτυπήσει ἐντός τους οὔτε ἕνα «παραδοσιακό καμπανάκι» ἀφυπνίσεως.
Γράφει ὁ Φουντούλης: «Τὰ χειρόγραφα καὶ αἱ διατάξεις τῆς θείας Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων δὲν μαρτυροῦν γιὰ τὸ κλείσιμο αὐτὸ τῶν [Βημο-] θυρῶν μετὰ τὴν Μεγάλη Εἴσοδο».#[98] Καὶ ἐν τούτοις στὴν Προηγιασμένη ἀκόμη καὶ σήμερα κρατεῖ ἡ Παράδοσις τοῦ Καταπετάσματος στὶς Ἐνορίες!#[99] Καὶ συνεχίζει: «Τοῦτο ὅμως δὲν ἔχει σημασία, γιατὶ εἶναι γνωστό, ὅτι ὄχι μόνο στὴν λειτουργία τῶν Προηγιασμένων, ἀλλὰ καὶ στὴν τελεία Λειτουργία [δηλ. τοῦ Χρυσοστόμου καὶ τοῦ Μ. Βασιλείου] μετὰ τὴν Εἴσοδο τῶν Δώρων ἐκλείοντο τὰ βημόθυρα καὶ τὸ Καταπέτασμα».[98] Καὶ ἐπίσης λέει ὅτι: «οἱ παλαιότεροι Ἱερεῖς ἐνθυμοῦνται, ὅτι καὶ στὶς Ἐνορίες μέχρι προσφάτως ἴσχυε ἡ ἰδία πρᾶξις.»[98] Κακῶς ὅμως λέει ἴσχυε (τό 1967, 1994), ἔπρεπε νὰ πεῖ ἰσχύει ἀκόμη (διὰ πυρὸς καὶ σιδήρου βέβαια), ὡς εἴδαμε στὴν ἑνότητα §18.1, τοῦ βιβλίου μας γιὰ τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας.[99]
Τὸ κλείσιμο τῆς Ὡραίας Πύλης, ἐπίσης τὸ διδάσκονταν οἱ Ἱερεῖς μας ἀπὸ τὴν προφορικὴ παράδοση, ἀπὸ τὴν ζῶσα παράδοση ἀπὸ τοὺς παλαιότερους Ἱερεῖς (ἰδίοις ὀφθαλμοῖς), καὶ ἐπίσης τὸ διδάσκονταν στὶς Ἱερατικές Σχολές, βλ. ἐπίσης, Ἀρχιεπ. Κορίνθου Βαρθολομαίου,#[100] καὶ ἀναγραφόταν ἰδιαίτερα στὴν σπανιοτέρως τελουμένη Προηγιασμένη μὲ κάθε λεπτομέρεια στὰ πρῶτα Ἱερατικά τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας, 1951-2000.[99]
Βλέπουμε λοιπόν ὅτι προτοῦ πολεμηθεῖ (ἀπὸ τοὺς Λειτουργικούς Ἀναγεννητές) ἡ Προσευχή τῶν Ἱερέων, δηλ. ἡ μυστικὴ Προσευχή τῶν Ἱερέων στὴν Λειτουργία,[51] βλ. Ματθ. ϛʹ 5-6 (καὶ ὁ Λαὸς μυστικὰ Προσεύχεται, ὄχι εἰς ἐπήκοον τοῦ διπλανοῦ του!),[26] πολεμήθηκε τόν 20όν αἰ. (ὅπως καὶ στοὺς αἱρετικοὺς Λατίνους τέσσερις αἰῶνες νωρίτερα τόν 16ον αἰ.)#[101] πρωτίστως ἡ ἀπόκρυψις τῆς θέας τῆς Ἁγίας Τράπεζας,[76] ἀπὸ τὰ Βημόθυρα καὶ τὸ Καταπέτασμα-Βῆλον (καὶ τὸ Εἰκονοστάσιον-Τέμπλον φυσικά), στὴν ὥρα τῆς Ἀναφορᾶς (ἀπὸ τὴν Μ. Εἴσοδον μέχρι τήν Θ. Κοινωνίαν),[99] εἰδικὰ μὲ τὴν ἀνεκδιήγητη σημείωση τοῦ Ἱερατικοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τοῦ 1977.#[102]
Ἔτσι λοιπὸν ἀνοίχτηκε, μεθοδικὰ καὶ στρατηγικά, ὁ δρόμος γιὰ τὴν Λειτουργική τάχα Ἀναγέννηση τῷ ὄντι Λειτουργική Ἀλλοίωση, δηλ. ἀνοίχτηκε ὁ δρόμος γιὰ τοὺς λατινογενεῖς νεωτερισμούς στὴν Λειτουργία καὶ στὴν Θεία Λατρεία.
