Γράφει ὁ κ. Εὐάγγελος Στ. Πονηρός Δρ Θ., Μ.Φ., Συντονιστής Ἐκπαιδ/κοῦ Ἔργου Θεολόγων Ἀττικῆς
6ον
Ι΄. Νά διαπαιδαγωγοῦμεν τά παιδιά πρός τόν Χριστόν
“Οἱ μητέρες, χωρίς νά ζορίζουν τά παιδιά, πρέπει νά τά μαθαίνουν ἀπό μικρά νά προσεύχονται. Στά χωριά τῆς Καππαδοκίας οἱ κάτοικοι ζοῦσαν ἔντονα τήν ἀσκητική παράδοση. Πήγαιναν μέ τά παιδιά τους στά ἀσκητήρια καί ἐκεῖ ἔκαναν μετάνοιες καί προσεύχονταν μέ δάκρυα, καί ἔτσι μάθαιναν καί τά παιδιά νά προσεύχωνται. Οἱ Τσέτες22, ὅταν πήγαιναν τό βράδυ νά τούς ληστέψουν, περνοῦσαν ἔξω ἀπό τά ἐκκλησάκια, ἄκουγαν κλάματα καί ἀποροῦσαν. “Καλά, τί γίνεται; ἔλεγαν. Αὐτοί τήν ἡμέρα γελᾶνε καί τήν νύκτα κλαῖνε;”. Δέν μποροῦσαν νά καταλάβουν τί συμβαίνει.
[…]
Οἱ γονεῖς πρέπει νά βοηθοῦν μέ διάκριση τά παιδιά ἀπό μικρά νά πλησιάσουν στόν Χριστό καί νά ζήσουν ἀπό μικρά τίς ἀνώτερες χαρές, τίς πνευματικές. Ὅταν ἀρχίσουν νά πηγαίνουν στό σχολεῖο, πρέπει σιγά-σιγά νά τά μάθουν νά μελετοῦν κάποιο πνευματικό βιβλίο καί νά τά βοηθοῦν νά ζοῦν πνευματικά. Τότε θά εἶναι ἀγγελούδια καί μέ τήν προσευχή τους θά ἔχουν μεγάλη παρρησία πρός τόν Θεό.”
Γέροντος Παϊσίου ἁγιορείτου, Λόγοι Δ΄, Οἰκογενειακή ζωή, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον “Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος” Σουρωτή Θεσσαλονίκης 2010, σ. 160-161.
Ἐργασία: Ὁ ἅγιος λέγει πῶς πρέπει οἱ μητέρες, χωρίς νά τά πιέζουν, νά διδάσκουν στά παιδιά νά προσεύχονται. Συζητῆστε καί γράψτε ἕνα κείμενο, ὅπου μία μητέρα προτρέπει τό παιδί της νά προσεύχεται, πῶς τοῦ ἐξηγεῖ νά εὐχαριστεῖ τόν Χριστό γιά ὅσα ἔχει καί τί τοῦ ἐξηγεῖ πώς μπορεῖ νά ζητᾶ ἀπό Ἐκεῖνον.23
ΙΑ΄. Πῶς πρέπει ὁ γονεύς νά ἀντιμετωπίζη ἐλαττώματα καί προτερήματα τῶν παιδιῶν
Ὅπως οἱ κατασκευαστές κάποιων ἀγαλμάτων, ἔτσι κι ἐσεῖς νά ἔχετε ὅλη τή φροντίδα σας συγκεντρωμένη σέ αὐτό, δηλαδή πῶς νά κατασκευάσετε τά θαυμαστά ἀγάλματα γιά τόν Θεό. Καί τό μέν περιττό νά τό ἀφαιρεῖτε, καί νά προσθέτετε ὅ,τι χρειάζεται. Καί καθημερινά νά ἐξετάζετε ποιό φυσικό προτέρημα ἔχει τό παιδί, ὥστε νά τό ἀναπτύσσετε καί ποιό φυσικό ἐλάττωμα, ὥστε νά τό ἀφαιρεῖτε.
Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, Περί κενοδοξίας καί ὅπως δεῖ τούς γονεῖς ἀνατρέφειν τά τέκνα, 22.
