Τοῦ κ. Γεωργίου Ν. Παπαθανασοπούλου
Τὸ πρὸ ἑξαετίας ἐκκλησιαστικὸ σχίσμα ἐντὸς τῶν κόλπων τῆς Ὀρθοδοξίας προέκυψε μετὰ τὴν ἐκ μέρους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀναγνώριση τῶν χωρὶς κανονικὴ ἱερωσύνη κληρικῶν τῆς Οὐκρανίας ὡς «αὐτοκέφαλης οὐκρανικῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας». Ἡ ἐνέργειά του αὐτὴ ἀπομόνωσε τὸ Φανάρι ἀπὸ τὴν πλειοψηφία τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, οἱ ὁποῖες ἔκριναν ὅτι ἡ ἀναγνώριση τῶν μὴ κανονικῶν κληρικῶν τῆς Οὐκρανίας δὲν εἶχε καμία σχέση μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησιολογία, ἀλλὰ πάρθηκε στὰ πλαίσια τῶν γεωπολιτικῶν ἀποφάσεων τῶν χωρῶν μελῶν τῆς ΕΕ καὶ τοῦ ΝΑΤΟ ἔναντι τῆς Ρωσίας.
Συγκεκριμένα ἀπὸ τὰ ἐννέα Ὀρθόδοξα Πατριαρχεῖα δὲν ἔχουν ἀναγνωρίσει τὴν κρατικὴ καὶ ἀντικανονικὴ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας τὰ ἑπτὰ (Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων, Μόσχας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, καὶ Γεωργίας). Τὴν ἔχει ἀναγνωρίσει ἕνα, πλὴν τοῦ τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Πρόκειται γιὰ τὸ Ἑλληνορθόδοξο Πατριαρχεῖο τῆς Ἀλεξανδρείας. Ἐπίσης ἀπὸ τὶς πέντε Ὀρθόδοξες Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες δὲν τὴν ἔχουν ἀναγνωρίσει οἱ τρεῖς (Πολωνίας, Ἀλβανίας, Τσεχίας – Σλοβακίας) καὶ τὴν ἀναγνώρισαν οἱ δύο ἑλληνικὲς (Ἑλλάδος καὶ Κύπρου).
Τὸ σχίσμα εἶναι σαφὲς καὶ ἔχει σοβαρὲς συνέπειες στὴν Ὀρθοδοξία. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Μόσχας ἔχει διακόψει τὴν κανονικὴ σχέση μὲ αὐτὴν τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ μὲ ὅσες ἔχουν ἀναγνωρίσει τὴν ἀντικανονικὴ κρατικὴ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας. Λόγῳ τοῦ ἐσωτερικοῦ σχίσματος, οἱ διαχριστιανικοὶ διάλογοι ἔχουν ἀτονήσει, οἱ συναντήσεις τῶν προκαθημένων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἔχουν σταματήσει, ἡ παρουσία τῆς Ὀρθοδοξίας στὸν σύγχρονο κόσμο ἔχει καίρια τραυματισθεῖ καὶ ἡ πρόβλεψη τοῦ διακεκριμένου Ἄγγλου ἱστορικοῦ καὶ βυζαντινολόγου Στίβεν Ράνσιμαν, ὅτι ὁ 21ος αἰώνας θὰ εἶναι αἰώνας τῆς Ὀρθοδοξίας, ἕως σήμερα, ἔχει τραγικὰ διαψευσθεῖ.
Τὰ ἀπογοητευτικὰ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία ἀποτελέσματα τῆς πολιτικῆς τοῦ Φαναρίου δὲν τὸ ἔχουν πείσει ἀκόμη νὰ ἀποκαταστήσει τὴν ἑνότητα μεταξὺ πασῶν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἐπαναφέροντας τὴν κανονικὴ τάξη στὴν Οὐκρανία. Εἶναι παράλογο νὰ ἀκούγονται συνθήματα καὶ εὐχὲς γιὰ τὴν ἕνωση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινούπολης μὲ τὸ Βατικανό, ὅταν εἶναι διχασμένη ἡ Ὀρθοδοξία, ὅταν ἐκτοξεύονται κατάρες καὶ φιλοπόλεμες δηλώσεις μεταξὺ τῶν ἀδελφῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν καὶ ὅταν εὐνοοῦνται καὶ εὐλογοῦνται οἱ διωγμοὶ Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, ἐπειδὴ εἶναι σταθεροὶ στὴν Πίστη τους καὶ στὴν κανονικότητα τῆς Ἐκκλησίας.
