ΜΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΨΥΧΗΣ
Γράφει ὁ Δρ. Παναγόπουλος Ἀλέξιος, Καθηγητὴς καὶ Ἀκαδημαϊκός*
1ον
Εἰσαγωγικά:
Ὁ Καποδίστριας καὶ ἡ θεμελίωσις τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους
Ἡ ἱστορικὴ πορεία τοῦ νεότερου ἑλληνικοῦ κράτους ἕως καὶ τὸ ἱστορικὸ ἔπος τοῦ 1940 δὲν μπορεῖ νὰ κατανοηθεῖ χωρὶς τὴν ἐξέταση τῆς παρουσίας καὶ τῆς ἐθνικῆς πολιτικῆς καὶ ἠθικῆς φιλοσοφίας τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια (1776–1831), ὁ ὁποῖος, αὐτὸ τὸ διάστημα ἀποκτᾶ ἐπικαιρότητα καὶ λόγω τοῦ Ἔπους τοῦ 1940, ἀλλὰ καὶ τῆς κινηματογραφικῆς Ταινίας του, ποὺ τόσο ἄργησε. Ὁ πρῶτος καὶ ἄμισθος, τὸ τονίζω ἄμισθος, ὄχι ἁπλῶς ἀνιδιοτελής, κυβερνήτης τῆς νέας ἀνεξάρτητης Ἑλλάδας (ἐπιτρέψτε μου νὰ πῶ, τέτοιους πολιτικοὺς θέλουμε καὶ σήμερα!), ὁ Καποδίστριας κλήθηκε νὰ ἀναστήσει ἕνα νεοελληνικὸ κράτος, σὲ κατάσταση πλήρους ἀποσύνθεσης, ὅπου οἱ τοπικὲς φατρίες καὶ οἱ διχόνοιες, ἡ ἔλλειψη τῶν θεσμῶν καὶ ἡ ἀδυναμία τῆς οἰκονομικῆς ὀργάνωσης, συναποτελοῦσαν τὰ καθημερινὰ ἐμπόδια, στὴν ἐθνικὴ ἀνασυγκρότηση, ὅπως γράφουν καὶ οἱ ξένοι παρατηρητὲς καὶ περιηγητές, ποὺ κάποιοι ἀπ’ αὐτούς, ἦταν καὶ κατάσκοποι, ὥστε νὰ πληροφοροῦν τὰ σκοτεινὰ κέντρα ἐξουσίας, γιὰ τὸ πῶς θὰ μᾶς πηδαλιουχήσουν μὲ τὸν νέο κυβερνήτη.
Ἡ ἐθνικὴ πολιτικὴ τοῦ Καποδίστρια χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν προσπάθεια τῆς δημιουργίας ἑνὸς ἰσχυροῦ, συγκεντρωτικοῦ κράτους, μὲ συγκεντρωτικὴ ἐξουσία στὰ χέρια του, μὲ ἔμφαση στὴν ἐκπαίδευση, τὴν ὑγεία, τὴν οἰκονομία καὶ τὴν κοινωνικὴ τάξη. Τὸ πρότυπο τῆς διακυβέρνησής του, ἀντλήθηκε ἀπὸ τὴν εὐρωπαϊκὴ ἐμπειρία, εἰδικότερα τὴν ρωσικὴ καὶ τὴν ἑλβετική, ἀλλὰ προσαρμόστηκε στὶς τοπικὲς καὶ ἰδιαίτερες συνθῆκες τῆς Ἑλλάδας, ἐπιδιώκοντας νὰ ὑπερβεῖ τὴ διαίρεση ἀνάμεσα σὲ τοπικοὺς ἄρχοντες, σὲ τοπικὲς ἐξουσίες καὶ σὲ γενικότερη ἐθνικὴ κεντρικὴ διοίκηση.
Ἡ προσπάθειά του νὰ θεσμοθετήσει ἕνα νεοελληνικὸ λειτουργικὸ κράτος καὶ νὰ ἐνσωματώσει κοινωνικὰ ὅλες τὶς περιοχὲς τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου, προσέκρουσε σὲ ἰσχυρὲς ἀντιστάσεις μὲ συμφέροντα, κυρίως ἀπὸ τὶς τοπικὲς φατρίες καὶ τοὺς τοπικοὺς ἰσχυροὺς πολιτικοὺς παράγοντες, οἱ ὁποῖοι προτιμοῦσαν τὴν δική τους αὐτονομία καὶ τὸ «βόλεμα», τὴν γενικότερη περιφερειακὴ κυριαρχία, ἔναντι τῆς ἐθνικῆς ἑνοποίησης ὑπὸ τὸν Καποδίστρια. Παρὰ αὐτὲς τὶς δυσκολίες, ὁ ἄμισθος κυβερνήτης Καποδίστριας, ἄφησε βαθιὰ ἀποτύπωμα στὴν ὀργάνωση τῆς κρατικῆς διοίκησης, στὴν καθιέρωση τῶν σχολείων καὶ τῶν νοσοκομείων, καθὼς καὶ στὴν προώθηση, ἑνὸς ἰδανικοῦ συστήματος φορολογίας καὶ δημοσιονομικῆς διαχείρισης ποὺ ἀποτέλεσε τὴ βάση γιὰ τὴ μετέπειτα ἀνάπτυξη τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους.