Ἐὰν ἀκόμη κλεινόταν τὸ Καταπέτασμα καὶ τὰ Βημόθυρα κατὰ τὴν Ἁγία Ἀναφορά (ὅπως τὸ εἶχε ἡ ζῶσα Παράδοσις τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ ἀκόμη τηρεῖται στὸ Ἅγιον Ὄρος, καὶ ἀλλοῦ), οἱ λατινογενεῖς Λειτουργικοὶ Νεωτερισμοί (τῶν …Ἀναγεννητῶν), δὲν θὰ μποροῦσαν κἂν νὰ στεριώσουν τόσο εὔκολα ὅπως σήμερα!
Tὸ κλείσιμο τῆς Ὡραίας Πύλης, μεγάλως κόβει καὶ τὴν ἐπίδειξη καὶ τὸν Κληρικαλισμό, καὶ συνεπῶς εὐεργετεῖ καὶ δυναμώνει τὴν Προσευχή τῆς Ἐκκλησίας.
Καὶ ὄχι μόνον ὁ Ἐσταυρωμένος, ἀλλὰ κυρίως τό Εἰκονοστάσιον – Τέμπλον πολὺ ἐνοχλεῖ τοὺς Λειτουργικούς Ἀναγεννητές, ποὺ ἂν μποροῦσαν θὰ τὸ γκρέμιζαν, ὅπως ἔκαναν οἱ Παπικοὶ καὶ οἱ Προτεστάντες τόν 16ον αἰ. κ.ἑ.![79]
Τὸν Θεὸν δὲν τὸν φοβοῦνται, ἀλλὰ φοβοῦνται τοὐλάχιστον τόν Λαόν …μέχρι στιγμῆς, ἢ ἐμπαίζουν τὸν Λαὸν βάζοντας τραπέζι ἐκτὸς τοῦ Ἱεροῦ Βήματος, στὸν Σολέα, γιὰ Τράπεζα, σὰν τοὺς Λατίνους ἀπό τόν 16ον αἰ. κ.ἑ., καὶ σὰν τοὺς Ἀρμένιους ποὺ ἀκολουθοῦν τοὺς Λατίνους.
Ἴσως ποῦν μερικοί, καλά, αὐτὴ ἡ λειτουργικὴ «ἀναγέννηση», ὅπως τὴν ὑλοποιοῦν οἱ δικοί μας, δὲν ἔχει κάνει κανένα καλό; Φυσικά καὶ θὰ ἔχει κάνει, ἀλλὰ τὸ θέμα εἶναι ἐπίσης καὶ τί δὲν ἔχει κάνει ποὺ ἀφήνει (ἢ μᾶλλον γεννᾶ, προωθεῖ καὶ ἐνθαρρύνει) τόσους λατινογενεῖς νεωτερισμοὺς νὰ σαρώνουν τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ποὺ ἄφησε (ἢ κώφευε) ἐπί 2+ ἔτη τὸν Κλῆρο νὰ πλανᾶται στὴν πλάνη τῆς ἀπομάκρυνσης τοῦ Ἐσταυρωμένου,[65] καὶ νὰ ἀφαιρεῖ ὁ ἴδιος ὁ Κλῆρος (!) τὸν Ἐσταυρωμένο ἀπὸ τὴν ἀρχαία θέση του στὴν Ἁγία Τράπεζα, καὶ εὐτυχῶς ποὺ βρέθηκαν κάποιοι πιστοί στὸ Περιστέρι, ὁ Μητροπολίτης πρ. Καλαβρύτων Ἀμβρόσιος, ὁ Ὀρθόδοξος Τύπος, καὶ Ὀρθόδοξες ἱστοσελίδες ἁπλῶν πιστῶν, καὶ ἄλλοι κατόπιν,#[103], #[104], #[105], #[106], #[107], #[108], #[109], #[110], #[111] (γιατὶ ὅπως εἴπαμε, ὁ Ἐσταυρωμένος φαρισαϊκῶς καὶ λατινογενῶς ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα πρὸς τὸν τοῖχο τῆς κόγχης ψηλά, ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς Λειτουργικοὺς Ἀναγεννητές (!), χρόνια πρό τοῦ Περιστερίου, γιὰ νὰ τοποθετηθεῖ τὸ λατινογενὲς «γυμνό» καὶ κατηργημένο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία Σύνθρονον,[42] καὶ κανεὶς δὲν ἀντιδροῦσε, καὶ ἐν πολλοῖς οὔτε ἀντιδρᾶ). Πάντως, σκοπός τοῦ ἄρθρου μας δὲν εἶναι ἡ ἀξιολόγηση τῆς ἐν Ἑλλάδι λειτουργικῆς «ἀναγέννησης» (σὲ ὅλες τὶς ἐκφάνσεις της), ἀλλὰ οἱ ἀντιπαραδοσιακοί λατινογενεῖς νεωτερισμοί ποὺ ἔχει ἐπιβάλει στὸν Κλῆρο καὶ στὸν πιστό Λαό.