Φέτος, ποὺ ἑορτάζεται τὸ Πάσχα τὴν ἴδια Κυριακὴ ἀπὸ τὴν Ὀρθοδοξία καὶ τοὺς ἄλλους Χριστιανοὺς καὶ λόγῳ τῶν 1700 ἐτῶν ἀπὸ τὸν προσδιορισμὸ τῆς ἡμερομηνίας στὴν Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (325) προγραμματίσθηκε μεταξύ τοῦ βαρέως ἀσθενοῦντος Πάπα Φραγκίσκου καὶ τοῦ 85χρονου Οἰκ. Πατριάρχου Βαρθολομαίου ἡ προώθηση τῆς μονιμοποίησης τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα. Ἡ συμφωνία μεταξὺ τῶν δύο συνέβη χωρὶς νὰ ἐρωτηθοῦν, ὅπως ἐπιβάλλεται, ἀπὸ τὸ Φανάρι οἱ ἄλλες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ἂν συμφωνοῦν μὲ τὴν πρωτοβουλία του.
Ἡ προώθηση τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικοὺς καὶ τοὺς Προτεστάντες ἐκ μέρους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στηρίζεται στὸ γεγονὸς πὼς στὴν ἕδρα του εἶναι ἐλάχιστοι οἱ ἀπομένοντες Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ καὶ δὲν θὰ ὑπάρξουν ἀντιδράσεις. Ἐπὶ πλέον ἐλάχιστοι πολιτικοί, πνευματικοί, ἐπιστημονικοί, οἰκονομικοὶ ἄρχοντες τῶν λεγομένων «χριστιανικῶν λαῶν» θὰ ἀντιδράσουν στὶς παραβιάσεις τῶν Ἱερῶν Κανόνων. Δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει τὸ θέμα. Ἀντίθετα ἀρκετοὶ ἡγετίσκοι πολὺ θὰ ἤθελαν νὰ συνδέσουν τὸ ὄνομά τους μὲ ἕνα ἱστορικῆς σημασίας θέμα, ὅπως ἡ καθιέρωση κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα. Ὅμως οἱ περισσότερες τοπικὲς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες – κλῆρος καὶ λαὸς – θὰ ἀντιδράσουν ἔντονα καὶ μὲ αἴτιο πάλι τὸ Φανάρι θὰ ὑπάρξει ἕνα νέο σχίσμα στὴν Ὀρθοδοξία, βαθύτερο καὶ εὐρύτερο τοῦ πρώτου. (Σχετ. βλ. Δρος Χρίστου Παπαγεωργίου, ἀστρονόμου – θεολόγου, «Ὁ Ἀλεξανδρινὸς Μέγας Ἀθανάσιος καὶ τὸ Χριστιανικὸ Πάσχα», Ἀνάτυπο ἀπὸ τὸν Τόμο: Πρακτικὰ ΙΖ΄ Θεολογικοῦ Συνεδρίου Ἱ.Μ. Θεσσαλονίκης μὲ θέμα «Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος», Θεσσαλονίκη, 1997, σελ. 282).