Κοινωνικὰ καὶ ὀργανωτικά, ἡ προσέγγιση τοῦ Καποδίστρια στὸ κοινωνικὸ σύνολο ἦταν καινοτόμος γιὰ τὴν ἐποχή του. Προσπάθησε νὰ οἰκοδομήσει ἕνα αἴσθημα συλλογικῆς εὐθύνης καὶ ἐθνικῆς ταυτότητας, ἐνισχύοντας τὴν ἔννοια τοῦ πτωχοῦ Ἕλληνα πολίτη, ὡς ἐνεργοῦ μέλους τοῦ κράτους, ὑπερβαίνοντας τὴν παλαιὰ ἀντίληψη τῆς οἰκογενειοκρατίας, τῆς φατρίας, τῆς σκληρῆς οἰκογενειακῆς καὶ τοπικῆς ἐξουσίας τῶν κοτσαμπάσηδων καὶ ἀρχόντων, ὡς τοῦ μοναδικοῦ καθοριστικοῦ παράγοντα μέσα στὴν κοινωνία.
Ἡ δολοφονία του τὸ 1831 ἔξω ἀπὸ τὸν ἅγιο Σπυρίδωνα στὸ Ναύπλιο, ἀπὸ φατριαστικὰ συμφέροντα, δὲν σήμαινε μόνο τὴν ἀπώλεια ἑνὸς ἡγέτη, ἀλλὰ καὶ μία καθοριστικὴ καθυστέρηση στὴν ἐθνικὴ ἑνοποίηση καὶ στὸν ἐκσυγχρονισμὸ τοῦ νέου ἑλληνικοῦ κράτους, ποὺ στὴν ἀρχὴ τὸ ἤθελαν μέχρι τὴν Πελοπόννησο ἢ μέχρι τὴν Ἄρτα. Ὁ ἴδιος θεωροῦσε ἀσυμβίβαστο, ὁ δημόσιος λειτουργὸς νὰ εἶναι μέλος σκοτεινῶν κύκλων. Ἐπίσης, ἤθελε τὴν ἵδρυση Ἑλληνικῆς Τράπεζας καὶ Ἑλληνικοῦ Νομίσματος, κάτι ποὺ δὲν ἄρεσε σὲ σκοτεινοὺς κύκλους. Ἤθελε νὰ ἑνώσει τὸν ἑλληνισμὸ στὴν λίμνη τῆς Μεσογείου (Κύπρο, Μητέρα Ἑλλάδα, Μεγάλη Ἑλλάδα, Σαρδηνία), ὑπὸ τὸν δοκιμασμένο διοικητικὸ τύπο τῶν Καντονίων ποὺ ἔφτιαξε στὴν Ἑλβετία. Ἡ ἱστορική του κληρονομιὰ παραμένει ὡς ὑπόδειγμα ἡγεσίας ποὺ θέλησε νὰ θυσιαστεῖ· συνδύαζε ὅραμα, διοικητικὴ ἱκανότητα καὶ βαθιὰ αἴσθηση ἐθνικῆς εὐθύνης, ἐνόσω ἔλεγε ὅτι ἀρνοῦμαι νὰ λάβω μισθό, ἀπὸ τὸν κρατικὸ κορβανά, ἐνόσω ἡ πατρίδα πεινᾶ καὶ ἀρκετὰ εἶναι αὐτὰ ποὺ ἔχω, γιὰ νὰ ζήσω.
Ὁ λόγιος Κοσμᾶς Φλαμιάτος καὶ ἡ ἐθνικὸ-πολιτικὴ ὀργάνωσις τῆς ἑλληνορθοδόξου ἑταιρείας μετὰ τὴν δολοφονίαν Καποδίστρια
Ἡ περίοδος μετὰ τὴν Καποδιστριακὴ Ἑλλάδα χαρακτηρίζεται ἀπὸ πολιτικὴ ἀστάθεια καὶ κοινωνικὲς ἀναταράξεις, ποὺ διαμόρφωσαν τὸ ὑπόβαθρο γιὰ τὴ διαμόρφωση ἑνὸς σύγχρονου κράτους ὑπὸ τὰ δεσμὰ τῆς Βαυαροκρατίας. Ὁ λόγιος καὶ νεομάρτυρας Κοσμᾶς Φλαμιάτος ὑπῆρξε κεντρικὸ πρόσωπο στὴν προσπάθεια ὀργάνωσης τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους καὶ τῆς ἐνίσχυσης τῆς κοινωνικῆς συνοχῆς, συνεχίζοντας τὸ ἔργο τοῦ Καποδίστρια ἀπὸ ἄλλο μετερίζι. Ὡς λόγιος διδάσκαλος, ἐπικέντρωσε τὶς προσπάθειές του στὴν ἐνδυνάμωση τῶν πατριωτικῶν ἀξιῶν καὶ τῶν ἰδανικῶν τῶν κοινοτικῶν θεσμῶν, τὴ σταθεροποίηση τῆς τοπικῆς κοινωνίας καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῶν πνευματικῶν ὑποδομῶν τοῦ Γένους, ἔχοντας ὡς ὁρμητήριό του τὴ Μονὴ τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου, μαζὶ μὲ τὸν Ἅγιο Παπουλάκο καὶ τὸν Κωνσταντῖνο Οἰκονόμο τὸν ἐξ Οἰκονόμων.
* Ἀκαδημαϊκὸς – EASA, MCA, CAC, IEAI (Δρ. Ν/Πολιτικῶν, Δρ. Βιοηθικῆς, Δρ. Θεολογίας)