«ἡμεῖς διά πίστεως γάρ περιπατοῦμεν, οὐ διά εἴδους (Β΄Κορ. ε΄7)… τά γάρ ὑπέρ φύσιν θαυμάσια φυσικήν διάνοιαν καί διαλογισμόν δέν ἐπιδέχονται»
Ὑπό τοῦ Γέροντος Μαξίμου Ἰβηρίτου
4ον
Τό φρέαρ φλέβαν ἔχει διερχόμενον ὑπόγειον ποτάμιον ῥεῦμα, ἀπολῆγον εἰς τήν θάλασσαν· τοῦτο τό εἴδομεν ὀφθαλμοφανῶς πρό πολλῶν ἐτῶν, ὅτε εἶχεν ἀποσυρθῆ ἡ ψάμμος τῆς θαλάσσης εἰς τήν παραλίαν, ἔναντι τοῦ λιβαδίου τῆς Μονῆς.
Τά στοιχεῖα τοῦ Μοναχοῦ Ἀθανασίου Παναγιώτου ἀντλοῦνται ἀπό τό ἔργον τοῦ Ἐσφιγμενίτου Ἱερομονάχου Γερασίμου Σμυρνάκη, ὑπό τίτλον: «Τό Ἅγιον Ὄρος» (ἐν Ἀθήναις 1903), ἔνθα εἰς τήν περιγραφήν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων (σελ.460),λέγει τά ἑξῆς:«αἱ Κλεωναί δέον νά καταχθῶσιν ἐγγύς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων πρός τάς ΒΑ κλιτύας, ἔνθα ὑπάρχει πληθύς ἐρειπίων… Κατ’ ἀνατολάς καί δυσμάς ὁ λιμήν τῶν Κλεωνῶν προησπίζετο ὑπό τῶν περιστοιχούντων αὐτόν λόφων καί ὀροσειρῶν· εἰδωλικόν δέ ἱερόν τοῦ Ποσειδῶνος ἵδρυτο ἔνθα ὁ Ναός τοῦ Τιμίου Προδρόμου ἐντός τῆς Μονῆς, ὑπό τά θεμέλια τοῦ ὁποίου ἔχουσι ταφῆ τά εἴδωλα αὐτοῦ. Ὁ ῥηθείς λιμήν τῶν Κλεωνῶν φέρει καί τήν ἐπωνυμίαν ῾῾λιμήν τοῦ Κλήμεντος᾿᾿, ἐπικληθείς οὕτω κατά τήν παράδοσιν ἐκ τοῦ ἐξ Ἱεροσολύμων Ἐπισκόπου Κλήμεντος, διότι αὐτός πρῶτος ἀπεβιβάσθη ἐνταῦθα, ἀφικόμενος ἐν Ἄθῳ τόν Γ΄ μ.Χ. αἰῶνα καί ἐκχριστιανίσας τούς πρώτους ἐν αὐτῷ καί ἐν τῇ πόλει τῶν Κλεωνῶν Ἕλληνας εἰδωλολάτρας· τούτου δ’ ἕνεκα ὑφίστατο καί Ἐπισκοπεῖον ἔνθα ἡ Μονή τοῦ Φιλοθέου. Ὅτε ὁΚωνσταντῖνος ὁ Πωγωνᾶτος ἀπέδωκε τόν Ἄθω τοῖς Μοναχοῖς, ἔκτισε πέριξ τοῦ Ναοῦ τοῦ Προδρόμου Μονύδριον, ἐπονομασθέν τοῦ Κλήμη ἤ Κλήμεντος, ἐν ᾧ ἐπί μακρόν ἔκειντο καί τά ἱερά λείψανα τοῦ Ὁσίου Πέτρου τοῦ Ἀθωνίτου, κοιμηθέντος τῷ 734, καί ὅπερ λίαν βραδέως μετωνομάσθη Μονή τῶν Ἰβήρων, διότι οἱ ἐν αὐτῇ καταβιώσαντες μετά ταῦτα κατήγοντο ἐκ τῆς ὑπό τῶν ἀρχαίων καλουμένης χώρας Ἰβηρίας (τῆς νῦν Γεωργίας)».
