Προηγούμενος Γαβριήλ καί Ἱεροδιάκονος Ἀρκάδιος
Τοῦ Γέροντος Μαξίμου Ἰβηρίτου
2ον
Ἀπ’ ὅ,τι παρατηροῦμεν, τά καταχωρισθέντα βιογραφικά του στοιχεῖα εἶναι ἱκανοποιητικά· χρῄζουν ὅμως διασαφήσεως:
1. Ἀνωτέρω ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ ἀναφέρεται ὡς Ἱερομόναχος, ἐνῷ εἰς τό εἰρημένον συμπληρωματικόν Συναξάριον (1992) τοῦ ἀειμνήστου Μητροπολίτου Κορίνθου Παντελεήμονος ἀναφέρεται ὡς Προηγούμενος. Προφανῶς, κατετάγη μετέπειτα εἰς τήν χορείαν τῶν Γερόντων τῆς Ἰβηριτικῆς Συνάξεως, δεδομένου ὅτι τό ὀφφίκιον τοῦτο ἐλάμβανον οἱ Ἱερομόναχοι Προϊστάμενοι ἐν τοῖς ἰδιοῤῥύθμοις Ἱ. Μοναῖς, ὅπως ἦτο τότε καί ἡ Ἱ. Μονή Ἰβήρων.
Καθώς μᾶς πληροφορεῖ ὁ συγγραφεύς Ἱεράρχης ἐν τῇ β΄ὑποσημειώσει τοῦ προαναφερθέντος πονήματός του, αἱ δοθεῖσαι εἰς αὐτόν πληροφορίαι διά τούς ἐπωνύμους Ἱερομάρτυρας τῆς Μητροπόλεως Μοσχονησίων τοῦ παρεσχέθησαν μέ γραπτόν κείμενον τοῦ Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμανδρίτου Παύλου Ματζουράνη, σεβαστοῦ ὀγδοηκοντούτους γέροντος, Ἐφημερίου τῆς Ἐνορίας Ἀρίσβης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μηθύμνης, ὅστις τυγχάνει καί ἀνεψιός Μαρτύρων καί Ἱερομαρτύρων ἐκείνης τῆς περιόδου (πρβλ. ὡς ἄν., σελ. 46).
2. Τό χωρίον τοῦ Νεοσιομάρτυρος Γαβριήλ, ἡ Μπέροβα, εἰς τούς Ἰβηριτικούς κώδικας ἀπαντᾶται καί ὡς Μπέροβον. Κατά δέ τήν μετονομασίαν αὐτοῦ, εἰς διάφορα λεξικά ἀπαντᾶται ὡς Βέρτισκον καί ἐκλαϊκευμένον ὡς Βερτίσκος. Πρόκειται δι’ ἕν γραφικόν χωρίον τῆς τ. ἐπαρχίας Λαγκαδᾶ, τό ὁποῖον κεῖται εἰς τήν βορείαν κλιτύν τοῦ ὁμωνύμου ὄρους Βερτίσκος (κοιν. Τσιολάκη). Παλαιότερον ὑπήγετο εἰς τήν διοίκησιν τοῦ Κιλκίς. Ἔχει κλῖμα ὑγιεινόν καί ὑδρεύεται ἐκ πηγαίων ὑδάτων. Ἡ περιφέρεια αὐτοῦ ἔχει ἄφθονα δάση ἐκ δρυός καί ὀξυᾶς. Οἱ κάτοικοι αὐτοῦ εἶναι δραστήριοι τόσον εἰς τόν γεωργικόν, ὅσον καί εἰς τόν κτηνοτροφικόν τομέα. Ἀπό Θεσσαλονίκης ἀπέχει ὁδικῶς 57 χλμ. Ἐντεῦθεν τό 1913 ἐγένετο ἡ ἐξόρμησις τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ κατά τοῦ Λαχανᾶ.
3. Εἰς τήν Ἱεράν Μονήν τῶν Ἰβήρων ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ προσῆλθε πρός ἐγκαταβίωσιν ἐν ἡλικίᾳ 18 ἐτῶν, καί δή κατά τό δεύτερον ἔτος τοῦ ἐνόπλου Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος (1904). Ἐχρημάτισεν ὑποτακτικός τοῦ Προηγουμένου Γερασίμου Ἰβηρίτου, παρά τοῦ ὁποίου καί ἐκάρη Μοναχός μετά τριετίαν (τό 1907).
