Μια ιστορική επιχείρηση του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου
Το Ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου συγκροτήθηκε την Άνοιξη του 1939, αποτελούμενο κυρίως από κληρωτούς και έφεδρους αξιωματικούς και στρατιώτες, καταγόμενους από την επαρχία Πωγωνίου. Οργανώθηκε με έδρα το Χάνι Δελβινάκι και με αποστολή την αμυντική οργάνωση της παραμεθόριας περιοχής, σε περίπτωση Ιταλικής επιχείρησης εναντίον της χώρας μας, μετά την κατάληψη της Αλβανίας τον Απρίλιο 1939.
Απ΄ αρχής ήταν ανεπτυγμένο σε υπαίθρια τμήματα εκστρατείας ετοιμοπόλεμα, σε Καστάνιανη(1ος λόχος), Δάσος Μπούνας (2ος λόχος) και Παναγιάς Σταυροσκιαδίου (3ος λόχος). Η κήρυξη του πόλεμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 το βρήκε ετοιμοπόλεμο, για σχεδιασμένες ενέργειες (ανατίναξη γέφυρας Κτισμάτων, αντιαρματικά εμπόδια για σημαντική καθυστέρηση προέλασης τεθωρακισμένης μεραρχίας Ιταλών, εκτέλεση σχεδίου σύμπτυξης Τάγματος χωρίς απώλειες σε στρατιώτες και υλικό, στην περιοχή Νεγράδων και ένταξη στις εφεδρικές δυνάμεις της Μεραρχίας (15ου Συντάγματος) όπου θα χρειαζόταν).
Η ανατίναξη της γέφυρας Κτισμάτων, ώρα 5 και 45΄ τα ξημερώματα 28 Οκτωβρίου 1940, αποτελεί το πρώτο πολεμικό ΟΧΙ, προκαλώντας την εξουδετέρωση και ακινητοποίηση της μηχανοκίνητης Μεραρχίας των Ιταλών, η οποία αποτελούσε το υπερόπλο της εποχής. Αυτό έγινε από το Ανεξάρτητο Τάγμα Πωγωνίου, με μονάδα μηχανικού υπό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Κλέαρχο Πελένη, υπονομευμένη από τον Μάϊο 1940. Το γεγονός αυτό μαζί με την ανατίναξη της Γέφυρας των Αγίων, τα μεσάνυχτα της 28ης Οκτωβρίου, σταμάτησε την προέλαση των Ιταλικών δυνάμεων και έδωσε τον χρόνο ενισχύσεως της σχεδιασμένης Γραμμής Άμυνας, με μετακίνηση μονάδων και την τακτική σύμπτυξη του Ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου, χωρίς απώλειες και με όλον τον εξοπλισμό.
Στις 14 Νοεμβρίου 1940, το Στρατηγείο οργανώνει τη γενική αντεπίθεση κατά των εισβολέων, στο Τομέα Καλπακίου-Πωγωνίου, με συμμετοχή πέντε (5) Συνταγμάτων, Μονάδων 2ας Μεραρχίας, Διλοχίας Τάγματος Πωγωνίου και πολλών μονάδων Πυροβολικού (ορειβατικού, μέσου και βαρέως.
Το Ανεξάρτητο Τάγμα Πωγωνίου, με μια Διλοχία, ενεργεί στα όρια του Καλπακίου, περίπου στα κράσπεδα του μνημείου του Τσολιά, με αποστολή την κατάληψη του λόφου Προφήτη Ηλία Δολιανών που κατείχαν οι Ιταλοί. Ο Διοικητής του Τάγματος Πωγωνίου Τζαννής Αλεβιζάτος, ηγείται του Λόχου που ενεργεί, καταλαμβάνει με έφοδο και με εφ΄ όπλου λόγχη τον λόφο και την εκκλησία, ενώ ο άλλος Λόχος ενεργεί βορειότερα προς Μεσοβούνι.
Είναι η πρώτη και νικητήρια μάχη που δίνει το Τάγμα Πωγωνίου, την πρώτη μέρα της οργανωμένης αντεπίθεσης του Στρατού μας. Εκεί στην εκκλησία των Δολιανών ο Διοικητής Τζαννής Αλεβιζάτος σκύβει και φιλάει στο μέτωπο τον τραυματία δεκανέα Καραδημήτρη, Στην πορεία ακούγεται η ιαχή ΑΕΡΑ, αιχμάλωτος Ιταλός παραδίδεται φωνάζοντας «μπόνο γκραίκο φρατέλο», και πολλά είναι τα λάφυρα των συγκρούσεων. Στον Αηλιά Δολιανών μετριούνται, πολυβόλα, μυδραλιοβόλα, άφθονα πυρομαχικά, ασύρματοι και ολμίσκοι. Έχουν και εννέα αιχμάλωτους. Στο τομέα του άλλου Λόχου στα λάφυρα μετριέται μια ολόκληρη πυροβολαρχία των 65 μετά των ημιόνων, 25 αιχμάλωτοι, οπλισμός πεζικού, ολμίσκοι και πολλά πυρομαχικά.
