Προηγούμενος Γαβριήλ καί Ἱεροδιάκονος Ἀρκάδιος
Τοῦ Γέροντος Μαξίμου Ἰβηρίτου
1ον
Ἡ Διαρκής Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τῆς 136ης Συνοδικῆς Περιόδου (ἀπό 1ης Σεπτεμβρίου 1992 ἕως 31ης Αὐγούστου 1993 ν.ἡ.) εἰς τήν Συνεδρίαν αὐτῆς τῆς 4ης Νοεμβρίου 1992, ὑπό τήν προεδρίαν τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος Σεραφείμ, ἀνεκήρυξε μέ ὁμόφωνον ἀπόφασιν ὡς Ἁγίους τῆς Ἐκκλησίας μας τόν Μητροπολίτην Σμύρνης Χρυσόστομον, τούς Μητροπολίτας Κυδωνιῶν Γρηγόριον, Μοσχονησίων Ἀμβρόσιον, Ἰκονίου Προκόπιον, τόν Ἐπίσκοπον Ζήλων Εὐθύμιον, καθώς καί τούς κληρικούς καί λαϊκούς, οἵτινες ἐμαρτύρησαν ὑπό τῶν Τούρκων τό 1922, προτιμήσαντες τό Μαρτύριον ἀπό τήν ἀλλαξοπιστίαν.
Συμφώνως μέ τήν ὑπ’ ἀριθ. πρωτ. 2137/5 Ἰουλίου 1993 (ν.ἡ.) Ἐγκύκλιον 2556 τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἡ μνήμη αὐτῶν ὡρίσθη νά τιμᾶται κατ’ ἔτος τῇ Κυριακῇ πρό τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ἡ πρέπουσα τιμή πρός τούς ἀνωτέρω Νέους Μάρτυρας ἀποτελεῖ τήν ἐξόφλησιν ἑνός ἱεροῦ χρέους εἰς τήν συνείδησιν τῆς Ἐκκλησίας. Αὕτη ἐχαροποίησε τά μέγιστα οὐχί μόνον τούς Μικρασιάτας πρόσφυγας, ἀλλά καί πάντας τούς φιλαγίους Νεοέλληνας· ταυτοχρόνως ἐγένετο καί ἀπαρχή διά τήν καθιέρωσιν τῆς ἐπισήμου πλέον λατρευτικῆς καί λειτουργικῆς αὐτῶν καταξιώσεως εἰς τό Πανελλήνιον.
Καθώς παρατηροῦμεν, προεξάρχων τοῦ νέφους τῶν Ἱερομαρτύρων καί Μαρτύρων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἦτο ὁ ἀπό Δράμας πολύαθλος Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ὅστις ὡς ὑψιπέτης ἀετός καί γνήσιον σύμβολον τῆς Ῥωμηοσύνης καθιερώθη ἔτι περισσότερον εἰς τάς συνειδήσεις τῶν πιστῶν· ὅμως εἰς τήν πραγματικότητα, ἡ τραγῳδία δέν ἐγράφη μόνον εἰς τήν Σμύρνην. Εἰς τήν χερσόνησον τῆς Ἐρυθραίας, εἰς τά Μουδανιά, εἰς τήν Κίον καί ἀλλαχοῦ ἐστοιβάζοντο τότε πολυάριθμοι Ἕλληνες πρόσφυγες, ἀναζητοῦντες ἕν πλοῖον πρός διάσωσιν καί ἀναχώρησιν διά τήν ἐλευθέραν Ἑλλάδα, καθότι οἱ αἱμοσταγεῖς Τοῦρκοι τούς κατεδίωκον ἀπηνῶς πρός ἐξόντωσιν.
Οἱ ἐξ ἀνατολῶν Μωαμεθανοί γείτονες ἡμῶν, ἠνείχοντο τήν συνοίκησιν μετά τῶν Χριστιανῶν ἄχρι καιροῦ καί χάριν τοῦ ἰδίου συμφέροντος· ὅτε ὅμως ἦλθεν ἡ κατάλληλος στιγμή, ἀπέδειξαν διά μίαν ἀκόμη φοράν, ὅτι ἡ συνοίκησις μετ’ αὐτῶν εἶναι ἀδύνατος. Οἱ Ῥωμαῖοι ἐπί τρεῖς αἰῶνας ἠγωνίζοντο καί ἐκεῖνοι διά παντός μέσου νά ἐξαλείψουν ἐκ τοῦ ἐδάφους τῆς ἀπεράντου αὐτοκρατορίας των τό γένος τῶν Χριστιανῶν, πιστεύοντες ὅτι ἦσαν οἱ αἴτιοι τῆς καταπτώσεως τοῦ κράτους. Τό ἴδιον καί οἱ Τοῦρκοι, νομίζοντες ὅτι μόνον διά τοῦ ὀλέθρου τῶν συνοικούντων αὐτοῖς Χριστιανῶν, ἐξόχως δέ τῶν Ἑλλήνων, θά ἠδύναντο νά προλάβουν τόν ἴδιον αὐτῶν ὄλεθρον, εἶχον ἀρχίσει πολύ ἐνωρίτερον τοῦ 1922 τήν Γενοκτονίαν τοῦ Ποντιακοῦ καί Μικρασιατικοῦ Ἑλληνισμοῦ, καθώς καί ἐκείνου τῆς Ἀνατολικῆς Θρᾴκης. Ἕνεκα τούτου, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐξέδωκε τό 1919 ἐκ τοῦ ἐν ΚΠόλει Πατριαρχικοῦ Τυπογραφείου ἕνα συνταρακτικόν τόμον Ἑλληνιστί τε καί Γαλλιστί, βάσει ἐπισήμων ἐγγράφων, ὑπό τίτλον: «Μαύρη Βίβλος τῶν διωγμῶν καί τῶν μαρτυρίων τοῦ ἐν Τουρκίᾳ Ἑλληνισμοῦ (1914-1918)».