Σημειωτέον, ὅτι εἰς διάφορα ἱστορικά συγγράματα μνημονεύονται ἐκ συγχύσεως προφανῶς τρεῖς Ἐπίσκοποι ὑπό τό ὄνομα Κλήμης, φερόμενοι ὅτι ἦλθον εἰς τάς Κλεωνάς πρός ἐκχριστιανισμόν τῶν ἐνταῦθα εἰδωλολατρῶν κατοίκων· ἤτοι: Κλήμης ὁ Α΄ Ἐπίσκοπος Ῥώμης (1ος αἰ.), Κλήμης Ἀλεξανδρεύς (3ος αἰ.) καί Κλήμης Ἱεροσολύμων (3ος αἰ., ἄγνωστος). Ὅμως συμφώνως μέ τά «Πάτρια» κείμενα, ἡ Κυρία Θεοτόκος εἶναι ἐκείνη, ἥτις πρώτη ἀπεβιβάσθη εἰς τόν «ἀσκάλωνα τόν τοῦ Κλήμεντος καλούμενον λιμένα»· καί καθώς προανεφέρθη, «κατηχήσας τούς ἐν Κλεωναῖς κατοίκους καί κελεύσασα τούς σύν αὐτῇ, ἐβάπτισεν εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τούτων καί ποιμένα ἐχειροτόνησε Κλήμεντά τινα τό ὄνομα· ἐν ἄλλοις δέ Κλήμεντα ἐκ τῶν ἑβδομήκοντα Ἀποστόλων».
Δεσποτικήν θέσιν ἐπί τοῦ λιμένος τοῦ Κλήμεντος καί τῆς πόλεως τῶν Κλεωνῶν κατεῖχεν ὁ ὕπερθεν αὐτῶν γραφικός λοφίσκος (ὕψ. 70 μ.), ἐπιλεγόμενος σήμερον τοῦ Προφήτου Ἠλιού καί Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε΄. Ἐπί τῆς ἐποχῆς τῶν ἀρχαίων κατοίκων πρέπει νά εἶχε φρουριακήν χρησιμότητα καί ἐνδέχεται νά ἦτο ἐδῶ τό «Συναγωγεῖον» [= ὁ τόπος ὑποδοχῆς ἐπισήμων καί συνάξεων], ὅπου ὡδηγήθη ἡ Κυρία Θεοτόκος μετά τῆς συνοδείας αὐτῆς. Μία σχετική παράδοσις διασῴζει τά ἑξῆς, διά τήν ἐν ἔτει 1004 ἄφιξιν τῆς Παναγίας Πορταϊτίσσης ἐν τῇ Ἱερᾷ Μονῇ τοῦ Κλήμεντος (τῶν Ἰβήρων):«… εἶτα ἀπηνέγκαντες [ταύτην] ἐν τῇ Μονῇ τοῦ Κλήμεντος, ἐν τῷ ναῷ ἀνέθεντο· τό δέ πρωΐ εὑρέθη ἔξω τῆς Μονῆς, ἐν τῷ λόφῳ [τοῦ Προφήτου Ἠλιού], τάς ἀκτῖνας ἕως τῆς Μονῆς ἐπαφιεῖσα, ἥν λαβόντες ἐκεῖθεν ἐν τῷ ναῷ ἀνεκόμισαν, καί πάλιν ἐφυγάδευσεν, ἕως οὗ ἀπεκαλύφθη τῷ μοναχῷ Γαβριήλ τῷ Ἴβηρι, ὅτι, εἰ μή ἕτερον ναόν ἐν τῇ πόρτῃ δομήσωσιν, οὐ προσμένω ἐντός· οὐ γάρ ἦλθον ἵνα αὐτοί μέ φυλάξωσιν, ἀλλ’ ἵνα ἐγώ φυλάξω αὐτούς· οἱ δέ εὐθέως ἀνήγειραν ἐν τῇ πόρτῃ ναόν περικαλλῇ, ἐν ᾧ τήν ἁγίαν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου κατέθεντο, καί ἀλλαχόθεν πύλην ἀνοίξαντες πλησιέστερον: ἐκ τούτου οὖν Πορτιάτισσαν τήν ἁγίαν εἰκόνα ἐπονομάσαντες, καθώς αὕτη διετάξατο· ἥ καί ἐποίει καί ποιεῖ καθ’ ἑκάστην σημεῖα καί τέρατα πολλά, ὡς ἡ κατ’ αὐτήν ἱστορία δηλοῖ» (βλ. Γεδεών Μανουήλ Ἰ., ὁ Ἄθως, Ἀθήνα 1990, σελ. 304 ‹Ἀνάμνησις μερική περί τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἄθω ἐκ παλαιῶν ἱστοριῶν. Περί τῆς Πορταϊτίσσης Θεοτόκου>).
