Το ΝΑΤΟ χρησιμοποίησε πυρομαχικά εμπλουτισμένα με ουράνιο στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου πριν από 26 χρόνια. Πολλοί άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων Ιταλών στρατιωτών, έπασχαν από καρκίνο και κάποιοι έλαβαν αποζημίωση. Αλλά το δηλητήριο εξακολουθεί να υπάρχει στο έδαφος του Κοσσυφοπεδίου.
«Θυμάμαι ακόμα την τελευταία μέρα σαν να ήταν χθες», λέει ο Εμερίκο Μαρία Λατσέτι, πρώην συνταγματάρχης του Ιταλικού Ερυθρού Σταυρού (Croce Rossa Italiana). Εξηγεί ότι υπηρέτησε στην Αλβανία κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου το 1999 , μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από τα σύνορα. Ήταν διοικητής ενός νοσοκομείου εκστρατείας που είχε δημιουργηθεί για πρόσφυγες που εγκατέλειπαν το Κοσσυφοπέδιο, το οποίο τότε ήταν μέρος της Σερβίας .
Ο Λατσέτι περιγράφει την πολεμική σκηνή ως εξής:
«Σταθήκαμε πάνω από τα κοντέινερ και παρακολουθήσαμε τους βομβαρδισμούς. Ήταν σαν μια παράξενη επίδειξη πυροτεχνημάτων Πρωτοχρονιάς. Μπορούσαμε να νιώσουμε την πίεση των εκρήξεων ακόμη και από απόσταση. Αλλά δεν μας δόθηκαν πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά των όπλων που χρησιμοποιήθηκαν και τους διαρκείς κινδύνους που έθεταν».
Χρήση πυρομαχικών ουρανίου
Τον Μάρτιο του 1999, το ΝΑΤΟ επενέβη στην πολυετή σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο στο πλαίσιο της Επιχείρησης «Συμμαχική Δύναμη».
Για 78 ημέρες, περίπου 1.000 αεροσκάφη πραγματοποίησαν επιχειρήσεις εναντίον των σερβικών δυνάμεων ασφαλείας. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, έπεσαν περισσότερες από 28.000 βόμβες, συμπεριλαμβανομένων πυρομαχικών με βάση το ουράνιο, τα οποία έχουν συνδεθεί με κινδύνους καρκίνου.
Ο πυρήνας αυτών των πυρομαχικών περιείχε «απεμπλουτισμένο ουράνιο» (DU). Λόγω της υψηλής πυκνότητάς τους, αυτά τα όπλα έχουν ισχυρό διατρητικό αποτέλεσμα και χρησιμοποιήθηκαν κυρίως εναντίον αρμάτων μάχης.
Ωστόσο, όταν αυτά τα βλήματα χτυπήσουν έναν στόχο, μπορούν να απελευθερώσουν ραδιενεργό σκόνη ουρανίου, η οποία μπορεί να εισέλθει στο σώμα όταν εισπνευστεί και να προκαλέσει σοβαρά μακροπρόθεσμα προβλήματα υγείας.
Το ΝΑΤΟ αρνείται τους ισχυρισμούς
Το ΝΑΤΟ σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία απάντησε μόνο γραπτώς:
«Λαμβάνουμε πολύ σοβαρά υπόψη τα ζητήματα υγείας και περιβάλλοντος.»
Σύμφωνα με τη συμμαχία, η «Επιτροπή DU», που συστάθηκε το 2001 για να εξετάσει τους ισχυρισμούς περί απεμπλουτισμένου ουρανίου, κατέληξε, βάσει ανεξάρτητων δεδομένων, στο συμπέρασμα ότι τα πυρομαχικά που χρησιμοποιήθηκαν στο Κοσσυφοπέδιο «δεν αποτελούν διαρκή κίνδυνο για την υγεία του πληθυσμού».