Μία ἐκ τῶν πλέον μαρτυρικῶν Μικρασιατικῶν πόλεων ἦσαν καί αἱ Κυδωνίαι (τό Ἀϊβαλί). Τό 1821 διῆλθεν ἄνωθεν τῆς πόλεως ταύτης πῦρ καί σίδηρος. Τό 1917 ἅπας ὁ πληθυσμός της ἐξετοπίσθη. Τό 1919, ὅτε εἰσῆλθεν ἐλευθερωτής ὁ Ἑλληνικός στρατός, εὗρε τήν δύναμιν μέ τήν ἐμπνευσμένην καθοδήγησιν τοῦ Μητροπολίτου της Γρηγορίου καί τήν ἐργατικότητα τῶν κατοίκων της, νά φθάσῃ καί πάλιν εἰς νέαν ἀκμήν μέ πληθυσμόν 40.000 κατοίκων. Μία νέα ὅμως τραγῳδία τήν 6ην Σεπτεμβρίου 1922 εὗρε τό Ἀϊβαλί, μέ τήν εἴσοδον τοῦ Τουρκικοῦ στρατοῦ εἰς τήν πόλιν. Ἅπαντες οἱ ἄνδρες ἀπό ἡλικίας 18 ἕως 45 ἐτῶν ὡδηγήθησαν ἔξω τῆς πόλεως καί ἐθανατώθησαν οἰκτρῶς. Συγχρόνως ἐξεδόθη διαταγή νά ἐπιστρέψουν εἰς τάς οἰκίας των ὅσοι ξένοι εὑρίσκοντο εἰς τήν πόλιν· ὅμως καί ἐκείνους τούς ἀνέμενε φοβερά σφαγή, πρίν κἄν προλάβουν νά μετακινηθοῦν.
Κατά τάς φοβεράς ταύτας ὥρας μόνον ὁ Μητροπολίτης Γρηγόριος ἦτο ὁ ἐμψυχωτής τοῦ δοκιμαζομένου λαοῦ. Τήν 19ην Σεπτεμβρίου κατέφθασεν εἰς τόν λιμένα τῶν Κυδωνιῶν ἕν ἐλπιδοφόρον Ἀμερικανικόν σκάφος. Ἀλλά καί ἐδῶ οἱ Τοῦρκοι δέν ἔχασαν τήν εὐκαιρίαν: ἐξέδωσαν διαταγήν, μέ τήν ὁποίαν ἐπέτρεπον ὅπως ἀναχωρήσουν ὅσοι προλάβουν ἐντός 24 ὡρῶν, οἱ δέ ἄλλοι θά μετεφέροντο εἰς τό ἐσωτερικόν τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Συνέβη πάλιν ἐδῶ, ὅπως καί εἰς τήν Σμύρνην. Ὁ Μητροπολίτης Γρηγόριος διετάχθη νά ἀναχωρήσῃ. Ἡ ἀπάντησις ὅμως ἦτο παρομοία μέ ἐκείνην τοῦ Σμύρνης Χρυσοστόμου. Θά ἀναχωρήσω τελευταῖος τούς εἶπεν, ἀφοῦ πρῶτον ἀναχωρήσουν ἅπαντες οἱ ἐναπομείναντες Χριστιανοί τῶν Κυδωνιῶν. Μά δέν συνέβη τοῦτο, καθότι τήν ἑπομένην ἡμέραν ἐξετοπίσθη βιαίως μετά τῶν 22 ἱερέων τῆς πόλεως καί τῶν 15 χιλιάδων ἐναπομεινάντων Χριστιανῶν. Τέσσαρας ἡμέρας ἀργότερον, τήν 3ην Ὀκτωβρίου 1922, ἐσφάγησαν ἅπαντες οἱ ἐκτοπισθέντες, εἰς ἀπόστασιν ἡμισείας ὥρας ἔξωθεν τῆς πόλεως, εἰς τήν θέσιν Ἁγιασμάτι. Ἐκεῖ ἔλαβον χώραν τραγικά γεγονότα. Οἱ ἱερωμένοι ἐδολοφονήθησαν ἀνά εἷς ἔμπροσθεν τοῦ Μητροπολίτου των, μέχρις ὅτου ἔφθασε καί ἡ σειρά του. Δι’ αὐτόν οἱ Τοῦρκοι εἶχον ἐπιλέξει κἄτι τό διαφορετικόν: εἶχον διανοίξει ἕνα τάφον, διά νά τόν ἐνταφιάσουν ζωντανόν· ἀλλά δέν προέλαβον, καθότι ὁ σεβάσμιος Ἱεράρχης, ἐξηντλημένος ἐκ τῶν κακουχιῶν, κατέπεσεν ἐνωρίτερον νεκρός.