Οἱ συμφωνίες μεταξὺ Βατικανοῦ καὶ Φαναρίου εἶναι πολὺ πιὸ εὔκολες γιὰ τὸν Πάπα, ποὺ ἔχει τὸ ἀλάθητο, καὶ ἐντάσσονται στὴν ἀνέκαθεν πολιτικὴ του περὶ ἀναγνωρίσεως τῆς κοσμικῆς ἡγεμονίας του καὶ ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους. Αὐτὴ ἰσχύει καὶ γιὰ τὸ ἡμερολόγιο καὶ τὴν κοινὴ ἑορτὴ τοῦ Πάσχα καὶ ἀρχίζει τὸ 1582 (!), ποὺ καθιερώθηκε ἀπὸ τὸν τότε Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄, ἐξ οὗ καὶ τὸ ὄνομά του «Γρηγοριανό». Γράφει σχετικὰ ὁ καθολικὸς συγγραφέας Γεώργιος Σαργολόγος: « Ἀμέσως, ἀπὸ τότε (Σημ. ἀπὸ τὸ 1582) ἐτέθη σὲ κίνηση ὁ πολυσύνθετος ἀλλὰ τέλειος μηχανισμὸς τῆς βατικανῆς διπλωματίας, ὥστε τὸ νέο ἡμερολόγιο νὰ τὸ ἀποδεχθοῦν ὅλα τὰ χριστιανικὰ κράτη. Ἡ ἀποδοχὴ αὐτὴ θὰ εἶχε καὶ πολιτικὲς ἐπιπτώσεις. Ἑορτάζοντες οἱ χριστιανοὶ ὅλοι μαζὶ καὶ ὁμόφωνα τὴν μεγαλύτερη καὶ σπουδαιότερη ἑορτὴ τῆς θρησκείας τους – ὅπως ἐθέσπισε καὶ ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος καὶ στὴν οὐσία ἦταν τὸ μόνο ποὺ ἐθέσπισε – αὐτοὶ μὲν θὰ αἰσθάνονταν πιὸ ἑνωμένοι καὶ ἀσφαλεῖς, τὸ δὲ κῦρος – θρησκευτικὸ καὶ κοσμικό – τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας θὰ ἐνισχύετο. Αὐτὸ ἡ Ρώμη τὸ διατηροῦσε στὸν νοῦ της καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῶν διαπραγματεύσεων, τὶς ὁποῖες ἐνεργοῦσε πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις γιὰ τὴν παγκόσμια ἀποδοχὴ τῆς ἡμερολογιακῆς μεταβολῆς» (Γεωργίου Σαργολόγου « Πρόοδος μὲ βαρὺ ἀντίτιμο – Τὸ Γρηγοριανὸ ἡμερολόγιο καὶ ἡ στάσις τῆς Ὀρθοδοξίας – Ὑπολογισμὸς τῶν ἡμερομηνιῶν τοῦ Πάσχα» Ἔκδ. «Καλοῦ Τύπου», Β΄ Ἔκδ. Ἀθῆναι, 2007, σέλ. 14-15).
Στὸ προαναφερθὲν πλαίσιο τῆς φιλοδοξίας τοῦ Πάπα περὶ παγκόσμιας ἀναγνωρίσεως τοῦ Γρηγοριανοῦ ἡμερολογίου καὶ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, τὸ 1582 ἐστάλη στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ ἱππότης Λίβιο Κελλίνι, γιὰ νὰ διαπραγματευθεῖ μὲ τὸν Πατριάρχη Ἰερεμία Β΄ τὴν ἀναγνώριση τοῦ νέου ἡμερολογίου ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ τὴν καθιέρωση μὲ βάση αὐτὸ τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα. Ὁ Ἰερεμίας ἀντέταξε τὶς διατάξεις τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τὶς ἀποφάσεις τῆς ἐν Νικαίᾳ Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Καὶ ἐνῶ διεξάγονταν οἱ διαπραγματεύσεις ὁ Πατριάρχης πληροφορήθηκε ὅτι ὁ Πάπας εἶχε ἤδη ἐκδώσει τὴν βούλλα περὶ καθιερώσεως τοῦ νέου ἡμερολογίου χωρὶς νὰ ἀναμένει τὴν ἀπάντησή του! Ὁ Πατριάρχης πάντως πρὸς συζήτηση τῆς προτάσεως τοῦ Πάπα συνεκάλεσε τὴν 20ή Νοεμβρίου 1582, τὴν Ἐνδημοῦσα Σύνοδο, στὴν ὁποία συμμετέσχον καὶ οἱ Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος καὶ Ἀντιοχείας Ἰωακεὶμ καὶ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀχρίδος Γαβριήλ. Αὐτὴ ὁμοφώνως ἀπέρριψε τὴν ἀποδοχὴ τοῦ νέου ἡμερολογίου, ὡς «ἀσεβές, ματαιόδοξο καὶ βλαπτικὸ τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, τῆς θεμελιωμένης ἐπὶ τῆς Γραφῆς, τῶν Συνόδων καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας». (Αὐτ. σελ. 18-19).