Το ΝΑΤΟ βασίζει αυτήν την άποψη σε αρκετές εκθέσεις του ΟΗΕ του 2014. Ωστόσο, αυτή η εκτίμηση έρχεται σε αντίθεση με τις αποφάσεις των ιταλικών δικαστηρίων. Περίπου 500 Ιταλοί στρατιώτες που υπηρέτησαν στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου εμφάνισαν καρκίνο μετά από έκθεση σε πυρομαχικά ουρανίου και κέρδισαν αξιώσεις αποζημίωσης κατά του κράτους.
Η μακρά ασθένεια του Λατσέτι
Ο Λατσέτι λέει ότι γνώριζαν ότι η περιοχή της αποστολής ήταν μια «επικίνδυνη περιοχή»:
«Αλλά ποτέ δεν μας είπαν ότι ορισμένοι τύποι πυρομαχικών θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμους κινδύνους ακόμη και χωρίς άμεση επαφή, για παράδειγμα από κοντινές μη εκραγείσες βόμβες».
Λίγο μετά την επιστροφή του στο σπίτι τον Ιούλιο του 1999, άρχισε να έχει δύσπνοια. Στην ηλικία των 36 ετών, οι εξετάσεις αποκάλυψαν μια επιθετική μορφή λεμφώματος (καρκίνος του λεμφικού συστήματος). Οι θεραπείες λειτούργησαν προσωρινά, αλλά το 2008, ο καρκίνος επέστρεψε. Οι γιατροί βρήκαν «τέλεια στρογγυλά κεραμικά σωματίδια» στο σώμα του.
Το αποτέλεσμα ήταν σαφές: Αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια είχαν συσσωρευτεί στο σώμα του με την πάροδο των ετών.
Αμερικανικά πυρομαχικά ουρανίου που χρησιμοποιήθηκαν στο Ιράκ το 2004 Φωτογραφία: STAN HONDA/AFP
Επιτυχής αξίωση αποζημίωσης
Αργότερα, ο Λατσέτι επικοινώνησε με πολυάριθμους στρατιώτες με παρόμοιες διαγνώσεις και συμμετείχε σε ομαδική αγωγή κατά του ιταλικού κράτους.
Το 2009, το Εφετείο της Ρώμης αναγνώρισε ότι είχε αρρωστήσει από έκθεση σε ουράνιο κατά τη διάρκεια της θητείας του και του επιδίκασε αποζημίωση.
Αλλά, προσθέτει ο Λατσέτι με ένα σαρκαστικό χαμόγελο, «Δυστυχώς, η απόφαση του δικαστηρίου δεν εξαλείφει τα σωματίδια στους πνεύμονες ή τα νεφρά μου».
Η επιστημονική συζήτηση συνεχίζεται
Μια επιτροπή του ιταλικού Υπουργείου Άμυνας ανέφερε μια στατιστικά σημαντική αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης μη-Hodgkin λεμφώματος (ενός τύπου λεμφώματος) μεταξύ των στρατιωτών που εκτέθηκαν σε απεμπλουτισμένο ουράνιο.
Ωστόσο, μια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) που δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα δεν βρήκε κανένα αποδεικτικό στοιχείο άμεσης αιτιώδους σύνδεσης.
«Ο δικαστής αναγνώρισε ότι το ιταλικό κράτος είχε «καθήκον επιτήρησης» απέναντι στους στρατιώτες του. Γι’ αυτό εκδόθηκε η αποζημίωση», δήλωσε ο Βιμ Τσβίνεμπουργκ, ερευνητής του Διεθνούς Συνασπισμού για την Απαγόρευση των Όπλων Ουρανίου (ICBUW), σε συνέντευξη που παραχώρησε στην DW. Πρόσθεσε:
«Ωστόσο, είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταλήξουμε σε οριστικά επιστημονικά συμπεράσματα. Το απεμπλουτισμένο ουράνιο είναι αποτελεσματικό μόνο όταν εισέρχεται στο σώμα, κυρίως μέσω εισπνοής».
