Νικηφόρου Θεοτόκη, Ἀρχιεπισκόπου Ἀστραχανίου, Χερσῶνος καὶ Σταυρουπόλεως
Ὁ ἄγγελος φανεὶς κατ’ ὄναρ εἰς τὸν Ἰωσήφ, ἀποδιώκει τῆς ἁμαρτίας τὸν φόβον, εἰπών: «Ἰωσήφ, υἱὸς Δαβὶδ μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριάμ, τὴν γυναῖκα σου» (Ματθ. α΄ 20). Ὁ ἄγγελος εἶπε συντόμως εἰς τὸν Ἰωσὴφ ὅτι τῇ δυνάμει τοῦ Ἁγ. Πνεύματός ὁ Χριστὸς συνελήφθη εἰς τὴν κοιλίαν τῆς μητρὸς αὐτοῦ. «Τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ Πνεύματός ἐστιν Ἁγίου (Ματθ. α΄ 20). Ἐν ὀνείρῳ ἐφάνη εἰς αὐτὸν ὁ ἄγγελος, καὶ ὅταν, ταραχθείς, ἐζήτησε νὰ ἀπολύσῃ τὴν μνηστευθεῖσαν μετ’ αὐτοῦ Ἀειπάρθενον Μαριὰμ ἀπὸ τῆς οἰκίας αὐτοῦ, ἐπίσης καὶ ὅταν ἐπρόσταξεν αὐτὸν νὰ φύγῃ εἰς τὴν Αἴγυπτον. Ταῦτα, τὰ ὁποῖα εἶδεν, ἐν ὀνείρῳ, ἐφανέρωσαν εἰς αὐτὸν πράγματα ἀσυνήθη, παράδοξα καὶ ἀνήκουστα. Φυγὴν εἰς τὴν ξένην γῆν, τὴν Αἴγυπτον, καὶ φυγὴν μετὰ φόβου καὶ τρόμου διὰ τὸν διωγμὸν τοῦ βασιλέως Ἡρώδου, ὅστις ἐζήτει τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου. Πράγματα κοπιαστικὰ καὶ κινδυνώδη καὶ δύσκολα.
Ἄλλος ἄνθρωπος, δύσκολος εἰς τὴν ὑποταγήν, ἤθελεν ὑποπτευθῆ ὅτι ἐκεῖνα τὰ ὁράματα ἦσαν ἁπλᾶ ὄνειρα· ὅθεν, θὰ ἐδίσταζε περὶ τῆς πραγματοποιήσεως αὐτῶν· θὰ ἀντέλεγε, προφασιζόμενος τὴν δυσκολίαν, δὲν θὰ ἐπείθετο, οὔτε θὰ ὑπήκουε τόσον ἐπιμελῶς καὶ προθύμως· ὁ δίκαιος ἄνθρωπος, ὁ Ἰωσήφ, οὔτε ὑποψίαν ἔλαβεν, οὔτε λόγον ἐνάντιον εἶπεν, οὔτε δισταγμὸς εἰσῆλθεν εἰς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, ἀλλ’ ἔχων εἰς τὴν καρδίαν αὐτοῦ τὸν θησαυρὸν τῆς ὑπακοῆς, ἀνυπόπτως καὶ εὐπειθῶς καὶ ἀδιστάκτως, ἐξετέλεσεν εὐθὺς ὅσα ὁ ἄγγελος προσέταξεν εἰς αὐτόν. Διὰ ταύτην δὲ τὴν ἀρετὴν ἐξελέγη ἐκ παντὸς τοῦ κόσμου, ὡς ἄξιος καὶ ἐπιτήδειος διὰ νὰ χρηματίσῃ καὶ φύλαξ τῆς ἁγίας Παρθένου καὶ ὑπηρέτης τοῦ μεγάλου μυστηρίου τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Πολλοὶ νομίζουν ὅτι ἡ ὑπακοὴ εἶναι ἀρετὴ μικρὰ καὶ ὅτι δὲν εἶναι οὔτε ἀναγκαία διὰ τὴν σωτηρίαν παντὸς ἀνθρώπου οὔτε πρόξενος μεγάλων ἀνταποδόσεων καὶ βραβείων, καί ὅμως, ἡ ὑπακοὴ ὑπερβαίνει πᾶσαν προσφορὰν καὶ θυσίαν καὶ πᾶσαν ἄλλην ὁλοκαύτωσιν. Ἡ ὑπακοὴ μόνη ἠδυνήθη νὰ ἐξιλεώσῃ τὸν Θεόν, καὶ νὰ ἀναβιβάσῃ τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν εἰς τὸ περιβάλλον τῆς θείας δόξης. Ἀκούσατε πόσον φανερὰ παρέστηκεν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον λέγω, αὐτὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, διὰ στόματος τοῦ Προφήτου Δαβίδ: «Θυσίαν καὶ προσφορὰν νομικὴν οὐκ ἠθέλησας», λέγει ὁ σεσαρκωμένος Λόγος πρὸς τὸν Θεὸν καὶ Πατέρα Αὐτοῦ, «ἀλλ’ εὐδόκησας ὅπως σαρκωθῶ ἐγὼ ὑπὲρ τῆς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου», «σῶμα δὲ κατηρτίσω μοι». Σύ, λέγει, ὑπὲρ τῆς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου, δὲν ἐζήτησας ὁλοκαυτώματα, ἀλλ’ ἠθέλησας τὴν ὑπακοήν μου· ἰδού, λοιπόν, ἐγὼ ὑποτάσσομαι εἰς τὸ θέλημά σου, καθὼς διαλαμβάνει περὶ ἐμοῦ ἡ περίληψις παντὸς προφητικοῦ βιβλίου. «Τότε εἶπον· ἰδοὺ ἥκω. Ἐν κεφαλίδι βιβλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ, τοῦ ποιῆσαι τὸ θέλημά σου, ὁ Θεός μου, ἠβουλήθην» (Ψ. λθ΄ 7-9). Ἐκπλήρωσε δὲ ἀληθῶς, ὁ Θεάνθρωπος, τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς Αὐτοῦ, «γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιπ. β΄ 8). Διὰ αὐτὴν δὲ τὴν ὑπακοὴν ὑπερυψώθη καὶ ὑπερεδοξάσθη ἡ ἀνθρωπίνη Αὐτοῦ φύσις. «Διὸ καὶ ὁ Θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε καὶ ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα» (Φιλιπ. β΄ 9). Ἔδειξε δὲ τὴν τελειότητα τῆς ὑπακοῆς ὁ Θεάνθρωπος, ὑποταχθεὶς ὄχι μόνον εἰς τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν βουλὴν τῶν ἀνθρώπων, διότι καὶ εἰς τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ εἰς τὸν Ἰωσὴφ ἔδειξε πᾶσαν εὐπείθειαν καὶ ὑπακοήν· «καὶ κατέβη», λέγει ὁ θεηγόρος Λουκᾶς, «μετ’ αὐτῶν καὶ ἦλθεν εἰς Ναζαρὲτ καὶ ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς» (Λουκ. β΄ 15).