Ὡς κατακλείδα θὰ χρησιμοποιήσουμε σχετικὴ κατακλείδα τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ἱεροθέου (οἱ ὑπογραμμίσεις δικές μας): «[…] ἡ λειτουργικὴ ἀναγέννηση εἶναι σημαντικὴ καὶ ἀπαραίτητη, ὅταν ὅμως ἐντάσσεται μέσα στὸ πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου θεολογίας καὶ ἐμπνέεται ἀπὸ τὴν εὐαγγελικὴ καὶ ἡσυχαστικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὅταν προέρχεται ἀπὸ ἀναγεννημένους ἀνθρώπους ἢ ἀποβλέπει στὴν ἀναγέννηση τῶν ἀνθρώπων. Διαφορετικά, μπορεῖ νὰ ὑπενθυμίζη τὶς βατικάνειες λειτουργικὲς ἀναγεννήσεις ἢ τὶς προτεσταντικὲς ἀλλαγὲς καὶ ἀπορρίψεις, χάριν τῆς ἁπλότητος. Καὶ εἶναι κρῖμα νὰ βιώνουμε ἕνα βατικάνειο καὶ προτεσταντικὸ Χριστιανισμὸ μέσα στὴν πλούσια παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.»[35]
Σημειώσεις:
#[84] Η εγκύκλιος της Δ.Ι.Σ του 1929 “Οι Αρχιμανδρίται προηγούνται των οφφικιούχων Πρεσβυτέρων εν ταις Ιεραίς Ακολουθίες” – Εμπόδιο στις Ιερατικές κλίσεις; (π. Ἐλευθέριος Χαβάτζας), 15/3/2011. [85] «Γέγραπται, ὁ οἶκός μου οἶκος προσευχῆς κληθήσεται» (Ματθ. καʹ 13). #[86] Βλ. Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, …, ὅ.π., κεφάλαια 7, 8, 9. #[87] Ὁ διαχωρισμός τῶν Φύλων στόν Ναό (Sexes Segregation in the Church), στό Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, …, ὅ.π., κεφ. 5, σ. 31. [88] Τὰ ἔχουμε δεῖ αὐτά σὲ Ἐκκλησίες (στὴν Ἑλλάδα). #[89] Χειροθεσία Άρχοντα Λαμπαδάριου και Αναγνώστριας από τον Μητροπολίτη Καισαριανής Δανιήλ, 30/ 12/2019, poimin.gr. (πρόσβαση 30/6/2020), φαίνεται καὶ ἡ τοποθέτηση τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ τῶν Ἑξαπτερύγων στὸν τοῖχο τῆς Κόγχης, γιὰ νὰ μπεῖ τὸ πρὸς τὴν Δύση βλέπον νεωτεριστικό Σύνθρονον. #[90] Οὔτε στόν Βαρβερινὸ κώδικα 336 (Barb. gr. 336) ποὺ εἶναι τὸ ἀρχαιότερο σωζόμενο χφ. Εὐχολόγιον (8ος αἰ. – ηʹ αἰ.), (τό χφ. αὐτὸ ἔχει ἰταλικὴ ὀνομασία ἐπειδὴ κατέληξε στὴν συλλογὴ τοῦ καρδιναλίου Barberini. Πρόκειται ὅμως περὶ ἀντιγράφου Κωνσταντινουπολίτικου Ἐπισκοπικοῦ Εὐχολογίου τοῦ 8ου αἰ.). #[91] Ἅγιος Κλήμης πάπας Ῥώμης (+98 μ.