Ἐργασία: Συζητῆστε καί γράψτε, ποιές πράξεις καί συνήθειες εἶναι δυνατόν νά θεωρηθοῦν ὡς ἐλαττώματα καί πρέπει νά παύσουν, καί ποιές ὡς προτερήματα τῶν παιδιῶν καί πρέπει νά ἀναπτυχθοῦν24.
ΙΒ΄. Πῶς νά … καταστρέψετε ἀποτελεσματικά τό παιδί σας!
Ἀπό μικρό νά μή τοῦ ἀρνεῖστε τίποτα. Δίνετέ του ὅ,τι ἐπιθυμεῖ, ὅ,τι ζητάει, ἰδίως ὅταν πεισμώνει καί κλαίει. Ἔτσι θά μεγαλώσει καί θά πιστεύει πώς οἱ ἄλλοι τοῦ ὀφείλουν τά πάντα, πώς ἔχει μόνο δικαιώματα. Ὅταν ἀρχίσει νά ξεστομίζει βρισιές, ἐσεῖς νά γελᾶτε. Ἔτσι θά τοῦ δώσετε νά καταλάβει ὅτι εἶναι πολύ ἔξυπνο!
Μή τοῦ λέτε ποτέ: “Αὐτό εἶναι κακό!”. Ἔτσι λένε μόνο τά παλιά μυαλά. Ὅταν ἀργότερα θά συναντήσει στή ζωή του δυσκολίες καί θά ὑποστεῖ τό κακό, τότε θά ἔχει τή βεβαιότητα πώς ἡ κοινωνία εἶναι πού τό ἀδικεῖ.
Μαζεύετε ἐσεῖς ὅ,τι παρατάει ἐδῶ κι ἐκεῖ – βιβλία, ροῦχα, παπούτσια… Μή τοῦ πεῖτε ποτέ: “Μάζεψέ τα, «Μάζεψέ τα, βάλ’ τα στή θέση τους». Ἔτσι θά πιστέψει πώς ἡ μάνα εἶναι δούλα του, καί πώς γιά ὅλα εἶναι ὑπεύθυνοι πάντα οἱ ἄλλοι.
Ἀφῆστε το νά βλέπει τά πάντα (προπαντός στήν τηλεόραση) καί νά διαβάζει τά πάντα, χωρίς ποτέ νά τό καθοδηγεῖτε. Τό παιδί σας εἶναι ἀτσίδα καί ξέρει νά διακρίνει! Ἡ μόρφωσή του θά γίνει ἔτσι πολύ πλατειά!
Μή τοῦ δίνετε καμία πνευματική ἀγωγή. Νά κοροϊδεύετε μπροστά του τήν πίστη, τήν Ἐκκλησία, τούς παπάδες κι ἐκείνους πού τούς ἀκολουθοῦν. Ὅταν τό παιδί μεγαλώσει, “θά διαλέξει ἀπό μόνο του”25.
Δίνετέ του μπόλικο χαρτζιλίκι, γιά νά μή νιώθει κατώτερο ἀπό τούς ἄλλους καί “νά μή στερηθεῖ ὅ,τι στερηθήκατε ἐσεῖς”. Ὅταν μεγαλώσει, θά εἶναι βέβαιο πώς τήν ἀξία στόν ἄνθρωπο τή δίνει τό χρῆμα, ἀδιάφορο πῶς ἀποκτήθηκε.
Μή τοῦ λέτε ποτέ: “Κάνε αὐτό” ἤ “Μή κάνεις ἐκεῖνο”, γιατί ἔτσι τό καταπιέζετε, δέν σέβεστε τήν ἐλευθερία του καί τήν προσωπικότητά του. Μπορεῖ μάλιστα νά τοῦ δημιουργήσετε καί … ψυχικά τραύματα! Ὅταν μεγαλώσει, θά νομίζει πώς ἡ ζωή εἶναι μόνο νά διατάζεις, ποτέ ν΄ ἀκοῦς.
