Τοῦ κ. Oleh Havryushyn*
Ἀνώνυμες πηγὲς ἀπὸ τὴν Ὑπηρεσία Ἀσφαλείας τῆς Οὐκρανίας (SBU) θεωροῦν τὴν πολιτικὴ τοῦ Ζελένσκι ἐπιπόλαια καὶ ἀσυνεπῆ καὶ ἐπικρίνουν τὶς προσπάθειες ἀντιμετώπισης τῆς ἐπιρροῆς τῆς Μόσχας στὸν θρησκευτικὸ τομέα. Σύμφωνα μὲ τοὺς ἴδιους, τὸ αἴτημα τοῦ Προέδρου γιὰ ἐξάλειψη τοῦ μεγαλύτερου θρησκευτικοῦ συνδέσμου τῆς χώρας τοὺς φαίνεται τεχνητό, λόγῳ τῆς παρατεταμένης ἀδιαφορίας τῶν ἀρχῶν γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ κατάσταση στὴ χώρα, ἐνῶ ἡ εὐθύνη ποὺ ἐσπευσμένα ἀνατέθηκε στὴν ὑπηρεσία ἀσφαλείας εἶναι δυσανάλογη.
Σὲ μία προσπάθεια νὰ προσελκύσουν τοὺς Οὐκρανοὺς νομοθέτες καὶ τὶς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες νὰ συμμετάσχουν πιὸ ἐνεργὰ στὴν ἐπίτευξη τῶν καθηκόντων «ἔκτακτης ἀνάγκης», ποὺ ἔθεσε ὁ Ζελένσκι, πηγὲς προσκείμενες στὴν SBU προφανῶς διέρρευσαν προτάσεις ποὺ προετοιμάσθηκαν μὲ βιασύνη γιὰ ἐκδίωξη μοναχῶν ἀπὸ τὸ πλέον ἐξέχον οὐκρανικὸ ὀρθόδοξο ἱερό τόπο. Ἀνώνυμες δημοσιεύσεις ὑποδεικνύουν ἀρκετοὺς τομεῖς ἐργασίας, μὲ τοὺς ὁποίους πρέπει νὰ ἀσχοληθοῦν διάφοροι κρατικοὶ φορεῖς, γιὰ νὰ ἐπιτευχθεῖ ὁ στόχος. Τὰ μέσα ἐνημέρωσης ἔχουν ἤδη ἐπικρίνει τὶς προτάσεις ποὺ διέρρευσαν ὡς καθυστερημένες, ἀναποτελεσματικὲς καὶ στερούμενες συνολικῆς προσέγγισης γιὰ τὰ θρησκευτικὰ ζητήματα.
Ἡ κατάσταση γύρω ἀπὸ τὴ Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ, τὸ πλέον ἐξέχον μοναστήρι τῆς Οὐκρανικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας (UOC), ποὺ πολλοὶ Οὐκρανοὶ συνδέουν μὲ τὴ Μόσχα, συνεχίζει νὰ εἶναι σταθερὰ σὲ δύσκολη θέση. Ὅπως καὶ πρὶν ἀπὸ δύο ἑβδομάδες, οἱ πιστοὶ αὐτοῦ τοῦ θρησκευτικοῦ ὀργανισμοῦ ἀρνοῦνται νὰ ἐγκαταλείψουν τὸ ἔδαφος τῆς μονῆς, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ σύμβαση μίσθωσης καταγγέλθηκε ἀπὸ τὸ κράτος. Στὰ τέλη Μαρτίου, ἡ ἐπιτροπὴ τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ τῆς Οὐκρανίας προσπάθησε νὰ εἰσέλθει στὴν περιοχὴ τῆς Λαύρας, γιὰ νὰ συντάξει ἀπογραφὴ περιουσιακῶν στοιχείων καὶ ἐκκλησιαστικῶν σκευῶν, γιὰ νὰ τὰ συμπεριλάβει στὸ ἰσοζύγιο τοῦ κράτους. Ἡ ἐπιτροπὴ ἐμποδίστηκε ἀπὸ τοὺς ἱεράρχες καὶ τοὺς πιστούς τῆς UOC, οἱ ὁποῖοι προσέρχονται καθημερινὰ σὲ πολυπληθεῖς ὑπαίθριες ἀκολουθίες καὶ σχηματίζουν ἔτσι μία ἀνθρώπινη ἀσπίδα γύρω ἀπὸ τὰ κτίρια τοῦ ἱστορικοῦ μοναστηριοῦ.