Ὁ Σμυρνάκης, ἀναφερόμενος εἰδικώτερον διά τάς Κλεωνάς, λέγει εἰς τό ῥηθέν πόνημά του (σελ.526):«Ἐν ἀποστάσει ἀπό τῆς Κουτλουμουσιανῆς Σκήτης τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος 15΄δεξιόθεν τῆς ὁδοῦ τῆς πρός Καλιάγραν ἀγούσης καί ΒΑ αὐτῆς ὑπάρχει τοποθεσία, καλουμένη ῾῾Παλαιόκαστρον᾿᾿, καθ’ ὅλην δέ τήν ΑΜ κλιτὺν τήν πρός τήν Μονήν τῶν Ἰβήρων, ἐφ’ ἥν ἐξετείνετο ἡ πόλις Κλεωναί, ὑπάρχουσι πλεῖστα ἐρείπια· τῷ δέ 1868 ἀνευρέθη κίων μετά ῥαβδώσεων, ὅν χεῖρες φανατικῶν κατέστρεψαν. Ἐνταῦθα ἀνευρέθησαν λάρνακες καί πολλά νομίσματα, τῷ δέ 1883 ἐξεχώσθη κατά τήν ἐκ βάθρων ἐν τῇ Σκήτῃ ἀνέγερσιν τῆς Καλύβης τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου καί ἀγαλμάτιον πλαισιωτόν ἐπί πλακός μικρᾶς ἐκ μαρμάρου τῆς εὐλόχου Ἀφροδίτης, γυμνῆς καί ἀνακεκλιμένης, ἤδη ἀποκείμενον ἐν τῇ Μονῇ. Τό ἐπί λόφου περιβλέπτου ῥηθέν ῾῾Παλαιόκαστρον᾿᾿, οὗτινος σῴζονται ἐρείπια, φαίνεται ἡμῖν ὅτι ἐχρησίμευε πρός φρούρησιν τῆς κάτωθεν ἐκτεινομένης πόλεως ἤ ὡς ἀκρόπολις, ἐν ᾗ κατέφευγον οἱ κάτοικοι τῆς ἀνωτέρω εἰρημένης πόλεως ἐν ἐπιδρομαῖς». [Σημειωτέον, ὅτι τό «Παλαιόκαστρον» πρόσκειται περισσότερον πρός τήν πολίχνην τῶν Καρεῶν καί ἀπέχει πολύ ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων. Προφανῶς, ἦτο ἀμυντικόν φρούριον καί δι’ ὅλους τούς κατοικοῦντας εἰς τήν εὐρυτέραν περιοχήν].
Εἰς ὅ,τι ἀφορᾷ τήν περιγραφήν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων, ὁ Σμυρνάκης φαίνεται νά ἀντλῇ τάς πληροφορίας του ἐκ προγενεστέρων ἐπεκεκυρωμένων ἱστορικῶν Ὑπομνημάτων ληφθέντων ἐκ τοῦ Ἰβηριτικοῦ Ἀρχείου, μέ τά ὁποῖα οἱ Ἰβηρῖται πατέρες ἀντιμετώπισαν τό ὑπό τῆς Ῥωσικῆς ἐπιβουλῆς προκῦψαν ἐθνικόν «Γεωργιανικόν Ζήτημα», διαρκέσαν πεντήκοντα ὅλα ἔτη· ἤτοι ἀπό τοῦ 1868 μέχρι τοῦ 1918. Τά Ὑπομνήματα ταῦτα ἐδημοσιεύσαμεν εἰς τό πόνημά μας, ὑπό τίτλον: «Τά περί τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Κλήμεντος (τῶν Ἰβήρων)» (Ἅγιον Ὄρος 1989).
9. Τόν οὐρανομήκη καί θεόδμητον Ἄθω βλέποντες οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, καί μή δυνάμενοι νά δώσουν ἐξήγησιν διά τήν ὕπαρξιν τοιούτου δυσθεωρήτου καί ὑψικαρήνου ὄρους ἐν μέσῳ τοῦ πελάγους, ἐθεώρησαν τοῦτον ὡς ἀποτέλεσμα ὑπερφυσικῆς τιτανομαχίας. Ἐμυθολόγουν δέ, ὅτι Ἄθως ὠνομάζετο ὁ ἐκ Θρᾴκης γίγας, ὅστις ἔῤῥιψε κατά τοῦ Ποσειδῶνος μέγαν λίθον, ἐξ οὗ ἐσχηματίσθη τό ὄρος. Ἐπίσης, ὅτι ὁ Ποσειδών, ἀποκόψας τό ὄρος τοῦτο ἐκ τῆς χερσονήσου τῆς Παλλήνης, τό ἔῤῤιψε κατά τοῦ γίγαντος Ἄθω καί ἐκάλυψεν αὐτόν. Κατ’ ἄλλην δέ παράδοσιν, Ἄθως ἐκλήθη ἐκ τοῦ Ἄθω, υἱοῦ τοῦ Ποσειδῶνος. Οὕτω παρέμεινε τό ὁμώνυμον ὄρος (ὕψ. 2033 μ.), τό ὡραιότερον τῆς Ῥούμελης, τῶν Ἀνατολικῶν παραλίων τῆς Μεσογείου καί ὅλης τῆς Εὐρώπης.