Νά τσακώνεστε, νά βρίζεστε, νά προσβάλλετε ὁ ἕνας τόν ἄλλο μπροστά του χωρίς ντροπή. (Μήν ἀνησυχεῖτε, ἔτσι δέν θά τοῦ δημιουργήσετε ψυχικά τραύματα.) Ἀργότερα, ὅταν παντρευτεῖ, θά τοῦ φαίνεται φυσικό νά κάνει τά ἴδια.
Ὅταν ἀρχίσει νά μπλέκεται στά δίχτυα τοῦ ἐρωτισμοῦ καί τῆς φιληδονίας, ἐσεῖς κλεῖστε τά μάτια σας. Μή τοῦ μιλήσετε, μή τό καθοδηγήσετε, μή τό συμβουλέψετε. Ἀφῆστε το νά βγάλει τά μάτια του, ἀφοῦ “αὐτό εἶναι φυσιολογικό”.
Νά παίρνετε πάντα τό μέρος του μπροστά στούς δασκάλους καί τούς γείτονες26. Μή πιστεύετε ποτέ ὅτι “τό ἀγγελούδι σας” μπορεῖ νά κάνει ἀναποδιές καί ἀτιμίες. Βρίστε ἐκείνους πού φιλικά καί καλοπροαίρετα σᾶς ἀναφέρουν κάτι σχετικό. Εἶναι συκοφάντες καί ζηλιάρηδες.
Ὅταν θά πάτε στό ἀστυνομικό τμῆμα, ὅπου τό μάζεψαν γιατί ἔκλεψε ἤ γιατί πῆρε ναρκωτικά, φωνάξτε δυνατά μπροστά σέ ὅλους ὅτι εἶναι ἕνα παλιόπαιδο, ἕνας ἀλήτης, ὅτι θυσιαστήκατε γιά τό καλό του, ἀλλά δέν μπορέσατε ποτέ νά τό συμμαζέψετε. Ἔτσι θά βγεῖτε καθαροί.
Ἑτοιμαστεῖτε γιά μιά ζωή γεμάτη πόνο καί τύψεις. Θά τήν ἔχετε.
Ἐπίσκοπος Εἰρηναῖος Αἰκατερίνμπουργκ καί Ἰρμπίτσκ, «Μητέρα, πρόσεχε!». Ἱερά Μονή Παρακλήτου, Ὠρωπός Ἀττικῆς 2011, σελ. 107. 27
Ἐργασία: Μέ βάση τό κείμενο γράψτε τί δέν πρέπει ὁ γονιός νά πράττει μεγαλώνοντας καί ἀνατρέφοντας τό παιδί του, διότι τελικά τέτοιες πράξεις θά τό καταστρέψουν.28
ΙΓ΄. Αἱ ὑποχρεώσεις τῶν γονέων πρός τά τέκνα καί τῶν τέκνων πρός τούς γονεῖς
“Τέκνα νά ἀγαπᾶτε τούς πατέρες.” “Οἱ γονεῖς μή παροργίζετε τά τέκνα”29 (Ἐφεσ. 6, 4) Αὐτά δέν λέγει καί ἡ φύση; Τίποτε καινούργιο δέν συμβουλεύει ὁ Παῦλος, ἀλλά σφίγγει περισσότερο τά δεσμά τῆς φύσεως. Ἄν ἡ λέαινα ἀγαπᾶ τά παιδιά της καί ὁ λύκος μάχεται γιά τά λυκόπουλά του, τί νά ἀπολογηθεῖ ὁ ἄνθρωπος πού καί τήν ἐντολή παρακούει καί τή φύση ἀλλοιώνει, ὅταν τό παιδί ἐξευτελίζει τόν γέροντα πατέρα του ἤ ὁ πατέρας λησμονεῖ τά προηγούμενα παιδιά του καί συνάπτει δεύτερο γάμο30;
Μέγας Βασίλειος, Ἑξαήμερος Θ΄, δ΄, 17.