Ἡ UOC ἀντλεῖ τὴν ἀποφασιστικότητά της ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ σύμβαση μὲ τὴ μονὴ γιὰ τὴ χρήση τοῦ μνημείου τῆς UNESCO τερματίστηκε ἀβάσιμα, καθὼς οἱ παραβιάσεις ποὺ φέρεται νὰ ἀποκαλύφθηκαν ἀπὸ τὴν ἐπιτροπὴ τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ τῆς Οὐκρανίας δὲν δίνονται στὴ δημοσιότητα καὶ ἡ συμβολὴ τῆς UOC γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τοῦ ἱεροῦ συγκροτήματος ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης δὲν λαμβάνεται ὑπόψη. Ἐπιπλέον, ὑπενθυμίζουν ὅτι τὸ οὐκρανικὸ κράτος δὲν ἔχει προβεῖ στὴν ἀποκατάσταση τῆς περιουσίας τοῦ μοναστηριοῦ καὶ κανένας ἄλλος ὀργανισμὸς δὲν θὰ μπορέσει νὰ διασφαλίσει τὴ διατήρηση τοῦ μοναστηριακοῦ συγκροτήματος καὶ τῆς προβλεπόμενης χρήσης του.
Φῆμες διαδίδονται ἐπίσης γιὰ τὰ σχέδια τῶν οὐκρανικῶν ἀρχῶν νὰ μεταφέρουν τὰ κτίρια τῆς ἀρχαίας μονῆς στὸ Σταυροπήγιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ποὺ ἄνοιξε στὸ Κίεβο ἀπὸ τὸν προηγούμενο πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο, καθὼς ἡ αὐτοκέφαλη Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας (OCU) ποὺ δημιουργήθηκε ἀπὸ αὐτὸν δὲν θὰ μπορεῖ νὰ συντηρεῖ οἰκονομικὰ τὰ κτίρια τῆς Λαύρας.
Ὑπενθυμίζεται ὅτι ἡ διατήρηση τοῦ μοναστηριοῦ τῆς UOC σὲ αὐτὸ τὸ ἔδαφος ἀποκλείεται λόγῳ τῆς ἀπόφασης τοῦ Προεδρικοῦ Γραφείου γιὰ τὴν ἀπαγόρευση τῶν δραστηριοτήτων του, λόγῳ «κανονικῆς σχέσης μὲ τὸ Πατριαρχεῖο Μόσχας». Ἀπὸ τὸν Δεκέμβριο τοῦ 2022, ὅταν ὁ Πρόεδρος Ζελένσκι ξεκίνησε μία ἐκστρατεία γιὰ τὴν «πνευματικὴ ἀνεξαρτησία ἀπὸ τὴ Μόσχα», τρία νομοσχέδια ποὺ ἀπονομιμοποιοῦν τὶς ὀργανώσεις τῆς UOC ἔχουν κατατεθεῖ στὸ Οὐκρανικὸ Κοινοβούλιο μέχρι σήμερα. Προφανῶς, τὸ γεγονὸς ὅτι κανένα ἀπὸ αὐτὰ δὲν ἔχει ἀκόμη ἐγκριθεῖ περιπλέκει σοβαρὰ τὸ ἔργο ποὺ ἔχει ἀνατεθεῖ στὶς οὐκρανικὲς ὑπηρεσίες ἐπιβολῆς τοῦ νόμου νὰ διαχωρίσουν τὴ Λαύρα Κιέβου-Πετσὲρσκ ἀπὸ τὶς δομὲς τῆς UOC πρὶν ἀπὸ τὴν Ἡμέρα τοῦ Πάσχα σύμφωνα μὲ τὸ Ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο (16 Ἀπριλίου).
Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι στὶς δυτικὲς περιοχὲς τῆς χώρας, οἱ ἀρχὲς παραβιάζουν μαζικὰ τὶς συμφωνίες μίσθωσης ἀπὸ τὶς κοινότητες τῆς UOC καὶ ἐπιδιώκουν νὰ μεταφέρουν τὰ κλειδιὰ τῶν ἐκκλησιῶν στοὺς κληρικοὺς τῆς OCU. Ὡς ἐκ τούτου, οἱ ἀκροδεξιοὶ ἀκτιβιστές, καθὼς καὶ οἱ ἀρχὲς τῆς χώρας, θὰ μποροῦσαν πραγματικὰ νὰ ἐλπίζουν ὅτι θὰ ἐπιτύχουν τὰ σχέδιά τους γιὰ τὴ Λαύρα. Ἐν τῷ μεταξύ, μία παρατεταμένη ἀντιπαράθεση μὲ πιστοὺς δημιουργεῖ ἕνα ἀρκετὰ ἀνεπιθύμητο ὑπόβαθρο γιὰ τὸν Πρόεδρο Ζελένσκι. Εἰδικὰ στὸ πλαίσιο τῆς προαναγγελθείσας ἀντεπίθεσης καὶ τῆς ἀνάγκης σταθεροποίησης τῆς κατάστασης στὰ μετόπισθεν.
Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτή, ὁρισμένα οὐκρανικὰ μέσα ἐνημέρωσης, ἀναφερόμενα σὲ πληροφορίες ποὺ φέρεται νὰ διέρρευσαν ἀπὸ τὴν SBU, ἀναφέρουν τὴ δυνατότητα “ἐπιτάχυνσης τῆς ἐξέτασης” σχετικὰ μὲ τὴν ἀξίωση τοῦ κρατικοῦ Ἐθνικοῦ Ἀποθεματικοῦ γιὰ τὴν Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ, καθὼς καὶ τὴ διασφάλιση «θετικῆς ἐτυμηγορίας» γιὰ τὴν ὑπόθεση αὐτή. Καὶ αὐτὸ παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ὑπόθεση ἄνοιξε στὶς 5 Ἀπριλίου καὶ ἔχει ἤδη προγραμματιστεῖ μία προπαρασκευαστικὴ ἀκρόαση γιὰ τὴν ὑπόθεση γιὰ τὶς 24 Ἀπριλίου. Δὲν εἶναι σαφὲς πῶς μπορεῖ νὰ ἐπιταχυνθεῖ αὐτὴ ἡ διαδικασία χωρὶς νὰ γίνει παρέμβαση.
Ἐπιπλέον, οὐκρανικὲς πηγὲς ἐπικεντρώνονται στὴν ἐντατικοποίηση τῆς ἔρευνας καὶ τῆς δίωξης ἀκτιβιστῶν τῆς UOC βάσει τοῦ ποινικοῦ δικαίου. Αὐτὸς ὁ μηχανισμός, ὁ ὁποῖος ἔχει ἤδη δοκιμαστεῖ σὲ ἀρκετοὺς ἱεράρχες τῆς UOC ποὺ κατηγοροῦνται γιὰ συνεργασία ἢ ὑποκίνηση ἐνδοομολογιακῶν διαφωνιῶν, πιθανότατα θὰ ἐφαρμοστεῖ κυρίως στὴ Victoria Kokhanovska, τὴ συντονίστρια τῶν συγκεντρώσεων κοντὰ στὴ Λαύρα. Ἀναφέρεται ὅτι μπορεῖ νὰ τῆς ἐπιβληθεῖ τιμωρία σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο 161 τοῦ Ποινικοῦ Κώδικα τῆς Οὐκρανίας – «Παραβίαση τῶν ἴσων δικαιωμάτων τῶν πολιτῶν σὲ σχέση μὲ τὴ φυλετική, ἐθνικὴ ἢ θρησκευτική τους πεποίθηση». Ἡ πρόσφατη κλήση τῆς Kokhanovska γιὰ ἀνάκριση ὡς μάρτυρα στὴν ποινικὴ ὑπόθεση κατὰ τοῦ Ἡγουμένου τῆς Λαύρας, Μητροπολίτη Πάβελ Λέμπεντ, ὑποδηλώνει ὅτι οἱ ἀξιωματικοί τῆς SBU τὴν παρακολουθοῦν στενὰ καὶ δὲν θὰ χάσουν τὴν εὐκαιρία νὰ τὴν ἐμπλέξουν ὡς κατηγορούμενη.