Μετά από μια πορεία με νικηφόρες μάχες στα χωριά Μεσοβούνι, Μαυροβούνι και Άνω Ρεβένια η Διλοχία του Τάγματος φθάνει 18-19 Νοεμβρίου στα κράσπεδα της Βήσσανης, όπου δίνει σκληρές μάχες με επικεφαλής τον Διοικητή του Τάγματος Τζανή Αλεβιζάτο, καταλαμβάνοντας τα τοπόσημα των εξωεκκλησιών της Βήσσανη, Αγίου Αθανασίου και Αγίων Αποστόλων. Οι Ιταλοί είναι οργανωμένοι σε όλη την έκταση του οροπεδίου, σε δεσπόζουσες θέσεις λόφων και εκκλησιών και σε σπίτια μέσα στη Βήσσανη και αντιστέκονται δυναμικά.
Ο διοικητής του Τάγματος Αλεβιζάτος είναι στην πρώτη γραμμή, με την ομάδα διοίκησης στο εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων της Βήσσανης και οι άντρες, σε γύρω καλύβες και μάντρες της Βήσσανης ακροβολισμένοι μαχόμενοι. Δέχονται δραστικές βολές και ο Διοικητής προσπαθεί με τα κιάλια να εντοπίσει τις θέσεις από τις οποίες βάλλεται δραστικά το τμήμα του. Σε μια προσπάθεια να εντοπίσει το πολυβόλο που βάλει εναντίον τους, παρατηρώντας ακάλυπτος το πεδίο της μάχης με τα κιάλια, δέχεται τη θανατηφόρα βολή από πολυβόλο που είναι ταγμένο στο εξωκλήσι του Αγίου Κοσμά. Στρατιώτες από γειτονική μάντρα ακροβολισμένοι, τον βλέπουν να πέφτει και φωνάζουν «ο Ταγματάρχης έπεσε, χτυπήθηκε».
Έτρεξαν αμέσως αξιωματικοί που ήταν στο απυρόβλητο μέρος της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων να τον βοηθήσουν και τον βρήκαν «πεσμένο ανάσκελα, ακίνητο». «Είκοσι λεπτά ήρκεσαν δια να δώσει προσπάθεια βοήθειας ο γιατρός του Τάγματος Ανδρέας Κώτσης από την Λίμνη Πωγωνίου, ήταν μάταια. Το τέλος είχε επέλθει.
Στην εκκλησία οι αξιωματικοί συσκέπτονται για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και συνεχίζουν την επιθετική επιχείρηση. Η Διλοχία επιτεθείσα κατά της κωμοπόλεως Βήσσανης καταλαμβάνει αυτή και τα δυτικά υψώματα κατόπιν αγώνος εκ του συστάδην. Κατά τον αγώνα αυτόν έπεσαν επί του πεδίου της μάχης ο Διοικητής του Τάγματος Ταγματάρχης Αλεβιζάτος ευρισκόμενος στην πρώτη γραμμή των μαχητών. Ακόμη έπεσε ο ανθυπολοχαγός Παπαγεωργίου Ιωάννης και 18 στρατιώτες. Τραυματίστηκαν 6 αξιωματικοί (οι δύο Διοικητές Λόχων) και 82 στρατιώτες.
Για τη μάχη της Βήσσανης ο στρατηγός Κατσιμήτρος γράφει στο βιβλίο του, επιγραμματικά τα εξής: «Το Τάγμα ΔΕΛΒΙΝΑΚΙΟΥ υπό τον γενναίον Ταγ/ρχην ΑΛΕΒΙΖΑΤΟΝ ΤΖΑΝΝΗΝ επιτεθέν άνευ υποστηρίξεως πυροβολικού και κατόπιν θυελλώδους εφόδου κατέλαβε την Βήσσανην, ένθα ο εχθρός οχυρωμένος εντός οικιών προέβαλλε λυσσώδη αντίστασιν.
Κατά την έφοδον έπεσεν ηρωϊκώς μαχόμενος ο Ταγματάρχης ΑΛΕΒΙΖΑΤΟΣ, ως και αρκετοί αξιωματικοί και οπλίται. Συνελήφθησαν 4 αξιωματικοί και 101 οπλίται αιχμάλωτοι και εκυριεύθη μεγάλη ποσότης πολεμικού υλικού».