Ο Τσβίνεμπουργκ προσθέτει ότι οι αιτίες του καρκίνου είναι σύνθετες και περιλαμβάνουν γενετικούς, περιβαλλοντικούς και παράγοντες του τρόπου ζωής.
Ο Βιμ Τσβίνεμπουργκ (αριστερά), ερευνητής του Διεθνούς Συνασπισμού για την Απαγόρευση των Όπλων Ουρανίου (ICBUW), εντοπίζει υπολείμματα απεμπλουτισμένου ουρανίου σε εμπόλεμες ζώνες (Φωτογραφία: 15.09.2025, Ιράκ)Φωτογραφία: Vjosa Cerkini/DW
Υποχρεώσεις καθαρισμού και ξεχασμένες περιοχές
Το 2002, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα που υποχρέωνε τις χώρες που χρησιμοποιούν πυρομαχικά ουρανίου να ειδοποιούν τα πληγέντα κράτη και να βοηθούν στον καθαρισμό των μολυσμένων περιοχών. Ο βαθμός στον οποίο το ΝΑΤΟ έχει εκπληρώσει αυτήν την υποχρέωση στο Κοσσυφοπέδιο είναι ασαφής. Η KFOR, η ειρηνευτική δύναμη του ΝΑΤΟ στην περιοχή, δεν δημοσιεύει πληροφορίες σχετικά με αυτό το θέμα.
Σε πολλές περιοχές του Κοσσυφοπεδίου, το κοινό δεν γνωρίζει τους πιθανούς κινδύνους. Δεν έχουν αναληφθεί δραστηριότητες απομάκρυνσης ή απολύμανσης ουρανίου.
Ο Ζβίνεμπουργκ συνοψίζει την κατάσταση ως εξής: «Το ΝΑΤΟ μπορεί να επικριθεί για τη χρήση αυτών των όπλων. Αλλά η πραγματική κριτική είναι ότι δεν έγινε καθαρισμός μετά τον πόλεμο. Υπάρχουν πρωτόκολλα προστασίας για τους στρατιώτες, αλλά κανένα για τους πολίτες. Η χρήση δηλητηριασμένων πυρομαχικών και η μετά η στροφή της πλάτης είναι απαράδεκτη».
Τα πυρομαχικά με βάση το ουράνιο θεωρούνται επίσημα απόβλητα χαμηλής έως μεσαίας ραδιενέργειας. Ωστόσο, σε υγρές περιοχές όπως τα Βαλκάνια, αυτά τα βλήματα σκουριάζουν και αποσυντίθενται με την πάροδο του χρόνου, αφήνοντας επικίνδυνα υπολείμματα στο έδαφος.
Ο Ζβίνεμπουργκ κάνει μια εντυπωσιακή σύγκριση:
«Οι Ευρωπαίοι, οι δικοί τους λαοί, λαμβάνουν σοβαρά υπόψη αυτούς τους κινδύνους. Για παράδειγμα, εάν βρεθούν τέτοια πυρομαχικά σε ένα πάρκο στην Ολλανδία, η περιοχή θα αποκλειστεί αμέσως, θα φτάσουν ομάδες εμπειρογνωμόνων και τα πυρομαχικά θα μεταφερθούν με ασφάλεια σε μολύβδινα δοχεία. Αλλά στα Βαλκάνια; Κανείς δεν δίνει προσοχή στην κατάσταση.»
Ο Λατσέτι είναι επίσης αναστατωμένος που τα πυρομαχικά απεμπλουτισμένου ουρανίου παραμένουν νόμιμα παρά τη δική του υπόθεση και τις προσπάθειες άλλων βετεράνων.
«Προσπαθήσαμε με κάθε δυνατό τρόπο να απαγορεύσουμε αυτά τα όπλα, αλλά αποτύχαμε».
DW