Μία ἄλλη ὑπόδειξη γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν ἰδεῶν ποὺ περιγράφει ὁ ἀνώνυμος πληροφοριοδότης εἶναι ἡ κλήση τοῦ Μητροπολίτη Pereyaslav-Khmelnitsky καὶ Vishnevsky τῆς OCU Oleksandr Drabynko σὲ διάλογο μὲ τοὺς ἐντεταλμένους ἐκπροσώπους τῆς UOC. Τονίστηκε ἰδιαίτερα ἡ σημασία νὰ διοργανωθοῦν ἔγκυρες «στρογγυλὲς τράπεζες» διαλόγου καὶ διασκέψεις στὴν Οὐκρανία καὶ νὰ ἐπιδειχθεῖ ἐποικοδομητικὸς διάλογος μὲ ἐκπροσώπους τῆς UOC, μαζὶ μὲ τὴν ἀνάγκη γιὰ πιὸ ἐνεργὴ δημοσιοποίηση τῶν θέσεων τοῦ οὐκρανικοῦ κράτους στὴ διεθνῆ κοινότητα. Παρεμπιπτόντως, μόλις τὶς προάλλες, τὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ ὄντως προχώρησε καί, σχεδὸν ἕνα μήνα μετὰ τὴν μνημειώδη προστασία, ἡ ἐξέταση τῆς Λαύρας ὁλοκληρώθηκε, δημοσιεύοντας ἐπιτέλους μία ἔκθεση μὲ «παραβιάσεις». Οἱ κατηγορίες, ὡστόσο, ἀποδείχθηκαν ψευδεῖς.
Ἐκτὸς αὐτοῦ, οὐκρανικὰ δημοσιεύματα ἀναφέρουν τὸ σενάριο ἀκύρωσης τῆς ἐγγραφῆς τῶν μοναχῶν στὸ μοναστήρι, τὸ ὁποῖο, μὲ τὴ σειρά του, θὰ τοὺς στερήσει ἄλλο ἕνα ἐπιχείρημα ποὺ ἀποδεικνύει τὴ νομιμότητα τῆς παρουσίας τους στὴ σχετικὴ περιοχή. Ἐπιπλέον, ὑπαινίσσονται ὅτι μπορεῖ νὰ δημιουργηθοῦν κάποιες συνθῆκες ποὺ θὰ δυσκολέψουν σωματικὰ τοὺς ὑποστηρικτὲς τῆς UOC νὰ κρατήσουν τὴν «ἐσωτερικὴ πολιορκία» τῆς Λαύρας ἀπὸ ἐκπροσώπους τοῦ νόμιμου ἰδιοκτήτη – τοῦ οὐκρανικοῦ κράτους. Εἶναι πιθανὸ αὐτὸ νὰ σημαίνει διακοπὴ τῆς παροχῆς νεροῦ καὶ ἠλεκτρικοῦ ρεύματος στὸ μοναστήρι, ἀλλὰ τὰ μέσα ἐνημέρωσης βρίσκουν αὐτὸ τὸ σενάριο προβληματικό.
Χάρη σὲ ὅλα αὐτὰ τὰ μέτρα, σχεδιάζεται νὰ παρέχεται πρόσβαση στὴν Ἐπιτροπὴ τοῦ Ὑπουργείου Πολιτισμοῦ στὸ ἔδαφος τῆς Λαύρας μὲ τὴ βοήθεια ἀστυνομικῶν γιὰ τὴν ὑποδοχὴ καὶ μεταφορὰ ἀντικειμένων ποὺ ἐπιστρέφονται στὴ χρήση τοῦ Ἐθνικοῦ Ἀποθέματος. Τελικά, ὅλα αὐτὰ φαίνεται νὰ εἶναι προφανῆ μέτρα γιὰ τὴ διάσωση τῆς φήμης τοῦ Γραφείου τοῦ Προέδρου καὶ τοῦ Ζελένσκι προσωπικά, ποὺ συμφώνησαν στὴν ἐξάλειψη τοῦ μεγαλύτερου θρησκευτικοῦ ὀργανισμοῦ.
