Παντελής Σαββίδης
Η Αθήνα έχει καταντήσει πασαρέλα στην οποία η νέα Αμερικανίδα πρέσβειρα επιδεικνύει την ενδυμασία της, και για αρκετούς –όσους την βλέπουν και ωραία– τα κάλλη της. Πεινασμένοι κρατικοί αξιωματούχοι στριμώχνονται στη σειρά για μια φωτογραφία με την οποία θα πουλήσουν εαυτούς στους ψηφοφόρους ως συνομιλητές της απεσταλμένης του Τραμπ.
Το Χόλιγουντ ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα, η δε Κέρι Ράσελ μοιάζει με ταπεινή χωριατοπούλα στη σειρά του NETFLIX «Η διπλωμάτις», μπροστά στο μεγαλείο της Κίμπερλι Γκιλφόιλ. Είναι σίγουρο πως η θητεία της στην Αθήνα θα γίνει χολιγουντιανή ταινία.
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις στα ενεργειακά, η ελληνική κυβέρνηση φροντίζει να «πουλά» μια εικόνα αναβάθμισης και νέου γεωπολιτικού ρόλου. Νέα ενεργειακή ατζέντα, συμφωνίες με τις ΗΠΑ και μεγάλο «άνοιγμα» σε εταιρείες τύπου EXXON και Chevron, όλα παρουσιάζονται ως η μεγάλη αλλαγή.
Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια, διαφαίνεται ότι η Ελλάδα δεν ανεβαίνει· δεσμεύεται. Δεν γίνεται κόμβος· γίνεται διάδρομος. Δεν διεκδικεί· παραδίνεται.
Και όλα αυτά θυμίζουν επικίνδυνα τα χρόνια του Πιουριφόι. Μόνο που σήμερα βρίσκεται στον πρεσβευτικό θώκο γυναίκα. Αλλά το πολιτικό σύστημα είναι παιδαριώδες σε σχέση με την εποχή του πολυμήχανου Αμερικανού διπλωμάτη.
Ο Πιουριφόι, Αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα στα μέσα του 20ού αιώνα, δεν ήταν απλώς διπλωμάτης. Ήταν ο επιτελικός στρατηγός της αμερικανικής επιρροής στην Ελλάδα: καθόριζε κυβερνήσεις, επηρέαζε εκλογικά αποτελέσματα, υπαγόρευε στρατηγικές επιλογές. Η Ελλάδα τότε, μετεμφυλιακή, δεν «συνεργαζόταν»· εκτελούσε. Δεν αποφάσιζε· ανέμενε ψηφίσματα και εντολές. Η χώρα είχε χωρική και πολιτική εξάρτηση που δεν χρειάζονταν πολλές λέξεις για να εκφραστούν.
Σήμερα, η θεσμική υποκατάσταση εκείνης της εποχής δεν είναι πλήρης, αλλά τα στοιχεία της επανεμφανίζονται: υπουργοί που τρέχουν πίσω από την Αμερικανίδα πρέσβειρα, μέσα ενημέρωσης που κάνουν κύριο θέμα την άφιξή της στην Ελλάδα, πολιτικές αποφάσεις που κοιτούν πρώτα τις ανάγκες της Ουάσινγκτον και μετά της χώρας. Ένας πομπώδης επικοινωνιακός λόγος δημοσιογράφων και αναλυτών της κυβερνητικής προπαγάνδας περί «αναβάθμισης», «στρατηγικής» και «κόμβου», που στην πράξη ισοδυναμεί με παράδοση στους Αμερικανούς.
Η ενεργειακή συνθήκη είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η Ελλάς υπογράφει συμφωνίες που παρουσιάζονται ως «επενδύσεις» για την εθνική ανάπτυξη, αλλά στην ουσία εξυπηρετούν κυρίως τα αμερικανικά συμφέροντα.
Παράλληλα, το εμβληματικό έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου –που θα έπρεπε να συμβολίζει ανεξαρτησία, ενεργειακή αυτονομία, στρατηγικό αυτοκαθορισμό και απαιτεί συμμαχική υποστήριξη– έχει μπει σε σιωπηρή αναμονή. Η ανακοίνωση της ανάγκης για νέα μελέτη βιωσιμότητας δεν είναι απλώς τεχνική απόφαση. Είναι παραδοχή ότι η Ελλάδα έχασε στρατιωτική αναμέτρηση.
Διότι στην Κάσο οι Τούρκοι έστειλαν πολεμικά πλοία και η Αθήνα παραδόθηκε. Το κόστος εκτοξεύεται, οι επενδυτές λείπουν, οι γεωπολιτικές επιβαρύνσεις από την πλευρά της Τουρκίας είναι υπαρκτές. Όταν η Τουρκία μπορεί να στείλει πολεμικά πλοία σε σημείο πόντισης καλωδίου και η ελληνική πλευρά υποχωρεί, τότε μιλάμε για παράδοση.
Έτσι, η εικόνα που προβάλλεται –«η Ελλάδα αλλάζει, η Ελλάδα πρωταγωνιστεί»– συγκρούεται με την πραγματικότητα. Η χώρα αγοράζει το φθηνότερο φυσικό αέριο στην Ευρώπη αλλά το ρεύμα που φτάνει στον καταναλωτή είναι από τα ακριβότερα. Αυτό δείχνει πως δεν πρόκειται για απλή οικονομική αστοχία: είναι σύστημα, είναι επιλογή. Ενεργειακό καρτέλ που λειτουργεί υπέρ λίγων και εις βάρος των πολλών.
Ταυτόχρονα, το πολιτικό προσωπικό αναζητά την εύνοια του ξένου παράγοντα παρά υπηρετεί το εθνικό συμφέρον. Οι πόζες στις κάμερες, οι τελετές και οι τιμές προς την κ. Γκιλφόιλ θυμίζουν παλαιότερες εποχές υποτελείας – όταν η εικόνα ήταν εξίσου σημαντική με την πολιτική πράξη. Σήμερα, η νέα Αμερικανίδα πρέσβειρα στην Αθήνα υποδέχεται τιμές που δεν φανταζόταν και της ανοίγεται ο δρόμος για έναν ρόλο θηλυκού Πιουριφόι. Το σύστημα είναι έτοιμο να τον αποδεχθεί.
Η Ελλάδα μετατρέπεται σε «εύκολο κρίκο», σε «εργαλείο»: προσφέρει χώρο, υποδομές, στρατιωτικές διευκολύνσεις, και αφήνει την εξωτερική και αμυντική της πολιτική να καθορίζονται από άλλους.
Και είναι καθαρό πλέον ότι η «αναβάθμιση» που διαφημίζεται δεν αφορά την Ελλάδα, αλλά τις υπηρεσίες που προσφέρει. Η χώρα δεν αυξάνει τον εθνικό της χώρο επιρροής· τον ελαττώνει, αποποιείται. Δεν οικοδομεί αυτονομία· ενσωματώνει εξάρτηση. Η εποχή του Πιουριφόι δεν είναι παλιά ιστορία: είναι παρούσα. Οι χειρονομίες είναι πιο «εκλεπτυσμένες», τα ρούχα πιο κοσμικά, αλλά η ουσία παραμένει.