† Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ
5ον
5.2. «Μυστήριον μυστηρίων»
α. Θεία Εὐχαριστία: Ἡ Θεία Εὐχαριστία ἀποτελεῖ τὸ τέλος καὶ τὴν ὁλοκλήρωση τῶν ἄλλων μυστηρίων. Ὅλη ἡ λειτουργική πράξη, ἀλλὰ καὶ ὅλη ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἐπανειλημμένα ἔχει λεχθεῖ, ἀρχίζει καὶ τελειώνει στὸ Μυστήριο τῆς σταυρικῆς κοινωνίας, μὲ τὸ Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους, τὴ Θ. Εὐχαριστία. Γι’ αὐτὸ ἡ Θ. Εὐχαριστία οὔτε εἶναι, οὔτε καὶ πρέπει νὰ νοεῖται, ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ λοιπὰ μυστήρια, ἀλλὰ ὡς τὸ κατ ̓ ἐξοχὴν μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ζωὴ καὶ ἡ πνευματικὴ τροφή της, το «μυστήριο τῆς σύναξης». Κατὰ τὸν ἅγιο Συμεὼν Θεσσαλονίκης, ἡ Θεία Λειτουργία – Εὐχαριστία εἶναι «τέλος πάσης τελετῆς καὶ θείου μυστηρίου παντὸς σφραγὶς καὶ ἱερὰ κοινωνία». Εἶναι τὸ κεντρικότερο καὶ σπουδαιότερο μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, αὐτὴ ἡ ἴδια ἡ ζωὴ καὶ ἡ αὔξησή της καὶ ἡ ἐν Χριστῷ τελείωσή της… Ὅλες οἱ ἱερὲς τελετὲς καὶ τὰ μυστήρια προπαρασκευάζουν γιὰ τὴ συμμετοχὴ σ’ αὐτὴ καὶ τελειώνονται δι’ αὐτῆς». Τὰ μυστήρια ἀποτελοῦν τὸ ἕνα συμπλήρωση τοῦ ἄλλου, «κατὰ τὸ περιεχόμενον, τὴν ἀξίαν καὶ τὸ ἀποτέλεσμα». «Τὸ Μυστήριον ὅμως τῆς Θείας Εὐχαριστίας δὲν ἔχει προσωπικόν μόνον χαρακτῆρα, ἀλλὰ κυρίως συλλογικόν, προσφερόμενον “ὑπὲρ πολλῶν”, δηλαδὴ τοῦ συνόλου ἐκείνου, ὅπερ διακρίνεται διὰ τὴν αὐτὴν πίστιν καὶ διάθεσιν ἔναντι τοῦ Χριστοῦ, ὅπως καὶ ἡ κοινότης τῶν Μαθητῶν κατὰ τὴν σύστασιν αὐτοῦ».
Ἄν, λοιπόν, ἡ λατρεία μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια τοῦ ὅρου εἶναι τὸ κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ὡς ὁ κατ’ ἐξοχὴν χῶρος φανερώσεως τῆς Ἐκκλησίας ὡς Σώματος, ἡ Θεία Λειτουργία μὲ τὴν ἐμπεριεχόμενη σ’ αὐτὴν Θεία Εὐχαριστία, συνιστᾶ τὸν πυρήνα καὶ τὸ σκοπό, τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, τῆς λατρείας της. Ὅλες οἱ λειτουργικές πράξεις, ποὺ λαμβάνουν χώρα στὴν ἐκκλησιαστική λατρεία, ἀποτελοῦν ἕνα ὅλο —τὸν συνεχῆ καὶ καθολικὸ ἁγιασμό τοῦ σώματος— καὶ συγκλίνουν πρὸς τὴ Θεία Εὐχαριστία, τὸ ἀπόλυτο κέντρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἑνότητας. Δὲν ὑπάρχουν, ἔτσι, αὐτόνομες καὶ ἀνεξάρτητες λατρευτικές πράξεις στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ ὅλες μαζὶ συνιστοῦν μία ἀρραγὴ ἑνότητα, τὸ κέντρο τῆς ὁποίας κατέχει τὸ «μυστήριο μυστηρίων», ἡ Θεία Εὐχαριστία. Κάθε δημόσια προσευχή – ἀκολουθία νοεῖται ὡς προετοιμασία γιὰ τὴ συμμετοχὴ στὸ Μυστήριο”, στὸ ὁποῖο ἡ Ἐκκλησία πραγματώνεται ὡς «καινή κτίση», νέα δημιουργία, «ξεπερνᾶ τὶς διαστάσεις τοῦ ἱδρύματος» καὶ γίνεται σῶμα Χριστοῦ. Εἶναι τὸ ἔσχατον» τῆς Ἐκκλησίας, ἡ φανέρωσή της «ὡς ὁ ἐρχόμενος κόσμος». Γι ̓ αὐτὸ καὶ δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ νοηθεῖ ἡ Εὐχαριστία ὡς μέσο πρὸς κάτι ἄλλο. Εἶναι «καθ ̓ ἑαυτὴν σκοπός, διότι ἐν αὐτῇ ἡ ζωὴ τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης ἐν ἀλλήλοις μετὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ̔Αγίων συνεχίζεται, κατὰ δὲ τὰς εὐχαριστιακὰς πράξεις αἱ διαιροῦσαι καὶ καταστρέφουσαι δυνάμεις τοῦ διαβόλου ἀδιακόπως ἡττῶνται».
β. Εὐχαριστία καὶ Μυστήρια!: Μὲ τὴ Θ. Εὐχαριστία ἦταν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ «ἀναπόσπαστα συνηνωμένα» τὰ ἄλλα μυστήρια, ὅπως καὶ ἡ διδαχή. Κατὰ τὰ ἀρεοπαγιτικά συγγράμματα, ἡ Θ. Εὐχαριστία εἶναι ἡ «τελείωσις» τῶν μυστηρίων καὶ χωρὶς αὐτὴν ἑκάστη τῶν ἱεραρχικῶν τελετῶν ἀτελὴς μένει». Μὲ πρῶτο τὸ βάπτισμα, ὅλα τὰ μυστήρια, ἀλλὰ καὶ οἱ λοιπές τελετὲς ἐτελοῦντο (ἢ καὶ τελοῦνται ἀκόμη) στὴ Θεία Λειτουργία ἢ συνηνωμένα μὲ αὐτήν, ὅπως λ.χ. οἱ χειροτονίες, τὰ ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ, ὁ γάμος, τὸ εὐχέλαιο, ἡ νεκρώσιμος ἀκολουθία, ἡ μοναχική κουρά, ὁ καθαγιασμός τοῦ ἁγίου μύρου, ἀκόμη καὶ ἡ ἀκολουθία τοῦ μικροῦ ἁγιασμοῦ. Τὰ μυστήρια, συνδεδεμένα μὲ τὴν Εὐχαριστία, «δὲν καταφάσκουν τὴ φύση ὡς βιολογικὴ ὑπόσταση, ἀλλὰ ὁδηγοῦν στὴν ὑπέρβαση καὶ ἐσχατολογοποίησή της». Ἡ λειτουργική διασύνδεση τῶν λοιπῶν Μυστηρίων μὲ τὴ Θεία Εὐχαριστία μαρτυρεῖται ὥς τὸν ιζ ́ αἰώνα.