Ὁ ῥηθείς Γέρων αὐτοῦ, ὁ Προηγούμενος Γεράσιμος, ἐκαλεῖτο Ἰωακείμ Νικολάου κατά κόσμον, καί εἶναι καταγεγραμμένος εἰς τό ἴδιον Μοναχολόγιον (αὔξ. ἀριθ. 25). Οὗτος ἐγεννήθη τό 1863 εἰς τό Πασᾶ λιμάν(ιον)}Πασαλιμάνι: πρόκειται διά τήν νῆσον τῆς Προποντίδος (ἀρχαίαν Αὐλωνίαν), ἥτις εἶναι ἡ μεγαλυτέρα τῆς φερωνύμου συστάδος. Ὁ Προηγούμενος Γεράσιμος εἰς τήν Μονήν προσῆλθε τό 1885 καί τό 1897 ἐχειροτονήθη Ἱερομόναχος. Τό 1904 κατετάγη εἰς τήν χορείαν τῶν Προϊσταμένων· τότε ἀπέκτησεν ὡς ὑποτακτικόν καί τόν Νεοσιομάρτυρα Γαβριήλ. Μεταξύ τῶν ἄλλων ἐχρημάτισεν Ἱεροψάλτης τοῦ δεξιοῦ χοροῦ καί Ἐπίτροπος τῆς Μονῆς. Πρός διάκρισιν, ἀναφέρομεν, ὅτι τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἔζη εἰς τήν Ἱ. Μονήν τῶν Ἰβήρων καί ὁ ὀγδοηκοντούτης Ἀρχιμανδρίτης Γεράσιμος Ἰβηρίτης, γεννηθείς ἐν Ζακύνθῳ τό 1827· οὗτος, κατά τήν εἰς Μόσχαν μετάβασίν του τό 1891, πρός διακονίαν εἰς τό ἐκεῖσε Ἰβηριτικόν Μετόχιον τοῦ Ἁγίου Νικολάου, εἶχεν εἰς τήν συνοδείαν του καί ἕνα ὁμοχώριον τοῦ Ἁγίου: «τόν ἱερομόναχον κύρ Θεοφάνην, ἐκ χωρίου Μπέροβον τῆς Μακεδονίας, χρηματίσαντα ὑποτακτικόν τοῦ προηγουμένου κύρ Ἰγνατίου τοῦ ἐκ κώμης Γουμενίτσας τῆς Μακεδονίας ὁρμωμένου», καθώς ἀναφέρεται εἰς τήν Χρονογραφίαν τῆς Μονῆς (σελ. 64).
4. Ὁ Νεοσιομάρτυς ἔλαβε τό ὄνομα Γαβριήλ πρός τιμήν τοῦ πάππου του εἰς τήν καλογερικήν, Ἀρχιμανδρίτου Γαβριήλ Ἰβηρίτου, καί βεβαίως κατ’ ἀναγωγήν τό ὄνομα τοῦ Ὁσίου Γαβριήλ τοῦ Ἴβηρος, τοῦ ἐξαγαγόντως θαυμαστῶς ἐκ τῆς θαλάσσης τήν Θαυματουργόν Εἰκόνα τῆς Παναγίας Πορταΐτίσσης, ἐν ἔτει 1004 καί ἐν ἡμέρᾳ Τρίτῃ τοῦ Πάσχα κατά τήν Ἰβηριτικήν παράδοσιν.
Ὁ ῥηθείς πάππος αὐτοῦ, Ἀρχιμανδρίτης Γαβριήλ Ἰβηρίτης, κατήγετο καί οὗτος ἐκ τῆς Αὐλωνίας τῆς ἐπαρχίας Προικοννήσου καί ἐκοιμήθη τό 1904, ὅτε δηλαδή εἰσῆλθεν ὁ φερώνυμος Νεοσιομάρτυς εἰς τήν Μονήν πρός ἐγκαταβίωσιν. Δωρεά τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Γαβριήλ Ἰβηρίτου πρός τήν Ἱ. Μετάνοιάν του εἶναι καί τό λεγόμενον βασιλικόν στέμμα, ἤτοι ὁ ἀργυρεπίχρυσος χορός βάρους 140 ὀκάδων εἰς τό Καθολικόν τῆς Μονῆς, κατασκευασθείς τό 1902 ἐν Μόσχᾳ.
5. Ἀμέσως μετά τήν χειροτονίαν του εἰς Ἱερομόναχον τό 1907, ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ μετέβη πρός διακονίαν μετά τοῦ Γέροντός του Προηγουμένου Γερασίμου Ἰβηρίτου εἰς τό Ἰβηριτικόν Μετόχιον τῆς Ἡρακλείτσης τῆς Ἀνατολικῆς Θρᾴκης. Πρόκειται δι’ ἕν ἱστορικόν Μετόχιον, ὅπερ εὑρίσκεται ἠρειπωμένον σήμερον καί δή εἰς τήν κατοχήν ἑνός Τούρκου ἰδιώτου. Σημειωτέον, ὅτι κατά τάς ἀρχάς τοῦ παρελθόντος αἰῶνος ἡ Ἱ. Μονή τῶν Ἰβήρων διέθετεν ἄνω τῶν ἑκατόν Μετοχίων ἐν τῇ Ἑλλάδι καί τῇ ἀλλοδαπῇ.