Φαίνεται ὅτι κανένας ἀπὸ τὴν οὐκρανικὴ ἡγεσία δὲν περίμενε ὅτι τὸ κῦμα ἀπαγορεύσεων στὶς δραστηριότητες τῆς UOC, τὸ ὁποῖο σάρωσε τὶς δυτικές, παραδοσιακὰ ἐθνικιστικὲς περιοχὲς τῆς χώρας, θὰ σκόνταφτε στὶς διαδηλώσεις στὴν καρδιὰ τῆς οὐκρανικῆς πρωτεύουσας. Πιθανῶς, λόγῳ αὐτοῦ τὸ Γραφεῖο τοῦ Προέδρου καλεῖ τώρα τὴν SBU ὡς «πυροσβεστική». Κάτι ἀκόμα εἶναι ὅτι αὐτὴ ἡ προσέγγιση μπορεῖ νὰ ἀντανακλᾶ τὸν χαμένο χρόνο ἢ μία βαθιὰ κρίση διαχείρισης. Αὐτὸ συμβαίνει μέχρι νὰ ὑπάρξει μία κατάλληλη λύση γιὰ τὴν ἔξοδο ἀπὸ τὴν κρίση – ὁποιεσδήποτε λύσεις, ὁποιοδήποτε τίμημα καὶ ὁποιοιδήποτε κίνδυνοι φαίνονται δικαιολογημένοι.
Καὶ ἐδῶ πάλι γινόμασθε μάρτυρες ἀσυνέπειας: γιὰ ἐννέα μῆνες μετὰ τὴν ἔναρξη ἑνὸς πολέμου σὲ πλήρη κλιμάκωση, τὸ Γραφεῖο τοῦ Ζελένσκι ἦταν ἀποστασιοποιημένο ἀπὸ τὰ θρησκευτικὰ ζητήματα καθὼς καὶ ἀπὸ τὸ τώρα «ὀξὺ» πρόβλημα τῶν «ἱερέων τῆς Μόσχας», παρὰ τὶς προσπάθειες τῶν μέσων ἐνημέρωσης νὰ τὸ παρακινήσουν σὲ ἀντίδραση. Ἄρα, ἦταν ἐγκληματικὰ ἀνενεργὸ τὸ Γραφεῖο τοῦ Προέδρου ἀδιαφορώντας γιὰ τὸ «θέμα τῆς ἐθνικῆς ἀσφάλειας τῆς Οὐκρανίας» ἢ εἶναι πραγματικὰ ἐξεζητημένη ἡ ἀνάγκη ἐκκαθάρισης τῆς UOC προωθούμενη τεχνητά, ὡς μέρος κάποιας διεθνοῦς συμφωνίας;
Σὲ κάθε περίπτωση, λαμβάνοντας ὑπόψη τὴ σοβαρὴ ἐπιβάρυνση τῆς ὑπηρεσίας ἀσφαλείας, ἡ ἰδέα τοῦ Zelensky νὰ τὴ χρησιμοποιήσει ὡς «βαρὺ πυροβολικό», γιὰ νὰ ἀντισταθμίσει τὸν ἐπείγοντα χαρακτήρα τῶν ἐπιχειρήσεων ποὺ ἐπιβάλλονται ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸ ἢ τὴν ἀδυναμία τῶν ἀρχῶν νὰ σχεδιάσουν ἔγκαιρα τὴ δημόσια ἐπίλυση τοῦ ζητήματος μὲ ὅλες τὶς νόμιμες διαδικασίες – ἀντὶ γιὰ τὴν λύση στρατιωτικῶν ἐπιχειρήσεων καὶ τὴν καταπολέμηση τῆς διαφθορᾶς – φαίνεται ἐξαιρετικὰ ἀμφίβολη.
* Λέκτορος τῆς ἱστορικῆς καὶ κοινωνικῆς- ἀνθρωπιστικῆς σχολῆς τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου O. Gonchar Dnipropetrovsk, ἐπικεφαλῆς τοῦ δημοσίου ὀργανισμοῦ Pridneprovsky εἰς τὸ περιφερειακὸν κέντρον πολιτικῶν σπουδῶν “POLITIKUM”.