Ὁ μεγάλος Νεοέλληνας Σκιαθίτης συγγραφέας Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης δὲν χρειάζεται ἰδιαίτερες συστάσεις. Δυὸ λόγια μόνο γιὰ ὅσους τυχὸν τὸν ἀγνοοῦν. Θεωρεῖται ὁ ἅγιος τῶν Νεοελληνικῶν Γραμμάτων. Ὁ κοσμοκαλόγερος. Ὁ λογοτέχνης τῆς Ρωμιοσύνης. Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀποθανάτισε τὴν γενιά του διὰ τῆς γραφίδος, ὅπως θὰ τὴν ἀποθανάτιζε ὁ φακὸς ἑνὸς φωτογράφου ἢ τὸ πινέλο ἑνὸς ζωγράφου. Τὰ θέματά του ἁπλοϊκά. Οἱ πρωταγωνιστές του εἶναι οἱ ἁπλοὶ ἄνθρωποι τοῦ νησιοῦ του, βοσκοὶ καὶ ψαράδες κυρίως, μὲ τὴν φτωχικὴ καθημερινότητά τους, τὶς ὀλίγες γνώσεις καὶ τὴν μεγάλη σοφία τους, τὴν θεοσέβειά τους, τὰ πανηγύρια τους καὶ ὅλα ἐν γένει τὰ ὑπὲρ καὶ τὰ κατὰ τῆς ἐποχῆς του. Κι ὅλα αὐτὰ μεγεθύνονται στὰ μάτια μας μὲ τὴν ἐπιβλητικότητα τῆς ἀρχαΐζουσας γλώσσας του σὲ σημεῖο ποὺ θὰ λέγαμε: Παπαδιαμάντης ἴσον γλώσσα. Ἡ ἄριστη γνώση τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς (λόγω μελέτης) σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν γνώση τῆς Ἑλληνιστικῆς Κοινῆς (λόγω ἐμπειρίας στὸ ψαλτήρι ὡς παπαδοπαίδι) καὶ φυσικὰ τὸ ζάπλουτο λεξιλόγιο καὶ τὰ ἄφθονα γλωσσικὰ σχήματα, ἦσαν τὰ ἐργαλεῖα ποὺ βοήθησαν τὸ λογοτεχνικό του τάλαντο,ὥστε νὰ μᾶς ἀφήσει ὡς κληρονομιὰ τὴν ἀθάνατη καὶ ἀριστουργηματικὴ ἐργογραφία του.
Πολλὰ ἔχουν γραφτῆ γιὰ ΄κεῖνον καὶ γιὰ τὸ ἔργο του, μὰ θὰ ἀναφέρω μονάχα ἕνα: Τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη μὲ τίτλο «Ἡ μαγεία τοῦ Παπαδιαμάντη». Κάθε Χριστούγεννα καὶ Λαμπρὴ συνηθίζω νὰ διαβάζω, τιμῆς ἕνεκεν καὶ ὄχι μόνον, κάποιο ἔργο του. Πρόσφατα λοιπὸν διάβασα τὸ «Βαρδιάνος στὰ Σπόρκα». Χρόνια μὲ προβλημάτιζε αὐτὸς ὁ τίτλος. Διαβάζοντάς το μοῦ λύθηκαν μὲν οἱ ἀπορίες, ἀλλὰ μὲ ἐξέπληξε τὸ περιεχόμενό του. Νομίζει κανεὶς πὼς περιγράφει τὸν «κορωνοϊὸ» τῆς ἐποχῆς του. Ἡ αἰφνίδια ἐμφάνιση ἑνὸς λοιμοῦ, ἡ γενικὴ ἀνησυχία, ὁ διάχυτος φόβος τῆς μεταδοτικότητας, ἡ στάση τῆς Πολιτείας γιὰ ἀπομόνωση καὶ κυρίως ἡ ἀνθρώπινη ὑπερβατικότητα γιὰ παροχὴ βοήθειας στοὺς ἀσθενεῖς, δημιουργοῦν ἕνα τόσο ἔντονο συναίσθημα, σὰν αὐτὸ ποὺ ζήσαμε καὶ μεῖς πρόσφατα. Καὶ φυσικὰ ἡ δεινὴ διήγηση τοῦ συγγραφέα, τὸ γλαφυρό του ὕφος, ἡ ἀρχαιοπρεπὴς γλώσσα του, οἱ λεπτομερέστατες χαριτωμένες περιγραφές του, τὸ ζωντανεύουν ἀκόμα περισσότερο. Στὸ σύνολό του τὸ ἔργο εἶναι, ὅπως ὅλα του ἄλλωστε, ἄκρως ἐνδιαφέρον. Μὰ τὸ μεγαλύτερο κέρδος ποὺ ἀποκομίζει κανεὶς εἶναι ὅτι σοῦ ἀνοίγει τὰ μάτια νὰ ξεχωρίσεις τὴν φυσικὴ λοιμώδη νόσο ἀπὸ τὴν ἄριστα μεθοδευμένη παγκόσμια καὶ δικτατορικὴ ὑγειονομικὴ ἐπιχείρηση. Ἀποφεύγω νὰ σᾶς παραθέσω ἐνδεικτικὰ ἀποσπάσματα, γιὰ νὰ μὴ σᾶς κουράσω.
Τελειώνοντας θὰ ἤθελα νὰ τονίσω πὼς ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης εἶναι ἕνας φωτεινὸς ὁδοδείκτης γιὰ τὴν περαιτέρω πορεία τοῦ Γένους μας. Ἕνας ριζιμιὸς βράχος τοῦ ἱστορικοῦ εἶναι μας καὶ τῆς Ἑλληνορθόδοξης ταυτότητάς μας. Δὲν ἀρνούμεθα τὴν ἐξελικτικὴ πορεία τῆς κοινωνίας μας, ἀλλὰ προχωροῦμε μὲ τὶς ρίζες μας. Δένδρο χωρὶς βιολογικὴ ρίζα, ξηραίνεται. Καὶ Λαός, χωρὶς ἱστορικὴ ρίζα, ἔχει ἡμερομηνία λήξης. Ἀφομοιώνεται, ἀλλοτριώνεται, ὑποδουλώνεται… Ὁ Παπαδιαμάντης, σὰν ἄλλος Λεωνίδας, φύλαξε τὶς δικές του Θερμοπύλες καί, σὰν ἄλλος ἀντισυνταγματάρχης ὑπερασπιστὴς τῶν ἐθνικῶν ὀχυρῶν, δὲν παρέδωσε τὸ ἠθογραφικὸ τοῦ Ροῦπελ. Γι’ αὐτὸ τοῦ προσφέρω εὐλαβικὰ τὴν μαντινάδα ἀπὸ τὴν ἰδιαίτερη πατρίδα τοῦ συζύγου (Φιλώτι Νάξου), ὅπως ἀκριβῶς μοῦ τὴν ἔλεγε συχνὰ ὁ λαϊκὸς ποιητὴς Λιάκος Τζαννετής: «Στσοι Θερμοπύλες τς΄ ἀνθρωπιᾶς καὶ στση τιμῆς τὸ χρέος, ἐκεῖ θὰ στέκω ν΄ἀπαντῶ κι ἂς μείνω τελευταῖος».
Κατερίνα Παπαθωμᾶ – Μαστοροπούλου
Φιλόλογος-Ἀρχαιολόγος, Λέκτωρ Κλασσικῆς Φιλολογίας Ε.Κ.Π.Α.