O έφεδρος ανθυπολοχαγός Κων. Αναγνωστόπουλος στις 22 Νοεμβρίου προσθέτει και τα εξής, για τον νεκρό Αλεβιζάτο στην προέλαση του τμήματος του, μετά τη διάβαση στους «Αγίους»: «…και όπως αρχίσαμε να ανεβαίνουμε τον ανηφορικό δρόμο της Βήσσανης και σε μια στροφή που ήταν εγκατεστημένο το πυροβολικό μας και έβαζε κατά του εχθρού, βλέπουμε να κατεβαίνει το δημόσιο δρόμο ένα Παβέζ (όχημα) που είχε επάνω νεκρό τον ήρωα Ταγματάρχη Αλεβιζάτο, που είχε σκοτωθεί προ όλιγων ωρών έξω από το χωριό της Βήσσανης». Ο νεκρός Αλεβιζάτος ενταφιάστηκε στα Δολιανά.
Ο Ταγματάρχης Τζανής Αλεβιζάτος είναι ο πρώτος νεκρός ανώτερος αξιωματικός, του πολέμου που άρχισε την 28η Οκτωβρίου 1940. Η πορεία του Τάγματος Πωγωνίου μετά την 14η Νοεμβρίου, στην γενική αντεπίθεση που έγινε, για τους Πωγωνήσιους αξιωματικούς και τους άντρες της Διλοχίας που ενεργεί στον τομέα του Καλπακίου στην κατεύθυνση προς το Πωγώνι, εκτελούσε έναν πράγματι «αγώνα υπέρ βωμών και εστιών» για να απελευθερώσουν το Πωγώνι που είχε καταληφθεί από τους Ιταλούς. Και όπως γράφει στο ημερολόγιό του ο Πωγωνήσιος λοχίας Ελευθέριος Θάνος στις 14 Νοεμβρίου 1940 στη γραμμή εφόδου: «Σήμερα μαθαίνουμε με μεγάλη χαράν ότι αρχίζει η εξόρμησίς μας. Ημέρα ιστορική κι΄ ελπιδοφόρος, γιατί πηγαίνωμεν προς απελευθέρωσιν των οικογενειών μας».
Κι ένας άλλος Πωγωνήσιος αξιωματικός ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ελευθέριος Σπυρόπουλος από την Πωγωνιανή, γράφει στο δικό του ημερολόγιο, από την Γραμπάλα που βρέθηκε μαχόμενος: «ήδη τα χωριά μας ήταν στα χέρια του εχθρού και αυτό μας έκανε να χωριστούμε από τους άλλους και να σκεφτούμε τις αδελφές μας, τα ανεψίδια μας, τα σπίτια μας, τους δικούς μας και να γεμίζουν τα μάτια μας άθελα δάκρυα».
Και ο τότε Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς στο πρώτο μήνυμά του στο λαό έδινε το σύνθημα: «Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον, αγωνισθήτε διά την Πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας, και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών».
Στη μάχη της Βήσσανης, στη Διλοχία που επιχειρούσε υπηρετούσαν και πολλοί Βησσανιώτες στρατιώτες και ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και Βησσανιώτες που άφησαν την τελευταία πνοή τους εκεί στα πατρικά εδάφη, αλλά και στρατιώτες καταγόμενοι από τα χωριά του Πωγωνίου άφησαν την τελευταία τους πνοή αντκρύζοντας τα χωριά τους.
Για το Ανεξάρτητο Τάγμα Πωγωνίου και όλη την ιστορία της δράσης του η Αδελφότητα Βησσανιωτών με την πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Πωγωνίου και τη συνδρομή του γράφοντος, σε αίθουσα του παλαιού Σχολείου της Βήσσανης έχει δημιουργηθεί ένας εκθεσιακός χώρος, ο μοναδικός, με σημαντικά εκθέματα, σε βιβλία, φωτογραφίες, χάρτες και άλλα αρχειακά έγγραφα από την δράση του Ανεξάρτητου Τάγματος Πωγωνίου.
Με αυτή την καταγραφή στη μνήμη του πεσόντος στη μάχη της Βήσσανης στις 19 Νοεμβρίου 1940 διοικητή του Ανεξάρτητου Τάγματος Πωγωνίου Ταγματάρχη Τζαννή Αλεβιζάτου, δίδεται η ευκαιρία μετά τη δήλωση του Υπουργού Εθνικής Αμυνας κυρίου Νικ. Δένδια, να αναγνωρίσει στην έκθεση αυτή στη Βήσσανη, για το πληροφοριακό υλικό της συμμετοχής του Τάγματος στο Έπος του 1940 και να ενταχθεί αμέσως στα πλαίσια της δήλωσής του για την οργάνωση «μικρών Μουσείων» του Έπους του 1940, με την παράκληση να στείλει στη Βήσσανη εντεταλμένον αξιωματικό να το αναγνωρίσει και να το ενισχύσει για μια πιλοτική οργάνωση με την βοήθεια του Υπουργείου.
Κωνσταντίνος Κωστούλας