Τὸ Βάπτισμα καὶ τὸ Χρίσμα τελοῦνται μέσα στὴ Θεία Λειτουργία, διότι ἡ Θεία Εὐχαριστία «ἀποτελεῖ —κατ ̓ ἀρχήν— τὸν σκοπὸ τοῦ μυστηρίου τοῦ Βαπτίσματος. Ἡ διὰ τοῦ Βαπτίσματος εἴσοδος τῶν πιστῶν εἰς τὴν Ἐκκλησίαν ἀποβλέπει εἰς τὴν ἐν αὐτῇ οὐσιαστικὴν κοινωνίαν τούτων μετὰ τοῦ Χριστοῦ, τὴν δυναμένην νὰ πρα-γματοποιηθῆ μόνον διὰ τῆς Θείας Μεταλήψεως». Ἡ σύνδεση τοῦ Βαπτίσματος καὶ τοῦ συνημμένου σ’ αὐτὸ Χρίσματος μὲ τή Θ. Εὐχαριστία μαρτυρεῖται ἤδη ἀπὸ τὸν β ́ αἰώνα (ἅγιος Ἰουστῖνος, μέσα β ́ αἰ.). «Ἀμέσως μετὰ τὸ βάπτισμά των στὸ βαπτιστήριο, εἰσήρχοντο στὸ ναὸ οἱ νεοφώτιστοι, διαβάζονταν τὰ κατάλληλα στὴν περίσταση ἀναγνώσματα, ἐγίνετο ἡ προσφορὰ τῶν δώρων, ὁ καθαγιασμὸς καὶ ἡ θεία κοινωνία».
Τὴ σύγχρονη τέλεση τῶν τριῶν αὐτῶν μυστηρίων προϋποθέτει -καὶ ἐκφράζει- ἡ δομὴ τῆς σημερινῆς ἀκολουθίας τοῦ βαπτίσματος, ὅπως φέρεται στὰ Εὐχολόγια. «Τό “Εὐλογημένη ἡ βασιλεία” εἶναι ἡ συνήθης ἔναρξη τῆς θείας Λειτουργίας· τὰ εἰρηνικὰ εἶναι μικτά, λειτουργίας καὶ βαπτίσματος· ἐπακολουθεῖ ἀντὶ τῶν ἀντιφώνων ὁ καθαγιασμὸς τοῦ ὕδατος, ἡ βάπτιση καὶ τὸ χρίσμα· ἡ μικρὰ εἴσοδος ταυτίζεται πρὸς τὴν εἴσοδο κλήρου καὶ νεοφωτίστων στὸν ναὸ κατὰ τὴν ψαλμωδία τοῦ “Μακάριοι ὧν ἀφέθησαν…” ἢ τοῦ ἀντὶ τρισαγίου ψαλλομένου βιβλικοῦ ὕμνου “Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε…”· ἐπακολουθοῦν τὰ ἀναγνώσματα, ἡ ἐκτενής, ὁ χερουβικὸς ὕμνος καὶ τὰ λοιπὰ τῆς θείας Λειτουργίας». Τὸν στενό ὅμως σύνδεσμο τῶν τριῶν μυστηρίων δείχνει κατ’ ἐξοχὴν ἡ «εὐχὴ τοῦ μύρου»: «Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ χαρισάμενος ἡμῖν τοῖς ἀναξίοις τὴν μακαρίαν κάθαρσιν ἐν τῷ ζωοποιῷ χρίσματι· ὁ καὶ νῦν εὐδοκήσας ἀναγεννῆσαι τὸν δοῦλόν σου τὸν νεοφώτιστον δι ̓ ὕδατος καὶ Πνεύματος […] χάρισαι αὐτῷ καὶ τὴν σφραγῖδα τῆς δωρεᾶς τοῦ Ἁγίου καὶ παντοδυνάμου καὶ προσκυνητοῦ σου Πνεύματος καὶ τὴν μετάληψιν τοῦ Ἁγίου Σώματος καὶ τοῦ Τιμίου Αἵματος τοῦ Χριστοῦ σου…». Γι’ αὐτὸ ἡ ὀρθὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας ἐπιβάλλει τὴν μετάληψη τοῦ νεοφωτίστου ἀμέσως μετὰ τὸ βάπτισμα, ἔστω καὶ μὲ σημερινό τρόπο τελέσεως τῶν μυστηρίων Βαπτίσματος καὶ Χρίσματος ἔξω ἀπὸ τὸ πλαίσιο τῆς Θ. Λειτουργίας.
Πηγή: «Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ, Ἐκδόσεις Ἁρμός.