Ἡ Θαυματουργός Εἰκών τοῦ Μετοχίου, Παναγία ἡ Φανερωμένη, μετεφέρθη μετ’ ἄλλων κειμηλίων εἰς τήν κυρίαρχον Ἱ. Μονήν τῶν Ἰβήρων τό 1922, ὅτε ἐγένετο ἡ ἀναγκαστική ἐκκένωσις τοῦ Μετοχίου καί βεβαίως ἡ βιαία ἀναχώρησις ὅλων τῶν κατοίκων τῆς παλαιᾶς Ἡρακλείτσης διά τήν ἐλευθέραν Ἑλλάδα. Τό 1932, κατόπιν γενομένης αἰτήσεως, ἡ ῥηθεῖσα Θαυματουργός Εἰκών παρεχωρήθη «ἄχρι καιροῦ» εἰς τούς κατοίκους τῆς Νέας Ἡρακλείτσης Καβάλας, ἔνθα καί φυλάσσεται μέχρι σήμερον εἰς τόν ἐκεῖσε δισυπόστατον Ἱ. Ναόν Ἁγίου Γεωργίου καί Παναγίας Φανερωμένης. Ἐκ τῆς παλαιᾶς Ἡρακλείτσης κατήγετο ὁ θρυλικός ὑπαρχηγός τοῦ ἀρχιστρατήγου τῆς Μακεδονίας Ἐμμανουήλ Παπᾶ κατά τήν Ἑλληνικήν Ἐπανάστασιν τοῦ 1821, Χαρτοφύλαξ Νικηφόρος Ἰβηρίτης, Γραμματεύς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ ἐξορίστου Ἐθνοϊερομάρτυρος Πατριάρχου ΚΠόλεως Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε΄.
6. Ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ ἐπανῆλθε μετά τοῦ Γέροντός του εἰς τήν Ἱ. Μονήν τῶν Ἰβήρων μετά πέντε ἔτη (τό 1912) καί ἀκολούθως ὑπηρέτησε ταύτην εἰς διάφορα Διακονήματα. Τό 1918, ὅτε ἡ Μονή ἦτο ὑπεράριθμος, οὗτος εἶχεν ἀναλάβει τό Διακόνημα τοῦ Τυπικάρη, γεγονός ὅπερ φανεροῖ τήν μεγάλην αὐτοῦ Ἐκκλησιαστικήν κατάρτησιν καί προσήλωσιν εἰς τά Ἁγιορειτικά τυπικά. Εἰς τήν συνέχειαν, ἀνεχώρησε προφανῶς ὡς Προϊστάμενος τῆς Μονῆς καί δή Προηγούμενος διά τό Ἰβηριτικόν Μετόχιον τῶν Κυδωνιῶν τῆς Μικρασίας, συνοδευόμενος ταύτην τήν φοράν ὑπό τοῦ Νεοσιομάρτυρος Ἱεροδιακόνου Ἀρκαδίου Ἰβηρίτου.
7. Αἱ σχέσεις τῶν Κυδωνιατῶν – Ἀϊβαλιωτῶν μετά τοῦ Ἁγίου Ὄρους μαρτυροῦνται ἤδη ἀπό τάς ἀπαρχάς τῆς ὀργανώσεως τῆς πόλεως κατά τόν 17ον αἰ., καθότι ὀνόματα αὐτῶν ἀναγράφονται εἰς τάς Ἀθωνικάς παῤῥησίας (= κώδικας μνημονεύσεως ὀνομάτων). Αἱ σχέσεις αὗται ἐνισχύθησαν μέ τήν σύστασιν Μετοχίων εἰς τήν πόλιν τριῶν Ἁγιορειτικῶν Ἱ. Μονῶν: Ἰβήρων, Διονυσίου καί Παντοκράτορος κατά τάς ἀρχάς καί τά μέσα τοῦ 18ου αἰῶνος. Οἱ Ἰβηρῖται ἀνήγειρον ἐκεῖ καί Ἱ. Ναόν τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης, ὅστις ὑπῆρξεν ἕν ἐκ τῶν κυριωτέρων σεβασμάτων τῶν Κυδωνιῶν, ὁμοῦ μέ ἐκείνου τῆς Ἡρακλειτσανῆς Παναγίας Φανερωμένης .