Ἐργασία: Σύμφωνα μέ τήν Ἁγία Γραφή καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί σύμφωνα μέ τόν νόμο τῆς φύσεως καί τούς νόμους τοῦ κράτους, οἱ γονεῖς δέν πρέπει νά ἐγκαταλείπουν τά παιδιά τους, ἀλλά νά φροντίζουν νά καλύπτουν τίς ἀνάγκες τους μέχρι νά ἐνηλικιωθοῦν. Συζητῆστε καί γράψτε ποιές εἶναι οἱ ἀνάγκες τοῦ παιδιοῦ, γιά τίς ὁποῖες πρέπει νά μεριμνοῦν οἱ γονεῖς31.
Σημειώσεις:
22. Ἐπεξήγηση δική μας: οἱ “τσέτες” ἦταν Τοῦρκοι ληστές, οἱ ὁποῖοι ὅμως λήστευαν μόνο χριστιανούς. Ὁ πλέον διαβόητος ὅλων, ἀδίστακτος αἱμοσταγής ἐκτελεστής ἀόπλων γυναικοπαίδων καί γερόντων, ὅσο καί ἀνίκανος καί δειλός στρατιώτης, ὑπῆρξε ὁ Τοπάλ Ὀσμάν, τόν ὁποῖο ἐκτέλεσε τό ἴδιο τό ἀφεντικό του, ὁ Μουσταφά Κεμάλ, ὅταν δέν τόν χρειαζόταν πλέον. Τήν ἴδια μοῖρα εἶχε καί τό μεγαλύτερο μέρος ἀνδρῶν του: ὁ Κεμάλ, ἀφοῦ πλέον δέν τούς χρειαζόταν, καί μή θέλοντας νά μοιρασθεῖ τήν ἐξουσία μέ τέτοιου εἴδους ὑποκείμενα, τούς διέταξε νά κτυπήσουν τόν ὑποχωροῦντα ἑλληνικό στρατό, ἀπό τόν ὁποῖο ἔπαθαν τρομερή πανωλεθρία, ἀφοῦ δέν γνώριζαν νά πολεμοῦν παρά μόνον νά δολοφονοῦν ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς ἀμάχους.
23. Ἐναλλακτικά, θά μπορούσαμε νά ἀναφερθοῦμε καί στήν ἀρετή τῆς διακρίσεως, τήν ὁποία ἀναφέρει ἐδῶ ὁ ὅσιος πατήρ, καί νά τούς ἐξηγήσουμε τί ἀκριβῶς εἶναι. Γιά τήν ἀρετή αὐτή διαρκῶς μᾶς θυμίζουν οἱ πατέρες ὅτι ποτέ δέν πρέπει νά λείπει ἀπό τούς χριστιανικούς κύκλους.
24. Στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου τά πάντα εἶναι δυνατόν νά ἐξελιχθοῦν καλῶς ἤ κακῶς, ἀνάλογα πρός τήν καλλιέργεια, ἡ ὁποία θά ἐπιδιωχθεῖ. Εἶναι δυνατόν τό ζωηρό παιδί, ἀντί νά ἐξελιχθεῖ σέ δραστήριο καί δημιουργικό, νά καταντήσει καταστροφέας. Εἶναι δυνατόν τό ἤρεμο παιδί, ἀντί νά γίνει ἐνήλικας, ὁ ὁποῖος θά ἀσκεῖ ἐργασία μέ προσοχή, ὑπομονή καί ἐπιμονή, νά ἐξελιχθεῖ σέ νωθρό ἄνθρωπο. Γι’ αὐτό πρέπει ἡ οἰκογένεια νά εἶναι τό πρῶτο σχολεῖο τοῦ παιδιοῦ, καί μάλιστα σχολεῖο τό ὁποῖο διδάσκει μέ τό ἔμπρακτο παράδειγμά του. Αὐτά πρέπει νά τά διευκρινίζουμε στούς μαθητές μας καί νά τούς ἀντιμετωπίζουμε ὄχι μόνον ὡς παιδιά, ἀλλά καί ὡς μελλοντικούς γονεῖς. Καί καλό θά εἶναι νά τούς ζητοῦμε καί νά ἀπαντοῦν σέ συζητήσεις καί στίς γραπτές ἐργασίες ὡς μελλοντικοί γονεῖς. Αὐτό ἐφάρμοζε ὁ γράφων πάντοτε καί οὐδέποτε εἶχε ἀρνητικές ἀντιδράσεις.