Οἱ ἀνωτέρω 22 ἐπώνυμοι ἀθληταί τοῦ Χριστοῦ κατεχωρήθησαν ὡς συμπλήρωμα Συναξαρίου τό 1992 παρά τοῦ Μητροπολίτου Κορίνθου Παντελεήμονος Καρανικόλα, εἰς τό ἐμπεριστατωμένον πόνημά του διά τούς Νεομάρτυρας (βλ. ἐκδ. «Πνοή» 15, Κόρινθος 1992, σελ. 45). Μεταξύ αὐτῶν συμπεριλαμβάνονται καί δύο Ἰβηρῖται Πατέρες: ὁ Προηγούμενος Γαβριήλ Ἰβηρίτης [ἐκ τῆς Μπερόβης (ἤ Βερτίσκου) τῆς Μακεδονίας] καί ὁ Ἱεροδιάκονος Ἀρκάδιος [ἐκ τῶν Κυδωνιῶν (ἤ Ἀϊβαλί) τῆς Μικρᾶς Ἀσίας]. Μάλιστα τόν δεύτερον δέν μνημονεύει ὡς Ἰβηρίτην, ἀλλά γράφει μεταξύ τῶν ἄλλων: «Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ…, τοῦ Ἱεροδιακόνου Ἀρκαδίου Πισσᾶ». Ἡ ταυτοποίησις αὐτοῦ προέκυψεν ἀπό τήν ἀναγραφήν του εἰς τό ῥηθέν παλαιότερον Ἰβηριτικόν Μοναχολόγιον, ἔνθα ἀναφέρεται ὡς Ἱεροδιάκονος Ἀρκάδιος Πίσσας, ὡς θέλει φανῇ κατωτέρω
Ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ Ἰβηρίτης τυγχάνει ἔνδοξον βλάστημα τῆς ἁγιοτόκου Ἐπισκοπικῆς περιφερείας Λαγκαδᾶ, Λητῆς καί Ῥεντίνης καί ἵσταται ἐνδόξως πλησίον τῶν Ἁγίων Νεομαρτύρων Κυράννης τῆς Ὀσσαίας καί Ἀκυλίνης τῆς Ζαγκλιβερινῆς. Συμφώνως μέ τό παλαιότερον Ἰβηριτικόν Μοναχολόγιον, ἔνθ’ ἀναγράφονται ἐν αὐτῷ βιογραφικά σημειώματα τῶν Μοναχῶν τῆς ἐν τῷ Ἁγιωνύμῳ Ὄρει τοῦ Ἄθωνος Σεβασμίας Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων, ὁ Νεοσιομάρτυς Γαβριήλ Ἰβηρίτης ἱστορεῖται ὡς ἑξῆς (αὔξ. ἀριθ. Μοναχ. 110):
«Γαβριήλ Ἱερομόναχος ἐκ Μπερόβης τῆς Μακεδονίας. Κατά κόσμον Πασχάλης Δαβίδ Σμέρλας. Ἐγεννήθη τό 1886. Εἰς τήν Μονήν προσῆλθε τό 1904. Ὑπηρέτησε παρά τῷ Προηγουμένῳ Γερασίμῳ. Ἐκάρη τό 1907. Ἐχειροτονήθη τό αὐτό ἔτος Ἱερομόναχος, ἀκολουθήσας τόν Γέροντά του εἰς τό Μετόχιον τῆς Ἡρακλείτσης. Ἐπανελθών μετά πενταετίαν ἐχρημάτισε Τυπικάρχης κατά τό 1918. Δι’ ἄλλης γραφῆς κάτωθεν αὐτῶν: Ἐφονεύθη μαρτυρικῶς ἐν Κυδωνίαις ὑπό τῶν Τούρκων κατά τήν ὑποχώρησιν τῶν Ἑλλήνων ἐν Μικρᾷ Ἀσίᾳ τό 1922.
–Καί ἐν ἄλλῃ σημειώσει: 1886-1922<36>» (βλ. «Μοναχολόγιον τῆς Ἱερᾶς Μεγάλης Μονῆς τῶν Ἰβήρων 1913»).