Ὁ Ἱ. Ναός τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης εἶναι λιθόκτιστος καί ἀνηγέρθη ἐπί οἰκοπέδου δωρηθέντος τό 1829. Τό Ἰβηριτικόν Μετόχιον εἰς τάς Κυδωνίας – Ἀϊβαλί ἐπεσκέφθην ὁ ὑποφαινόμενος τόν Ἀπρίλιον τοῦ 2009· καθώς παρετήρησα, κεῖται εἰς τό βόρειον ἄκρον τῆς πόλεως ἐπί τόπου ὑψηλοῦ καί εὑρίσκεται εἰς καλήν κατάστασιν μέ περίβολον καί δένδρα, δεξαμενήν καί κρήνην. Ὁ Ἱ. Ναός τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης μέ τά χαρακτηριστικά ὀξυκόρυφα παράθυρα καί τό τέμπλον του, ἄνευ Εἰκόνων, διατηρεῖται ὡς καλλιτεχνικός χῶρος ὑφ’ ἑνός Ἄγγλου ζῳγράφου, ὅστις τό εἶχεν ἀγοράσει προσφάτως ὑφ’ ἑνός Τούρκου ἰδιώτου. Τά κειμήλια τοῦ Μετοχίου τούτου εὑρίσκονται σήμερον εἰς τό Μουσεῖον τῆς Περγάμου καί τό Ἀρχεῖον εἰς τό Κρατικόν Ἀρχεῖον τῆς ΚΠόλεως. Ἰδικήν μελέτην εἰς τό ἐν λόγῳ Ἀρχεῖον τοῦ Ἰβηριτικοῦ Μετοχίου ἐν Κυδωνίαις, πραγματοποιεῖ σήμερον μία ἐρευνήτρια Βρεττανο-Παναμαϊκῆς καταγωγῆς. Λίαν ἐνδιαφέρον τυγχάνει καί τό ἱστορικόν πολυσέλιδον πόνημα τοῦ Θασίου Δρος Θ. π. Δημητρίου Στρατῆ, ἐκδοθέν ἐν Κατερίνῃ τό 2002 ἀπό τάς ἐκδόσεις «Τέρτιος», ὑπό τίτλον: «Ἁγιορειτικά Μετόχια στίς Κυδωνίες (Ἀϊβαλί)».
Οἱ Ἰβηρῖται εἶχον σχέσιν μέ τό Ἀϊβαλί παλαιόθεν. Εἰς τήν Ἰβηρικήν Χρονογραφίαν, ἀναφέρεται, ὅτι: «1807. Πέμπουσιν οἱ Ἰβηρῖται τόν ἐξ Αἴνου διάκονον Ἀκίνδυνον εἰς τήν περιώνυμον ἐν Κυδωνίαις σχολήν πρός σπουδήν» (σελ. 26)· καί «1816. Ἐν τῇ σχολῇ τῶν Κυδωνιῶν ἡ μονή ἐκπαιδεύει τόν ἐκ Σμύρνης διάκονον Γεννάδιον Ἰβηρίτην {Γεωγραφία Καπετανάκη· κατάλ. συνδρομητῶν}» (σελ. 87).
Ἡ παρουσία τῶν Ἰβηριτῶν Οἰκονόμων ἦτο συνεχής ἐνταῦθα ἀπό τοῦ 1764 μέχρι τοῦ 1922, καθώς διαπιστοῦται ἀπό τά διασῳζόμενα ἔγγραφα τοῦ Μετοχίου, μέ ἐξαίρεσιν ἕν ἐκτενές χρονικόν διάστημα μετά τό 1821, ὅτε ἐσημειώθη ὁλοσχερής καταστροφή τῆς πόλεως. Ἐκ τῶν Κυδωνιῶν κατήγοντο ὁ πεζογράφος Ἠλίας Βενέζης (1904-1973), ὁ λογοτέχνης Φώτιος Κόντογλου (1896-1965), καί ὁ ἐκ γονέων Κυδωνιατῶν Λειτουργιολόγος Καθηγητής τοῦ Α.Π.Θ. Ἰωάννης Φουντούλης (1927-2007).
Τελευταῖος, λοιπόν, Οἰκονόμος τοῦ Μετοχίου τῶν Κυδωνιῶν ὑπῆρξεν ὁ ἐκ Μπερόβης τῆς Μακεδονίας Νεοσιομάρτυς Προηγούμενος Γαβριήλ Ἰβηρίτης, μέ βοηθόν τόν ἐκ Κυδωνιῶν καταγόμενον Νεοσιομάρτυρα Ἱεροδιάκονον Ἀρκάδιον Ἰβηρίτην, ὅστις καί οὗτος εἶχε παρόμοιον τέλος ἐν ἡλικίᾳ 29 ἐτῶν.