25. Παρατήρηση δική μας: Τί θά διαλέξει ὅμως; Ἀφοῦ οὐδέποτε εἶχε ὑγιῆ πρότυπα, γιά νά πραδειγματισθεῖ ἀπό αὐτά καί νά τά ἀκολουθήσει; Ποτέ δέ γνώρισε τό αἰώνιο, τό ἀναλλοίωτο πρότυπο, τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό. Καί πότε θά γνωρίσει τό σωστό; Ὅταν θά εἶναι πιά ἀργά; Κι ἴσως ἐρωτήσει κάποιος, “ποιό εἶναι τό σωστό;” Μποροῦμε τότε νά ἀπαντήσουμε, “ὅ,τι δέν καταστρέφει, ὅ,τι διδάσκει τόν σεβασμό, ὅ,τι μᾶς διδάσκει νά μή νοιαζόμαστε μόνο γιά τόν ἑαυτούλη μας. Ὅλα ὅσα δίδαξε ὁ Χριστός στό Εὐαγγέλιό του”.
26. Παρατήρηση δική μας: Αὐτό μᾶς ἔχουν πεῖ ὁρισμένοι συνάδελφοι ἐκπαιδευτικοί, ὅτι ἐξακολουθεῖ νά συμβαίνει σέ μερικές γειτονιές. Καί μάλιστα ἔρχεται ὁ γονιός μέ ἐπιθετικές διαθέσεις καί λέγει: “Γιατί στοχοποιεῖτε τό παιδί μου;” Συνιστοῦμε τότε στούς συναδέλφους, νά ἀπαντοῦν: “Δέ στοχοποιῶ τό παιδί σας, διότι δέ στοχοποιῶ ποτέ κανένα μαθητή.” Κι ἄν ὁ γονιός πεῖ, “τότε γιατί τοῦ κάνατε παρατήρηση, μπορεῖ ὁ ἐκπαιδευτικός νά ἀπαντήσει: “Συμβουλεύω τούς μαθητές μου, ἐπειδή τούς σέβομαι, διότι ἄν δέν τούς σεβόμουν, θά εἰσέπραττα τόν μισθό μου καί ἁπλῶς θά ἀδιαφοροῦσα γι΄ αὐτούς.” Καί κάτι ἀκόμη, τό ὁποῖο ἔχουμε πεῖ σέ γονεῖς: Ὅτι ἐμεῖς δέν θά ἔχουμε τό παιδί τους μαθητή γιά πάντα, οἱ ἴδιοι ὅμως θά τό ἔχουν γιά πάντα τέκνο τους καί ἄν τυχόν συνηθίσει νά μή σέβεται, ἐκεῖνοι θά πληρώνουν ἐφ΄ ὅρου ζωῆς τίς συνέπειες τῆς ὀλέθριας αὐτῆς συνήθειας.
27. Παρατηρήσεις ἀρκετά ὀξυδερκεῖς, βασισμένες σέ ἐμπειρία ζωῆς. Καιρός λοιπόν νά ἀρχίσουν νά τίς λαμβάνουν ὑπ΄ ὄψη ὅλοι ὅσοι εἶναι ἤ θέλουν νά γίνουν γονεῖς, ὅμως δέν θέλουν νά ἀποτύχουν ὡς τέτοιοι.
28. Σέ ὅλα αὐτά προστίθεται, πιστεύουμε, καί ἡ ἄμετρη χρήση κινητοῦ τηλεφώνου καί διαδικτύου, στήν ὁποία, ἐάν οἱ γονεῖς δέν θέσουν ὅρια ἀπό πολύ νωρίς, θά καταντήσουν νά ἔχουν παιδιά προβληματικά, παιδιά ἀποβλακωμένα.