Τὸ Βατικανὸ συνέχισε καὶ συνεχίζει νὰ ἐπιδιώκει «ἕνα σημεῖο ἑνότητας» μὲ τὴν Ὀρθοδοξία προωθώντας τὸν κοινὸ ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, κατὰ παράβαση τῆς ἐπιταγῆς τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Τὸ τεῦχος 1-2 (Ἰανουάριος – Ἀπρίλιος τοῦ ἔτους 2001) τοῦ θεολογικοῦ περιοδικοῦ «Rivista Liturgica» (Λειτουργικὴ Ἐπιθεώρηση), ποὺ ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸ παπικὸ μοναστικὸ τάγμα τῶν Βενεδικτίνων τὸ 1914, ἦταν ἀφιερωμένο στὸν κοινὸ ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα μὲ τοὺς Ὀρθοδόξους. Ὁ τίτλος τοῦ τεύχους ἦταν: «Pasqua: Quando una data commune?» (Πάσχα: Πότε ὁ κοινὸς ἑορτασμός;». Μεταξὺ τῶν ἀρθρογράφων ὁ V. Peri, στέλεχος τῆς Βατικανῆς βιβλιοθήκης, τονίζει ὅτι «πρέπει νὰ προχωρήσει ὁ κοινὸς ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα, τῆς θεμελιώδους ἑορτῆς τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ὁ ἱδρυτὴς της τὴν θέλησε μία, ἁγία, καθολικὴ καὶ ἀποστολικὴ» (Σημ. Σαφῶς ὁ Ρωμαιοκαθολικὸς ἀρθρογράφος συνδυάζει τὸν κοινὸ ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα μὲ τὴν Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας ὁ Πάπας εἶναι ὁ ἡγεμών). Στὸ ἴδιο τεῦχος ὁ Basilio Petra, μέλος τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς τοῦ ἐν λόγῳ περιοδικοῦ, σημειώνει: «Ἕως ὅτου οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες δεχθοῦν καὶ συμφωνήσουν μὲ τὴν πρόταση τοῦ Βατικανοῦ δύσκολα θὰ ἐπιτευχθεῖ ὁ κάθε χρόνο παγκόσμιος κοινὸς ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα» (Αὔτ. σελ.17).
Τὸ 2007 συνέπεσε ὁ ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα τῶν Ὀρθοδόξων καὶ τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν – Προτεσταντῶν καὶ σὲ ἕνα τρισέλιδο ἀφιέρωμά της ἡ «Χριστιανικὴ καὶ Καθολικὴ» γαλλικὴ ἐφημερίδα La Croix (Ὁ Σταυρὸς) σημείωσε: «Ἐφέτος τὸ «κοινὸ» Πάσχα προσφέρει τὴν εὐκαιρία νὰ προωθηθεῖ ὁ οἰκουμενικὸς διάλογος. Προσεγγίσεις γίνονται, ἀλλὰ παραμένουν οἱ ἀποκλίσεις». Καὶ ὡς πρὸς τὶς διαφορὲς τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν μὲ τοὺς Ὀρθοδόξους ἡ ἐφημερίδα σημειώνει: «Στὶς θεολογικὲς διαφωνίες προστίθενται ἐμπόδια συνδεδεμένα μὲ ἐσωτερικὲς διαιρέσεις τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ μὲ τὴν ἀναγέννηση στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη τῶν Καθολικῶν Ἐκκλησιῶν, ποὺ διατηροῦν τοὺς τύπους τῶν Ὀρθοδόξων (τῶν ἐπονομαζόμενων Οὐνιτικῶν). Τὸ πρόβλημα τῶν Οὐνιτῶν τῆς Οὐκρανίας ἀποτελεῖ πάντοτε ἐμπόδιο στὴν προσέγγιση» («Λὰ Κρουά», 8-9 Ἀπριλίου 2007, σελ. 9-11).