Ἐν τῇ ἀρχαιότητι ὑπῆρχον ἐπί τῆς χερσονήσου τοῦ Ἄθω αἱ ὀνομασταί πόλεις Σάνη, Θύσσος, Κλεωναί, Ἀκρόθῳοι, Ὀλόφυξος καί Δῖον, κατά τάς μαρτυρίας τοῦ Ἡροδότου, Θουκυδίδου κ.λπ., ὁ δέ Σκύλαξ ὁ Καρυανδεύς ἀναφέρει καί τήν πόλιν Χαράδριαν. Ὁ Θουκυδίδης τάς Ἀθωΐτιδας πόλεις λέγει οἰκουμένας ὑπό ξυμμίκτων ἐθνῶν βαρβάρων διγλώσσων [βεβαίως ἐννοεῖ τούς ἀρχαιοτέρους αὐτῶν οἰκήτορας, διότι ὁ συγχρονήσας Σκύλαξ λέγει αὐτάς Ἑλληνίδας]: «Ἐν δέ τῷ ἰσθμῷ τούτῳ, ἐς τόν τελευτᾷ ὁ Ἄθως, Σάνη πόλις Ἑλλάς οἴκηται· αἱ δέ ἐντός Σάνης, ἔσω δέ τοῦ Ἄθω οἰκημέναι, εἰσίν αἵδε· Δῖον, Ὀλόφυξος, Ἀκρόθῳοι, Θύσσος, Κλεωναί. Πόλεις μέν αὗται αἵ τόν Ἄθω νέμονται (7, 22)».- «Πόλεις τοῦ Ἄθω αἱ οἰκοῦνται ξυμμίκτοις ἔθνεσι βαρβάρων διγλώσσων, καί Χαλκιδικόν ἔνι βραχύ, τό δέ πλεῖστον Πελασγικόν, τῶν καί Λῆμνόν ποτε καί Ἀθήνας Τυρσηνῶν οἰκησάντων καί Βισαλτικόν καί Κρηστωνικόν καί Ἠδῶνες· κατά δέ μικρά πολίσματα οἰκοῦσι» (4, 109). Ὁ Ἄθως ἀναφέρεται καί ὡς ὄνομα πόλεως, ὑπό τοῦ γεωγράφου Πτολεμαίου καί τοῦ Στεφάνου Βυζαντίου: « Ἔστι δέ καί Ἄθως πόλις ἐπί τῷ Ἄθῳ, καί ὁ πολίτης αὐτῆς Ἀθωΐτης». Μία δοξασία, ἥτις ἐπεκράτει παρ’ ἀρχαίοις, εἶναι ὅτι οἱ κάτοικοι τῶν πόλεων τοῦ Ἄθω ἦσαν μακρόβιοι.
Ἐξ ὅσων δυνάμεθα νά συμπεράνωμεν ἐκ τῶν διαφόρων συγγραφέων, ἡ Σάνη ἔκειτο παρά τόν Ἀκάνθιον ἰσθμόν, πρός τό μέρος τοῦ Σιγγιτικοῦ κόλπου. Τό Δῖον ἐπί τῆς θέσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπαιδίου ἤ εἰς τήν χερσονίδα Στελάρια ἐπί τῆς θέσεως τοῦ λιμένος τοῦ Πλατέως εἰς τήν περιοχήν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Χιλανδαρίου. Ἡ Ὀλόφυξος μεταξύ τῶν Ἱερῶν Μονῶν Ἐσφιγμένου καί Χιλανδαρίου. Οἱ Ἀκρόθῳοι ἐπί τῆς θέσεως ἤ ἐγγύς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Μεγίστης Λαύρας. Ἡ Θύσσος ἔκειτο μεταξύ τῶν Ἱερῶν Μονῶν Ζωγράφου καί Δοχειαρίου, ἔναντι τῆς Σιθωνίας. Αἱ Κλεωναί ἐπί τῆς θέσεως ἤ ἐγγύς τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῶν Ἰβήρων. Ἡ δέ Χαράδρια κατ’ ἄλλους μέν ἐπί τῆς θέσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Βατοπαιδίου, κατ’ ἄλλους δέ ἐπί τῆς θέσεως τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ξηροποτάμου.