Χ.): «Ὑπὲρ ἀναγνωστῶν, ψαλτῶν, παρθένων, χηρῶν τε καὶ ὀρφανῶν δεηθῶμεν· ὅπως ὁ Κύριος τοὺς πάντας αὐτοὺς ἐλεήσῃ», [PG 1, 1088]. Ἐξισώθησαν αἱ παρθένοι [=μοναχαί] καὶ αἱ χῆραι μετὰ τῶν ἀναγνωστῶν καὶ ψαλτῶν; #[92] Οἱ γυναῖκες, μόνο ἀπουσίᾳ Ἱεροψαλτῶν, καὶ κατά ἐκκλησιαστικήν οἰκονομίαν, εἶχαν μόνο βοηθητικό ρόλο στό ψάλσιμο. Ἐδῶ τὰ Παλαιοχριστιανικά χρόνια μέχρι σήμερα (σὲ παραδοσιακές Ἐνορίες), οἱ ἄνδρες μὲ τὶς γυναῖκες κάθονται χωριστά στὴν Ἐκκλησία, καὶ στὸ Ἀναλόγιον θὰ ἦσαν μαζί; [93] Μά δέν ὑπάρχουν Ψάλτες! (analogion.gr). [94] Παναγιώτης Ν. Τρεμπέλας, Ἡ Γυνή ἐν τῇ Ψαλμωδίᾳ, ἔκδ. «ΖΩΗ», Ἀθῆναι 1926. #[95] Γιάννης Ραγκούσης: Να ανοίξει η συζήτηση για τη χειροτονία γυναικών, ΣΚΑΪ, 2/2/2020. Τάδε ἔφη, στὴν λήξη Συνεδρίου γιὰ Διακόνισσες… . «ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΕΣ. ΠΑΡΕΛΘΟΝ-ΠΑΡΟΝ-ΜΕΛΛΟΝ», ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ CEMES KAI TOY ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ, 31/1-2/2/2020, Οργανωτική Επιτροπή: Ομότ. Καθ. Πέτρος Βασιλειάδης κ.ἄ.. — Ἄννα Διαμαντοπούλου, X tweet: «Η Ορθόδοξη Ιερωσύνη χρειάζεται άνδρες και γυναίκες.Το εκκλησιαστικό βίωμα στον 21ο αιώνα πρέπει να διαμορφώνεται και από [ανδρες] & [γυναικες] [χρησιμοποίησε εικονίδια για τα φύλα].Η συζήτηση να ανοίξει από την Εκκλησία & όχι μόνο», 3/9/2022. #[96] + Μητρ. Γόρτυνος Ἰερεμίας, Κάποια προδοσία τῆς Πίστης ἑτοιμάζεται μυστικά καί ὑπόκωφα, 1/1/2016. #[97] Κατά τὰ πρότυπα τοῦ Ἀδαμαντίου Κοραῆ: «Τί θέλεις, τί ζητεῖς, ἐρωτᾷ ἐκ Παρισίων, νὰ καταργήσωμεν τὰς ὑπὲρ τὰ χίλια ἔτη συνήθεις εἰς τὴν Ἐκκλησίαν μακρὰς ἀκολουθίας; Οὔτε δυνατή, ἀποκρίνομαι, οὔτε φρόνιμος εἶναι ἡ τοιαύτη αἰφνίδιος κατάργησις. Τῶν μακρῶν ψυχικῶν ἀρρωστημάτων (!) μακρὰ εἶναι καὶ ἡ θεραπεία», καὶ ἀλλοῦ λέει, «καυχᾶται (ἕνας ἐφημέριος) ὅτι εἰς ὅλην τὴν νῆσον δὲν εὑρίσκεται Παπάς νὰ ἀναγινώσκῃ παρ’ αὐτὸν ἐγρηγορώτερα τὰ καθίσματα τοῦ ψαλτηρίου». Τὰ ἀνωτέρω ἐλήφθησαν ἐκ τοῦ ἄρθρου τοῦ ἀρχιμ. Δοσιθέου, «Τελετουργικὴ διάστασις τῆς ψαλτικῆς τέχνης· περὶ τυπικῆς εὐταξίας», Πρακτικὰ Α’ Πανελληνίου Συνεδρίου Ψαλτικῆς Τέχνης, Ἀθήνα 2000, σσ. 190-191. #[98] Ἰωάννου Μ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικὰς ἀπορίας, βʹ τόμος, ἔκδ. δʹ, Ἀποστολικὴ Διακονία 1994 (ἔκδ. αʹ 1967), #267, σ. 284. #[99] Βλ. Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, …, ὅ.