Πρόσφατα, στὶς 22 Ἀπριλίου 2023, στὴν γαλλικὴ ἐφημερίδα «Λὲ Φιγκαρὸ» καὶ στὴ σελίδα 17 ἔθεσαν μαζὶ τὶς ὑπογραφές τους σὲ ἄρθρο ὁ Ἑλληνορθόδοξος Μητροπολίτης Γαλλίας Δημήτριος (Πλουμὴς) καὶ ὁ Ρωμαιοκαθολικὸς Ἐπίσκοπος τῆς Ναντὲρ Ματιὲ Ρουζέ. Σὲ αὐτὸ ἔγραψαν, ἐν ὄψει τῆς συμπτώσεως καὶ τὸ 2025 τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα: «Ἕνας διάλογος ἐπὶ τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ἔλαβε χώρα τὸ 2017 στὸ Χαλέπι (Σημ. τῆς Συρίας) ὑπὸ τὴν αἰγίδα τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν (Σημ. Σὲ αὐτὸ συμμετέχουν Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ Προτεσταντικὲς Ὁμολογίες, οἱ δὲ Ρωμαιοκαθολικοὶ εἶναι παρατηρητές). Προτάθηκε τότε νὰ ἐπανέλθουν ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ στὶς ἀρχὲς τῆς Συνόδου τῆς Νικαίας, δηλαδὴ νὰ ἑορτάζεται τὸ Πάσχα τὴν Κυριακή, ποὺ ἀκολουθεῖ τὴν πρώτη πανσέληνο μετὰ τὴν ἐαρινὴ ἰσημερία, ποὺ βασίζεται στὸν μεσημβρινό, ποὺ διέρχεται ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα. Ἡ πρόταση θὰ ἐπετύγχανε μία ἡμερομηνία τοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα, ποὺ δὲν θὰ ἦταν οὔτε αὐτὴ τῶν Καθολικῶν καὶ τῶν Προτεσταντῶν, οὔτε τῶν Ὀρθοδόξων…Μία τέτοια ἀπόφαση θὰ προκαλοῦσε βεβαίως ἀναστάτωση στοὺς Χριστιανοὺς ποὺ ἔχουν ἤδη τὸ προγραμματισμένο ἡμερολόγιό τους, ἀλλὰ θὰ συνιστοῦσε ἕνα ἐξαιρετικὸ σημεῖο ἑνότητας, εὐεργετικὸ κατ’ ἀλήθεια γιὰ τὴν εἰρήνη τοῦ κόσμου ὅλου».
Γιὰ τὴν πρόταση τῶν δύο κληρικῶν ἡ ὁμ. Καθηγήτρια τοῦ Τμήματος Μαθηματικῶν τοῦ ΕΚΠΑ καὶ ἐργασθεῖσα ἐπὶ δεκαετία ὡς ἀστρονόμος στὸ Ἵδρυμα Εὐγενίδου κα Μάρω Παπαθανασίου μᾶς δήλωσε ὅτι ὁ μεσημβρινὸς προσδιορισμοῦ, ἂν θὰ εἶναι ὁ πρῶτος, τοῦ Γκρίνουιτς, ἢ αὐτὸς τῶν Ἱεροσολύμων δὲν ἔχει καμία σχέση μὲ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ Πάσχα. Ἑπομένως ἡ πρόταση τῶν δύο κληρικῶν δὲν ἀναφέρει τίποτε οὐσιαστικὸ περὶ αὐτοῦ. Πάντως οἱ δύο κληρικοὶ ἀφήνουν νὰ ἐννοηθεῖ ὅτι γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ Πάσχα θὰ ἀκολουθηθεῖ τὸ Γρηγοριανὸ ἡμερολόγιο καὶ ἑπομένως οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ θὰ κληθοῦν νὰ ἀλλάξουν τὸν τρόπο ὑπολογισμοῦ τοῦ Πάσχα. (Σημ. Γιὰ τὸ θέμα παραπέμπω στὸ ἄρθρο μου ποὺ ἐστάλη στὶς 29 Ἀπριλίου 2023, μὲ τίτλο «Οἱ προθέσεις Φαναρίου καὶ Βατικανοῦ σὲ δύο σοβαρὰ ζητήματα»).-
* Θὰ ἀκολουθήσει, σὺν Θεῷ, τὸ Β΄ μέρος, στὸ ὁποῖο θὰ ὑπάρξει ἀναφορὰ στὴν ἀντιμετώπιση τοῦ νέου ἡμερολογίου καὶ τοῦ κοινοῦ ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα ἀπὸ τοὺς Ὀρθοδόξους.