Πρό ὀλίγων ἐτῶν εἴχαμε ἀναφέρει σέ μία ἐπιμορφωτική συνάντηση ἕνα ἄρθρο μας μέ τίτλο “νά χρησιμοποιοῦμε τήν τεχνολογία μέ σύνεση”. Ἕνας συνάδελφος μᾶς εἶπε ὅτι τό πῆρε ἀπό τό διαδίκτυο, τό ἔφερε στούς μαθητές του καί τούς ξένισε τό γεγονός, ὅτι γράφουμε ἐκεῖ πώς στό μετρό ἀσχολοῦνται κάποιοι νέοι μέ τίς μικρές τους ὀθόνες καί παρουσιάζουν ἀγενῆ συμπεριφορά σέ ἡλικιωμένους μή παραχωρώντας τους θέση. Τό γράψαμε αὐτό ἔχοντας τήν πεποίθηση, ὅτι ὅποιοι πράττουν ἔτσι, γνωρίζουν πώς ἡ πράξη τους αὐτή εἶναι ἀγενής. Ὁ συνάδελφος ὅμως μᾶς εἶπε, ὅτι οἱ μαθητές του δέ γνώριζαν κἄν πώς πρέπει νά παραχωροῦμε θέση στούς ἡλικιωμένους. Καλό εἶναι λοιπόν, ἐμεῖς οἱ ἐκπαιδευτικοί νά ἐνημερώνουμε τούς μαθητές γι΄ ὅσα βασικά στοιχεῖα εὐγένειας, τ.ἔ σεβασμοῦ, ἀγνοοῦν.
29. Ἄλλη μία νουθεσία τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ἡ ὁποία φανερώνει ὅτι κάποιες φορές οἱ γονεῖς, ἴσως καί λόγῳ ἐσφαλμένου ὑπολογισμοῦ, ἴσως καί λόγῳ μή καλλιεργείας ἀπό μέρους τους τῆς λεγομένης “ἐνσυναισθήσεως”, δηλαδή τῆς ἱκανότητος νά κατανοεῖς πῶς νοιώθει ὁ ἄλλος, προξενοῦν ψυχική ἀναταραχή στά τέκνα τους.
30. Τέτοιες φρικτές οἰκογενειακές ἱστορίες ἔχουμε διαπιστώσει ἐπανειλημμένως μέσῳ τῶν σχολείων, στά ὁποῖα ἔχουμε διδάξει ἤ ἐποπτεύσει. Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ μεγάλου Βασιλείου (Δ΄ αἰώνας), μέχρι σήμερα τά φαινόμενα αὐτά δέν ἔχουν παύσει. Εὐχόμαστε νά μή ἔλθει ἐποχή, ὅπου θά ἀποτελοῦν κανόνα. Γιά νά βοηθήσουμε λοιπόν στήν ἀποτροπή μιᾶ τέτοιας ἐποχῆς πρέπει νά γνωρίζουμε καί νά διδάσκουμε ὅτι κακοποίηση δέν εἶναι μόνο ἡ γενετήσια κακοποίηση, οὔτε μόνον οἱ ξυλοδαρμοί, οὔτε μόνον τά συχνά προσβλητικά λόγια, εἶναι καί ἡ ἐγκατάλειψη, εἶναι καί ἡ στρεβλή διαπαιδαγώγηση. Ἡ μή ἐνασχόληση μέ τό παιδί εἶναι ἐπίσης κακοποίηση. Ὅπως τελικά καταντᾶ κακοποίηση καί ἡ διαρκής χειραγώγηση τοῦ παιδιοῦ καί ἡ μή χορήγηση τῆς παραμικρῆς πρωτοβουλίας σέ αὐτό. Κι ἐδῶ ἰσχύει τό “μέτρον ἄριστον” τοῦ Κλεόβουλου τοῦ Λίνδιου, ὅπως καί τό “μέτρον καλόν, πεπιεσμένον καί σεσαλευμένον καί ὑπερεκχυνόμενον” (Λκ 6,38), τό ὁποῖο μᾶς διδάσκει ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός.
31. Ποιές εἶναι οἱ ἀνάγκες αὐτές: Τροφή, στέγη, ἔνδυση, ὑγεία, ἀνατροφή, παιδεία στά δύο αὐτά τελευταῖα ἐνυπάρχει καί ἡ εἰσαγωγή στήν πίστη, τήν ὁποία ἐάν παραλείψει ἡ οἰκογένεια θά ζημιώσει τό παιδί καί θά ζημιωθεῖ ὁλόκληρη.