π., κεφάλαια 18, 19. #[100] Ἀρχιεπ. Κορίνθου Βαρθολομαίου Γεωργιάδου, Ἐπιτομὴ Λειτουργικῆς πρὸς χρῆσιν τῶν Ἱερέων καὶ παντὸς Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ, ἐγκρίσει τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ἐν Ἀθήναις 1909, σσ. 109-112. #[101] Αὐτοὶ βέβαια δὲν ἀνοίξανε ἁπλῶς τὴν Ὡραία Πύλη, ἀλλὰ γκρεμίσανε τὰ Τέμπλα τους, ἢ βάλανε ἄλλες «Τράπεζες» μπροστά ἀπὸ τὸ Τέμπλο! Βλ. Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, …, ὅ.π., κεφ. 7.3, 8. #[102] Βλ. Τὸ ἀθέατον τῆς Ἁγίας Τράπεζας, …, ὅ.π., §19.6, σ. 175 κ.ἑ.. #[103] Παναγιώτου Κατραμάδου, Διατί ὁ Περιστερίου ἀφαιρεῖ τὸν Τίμιον Σταυρόν; Ὀρθόδοξος Τύπος, φ. 2436, 17/2/2023. #[104] Ἰωάννης Γ. Λίτινας, Ὁ Ἐσταυρωμένος στό Ἱερό Βῆμα, 27/5/2023, Τας θύρας. #[105] Παναγιώτου Κατραμάδου, Ἡ ἄκρα ταπείνωσις τοῦ Ἐσταυρωμένου εἰς Ἱεράν Μητρόπολιν Περιστερίου – Β΄ Μέρος, Ὀρθόδοξος Τύπος, φ. 2450, 2/6/2023. #[106] Βασίλειος Ἰ. Τουλουμτσῆς, Ἡ ἑνότης Σταυροῦ καὶ Ἀναστάσεως εἰς τὸ «ἑνιαῖον» τῆς θείας Οἰκονομίας καὶ εἰς τὸ «διαιρετικὸν» τῆς προτεσταντικῆς ἐσχατολογίας, Ὀρθόδοξος Τύπος, φ. 2455, 7/7/2023. #[107] Βαρβάρα Χ. Γιαννακοπούλου, Ὅπου θυσιαστήριον ἐκεῖ καὶ ὁ Ἐσταυρωμένος, Ὀρθόδοξος Τύπος, φ. 2474, 8/12/2023. #[108] Ἄννα Κακαδιάρη, Παρατηρήσεις ἐπὶ τῆς ἔντυπης ἔκδοσης τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Περιστερίου σχετικὰ μὲ τὴν «Λανθασμένη θεολογικὰ καὶ αὐθαίρετα μόνιμη τοποθέτηση τοῦ «Ἐσταυρωμένου τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς» μέσα στὸ Ἱερὸ Βῆμα καὶ πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα», Ὀρθόδοξος Τύπος (20/7/2024), Τάς θύρας (27/7/2024). #[109] Μητρ. Κυθήρων Σεραφείμ, Θεολογική ἐπιστήριξις τῆς ὄπισθεν τῆς Ἁγίας Τραπέζης τοποθετήσεως τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ, 14/9/2024. #[110] Μητρ. πρ. Καλαβρύτων Ἀμβρόσιος, Ανοικτή επιστολή προς τον Μητρ. Περιστερίου Γρηγόριο για τον Εσταυρωμένο, Αἴγιον, 16/9/2024. #[111] Ἰωάννης Γ. Λίτινας, Ἡ ὀρθὴ θεολογικὰ καὶ ὑπὸ Ἁγίων Πατέρων ἐπικυρωμένη τοποθέτηση τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ τοῦ Σταυροῦ λιτανειῶν μέσα στὸ Ἱερὸ Βῆμα καὶ πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα, 2024. #[112] analogion.gr #[113] independent.academia.edu