Ἀλλοίμονον εἰς ἡμᾶς! Ὁ Πανυπερτέλειος καὶ Παντοδύναμος καὶ Παντεξούσιος Θεὸς ὑπετάγη καὶ εἰς αὐτὸ τὸ πλάσμα Αὐτοῦ, ἡμεῖς δέ, οἱ ἐμπαθεῖς καὶ εὐτελεῖς καὶ ἀδύνατοι, οὔτε εἰς τὰς συμβουλὰς τῶν φρονιμωτέρων συναδέλφων, οὔτε εἰς τὰς ἐπιταγὰς τῶν ἀρχόντων καὶ προεστώτων ὑποτασσόμεθα! Τινὲς δὲ ἄφρονες καὶ μωροὶ ἀποτολμῶντες, γίνονται καὶ κριταὶ αὐτοῦ τοῦ Ὑψίστου Θεοῦ. Ὅθεν, κάθηται ὁ ἄνθρωπος, ὁ σκώληξ τῆς γῆς, ἐπὶ θρόνου κρίσεως, κατακρίνει καὶ καταδικάζει τὰ προστάγματα Αὐτοῦ, ὡς βαρέα καὶ δύσκολα. Ὑπὸ τούτων δὲ τῶν διαβολικῶν φαντασιῶν νικώμενος, γίνεται παρήκοος σχεδὸν χωρὶς ἔλεγχον συνειδήσεως, ἐπειδὴ φρονῶν ὅτι οἱ θεῖοι Νόμοι εἶναι βαρεῖς καὶ δύσκολοι, ἀποφασίζει ὅτι οὐδὲν ἤ πολὺ ὀλίγον ἁμαρτάνει, ὅστις αὐτοὺς παραβαίνει. Ἐγὼ φαντάζομαι ὅτι εἶμαι σοφώτερος καὶ ἔχω νοῦν διακριτικώτερον, ἤ ὅτι ἐγὼ εἶμαι μέγας καὶ ἔνδοξος, ἐκεῖνος δέ, μικρὸς καὶ εὐτελέστατος, ὅθεν καταφρονῶ τὶς νουθεσίες αὐτοῦ ὡς παράλογα ἤ ὡς εὐτελῆ ἤ ὡς βλαβερὰ καὶ ἀπάνθρωπα· τοῦτο δέ, τί ἄλλο εἶναι, εἰ μὴ ὑπερηφάνεια γυμνή;
Ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι ἡ μήτηρ τῆς ἀνυποταξίας, ἡ δὲ ταπείνωσις εἶναι πηγὴ τῆς ὑπακοῆς. Διὰ τοῦτο ὁ τρισμακάριος Παῦλος, ὁμιλῶν περὶ τῆς ὑπακοῆς τοῦ Χριστοῦ, προέταξε τὴν ταπείνωσιν τῆς ὑπακοῆς αὐτοῦ, «ἐταπείνωσεν ἑαυτόν», λέγει, «γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιπ. β΄ 8). Ἡ παρακοὴ τοῦ Ἀδὰμ κατέστησε πάντας τοὺς ἀνθρώπους ἁμαρτωλούς, ἡ δὲ ὑπακοὴ τοῦ Χριστοῦ, κατέστησε πάντας τοὺς εἰς Αὐτὸν πιστεύοντας καὶ ὑπακούοντας, δικαίους καὶ ἁγίους· «ὥσπερ γὰρ διὰ τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου, ἁμαρτωλοὶ κατεστάθησαν οἱ πολλοί, οὕτω καὶ διὰ τῆς ὑπακοῆς τοῦ ἑνός, δίκαιοι κατασταθήσονται οἱ πολλοί» (Ρωμ. ε΄ 19).
Ὑπακοή, λοιπόν, σὺ ὑπάρχεις ἀρετὴ μεγάλη καὶ θαυμασία! Ὅταν σὺ ἔλειψες, ἐσάλευσεν ὁ οὐρανός· ὅταν σὺ ἔφυγες, ἐκλείσθη ὁ Παράδεισος· ὅταν σὺ ἐκρύβης, κατεποντίσθη ὁ ἄνθρωπος εἰς τὴν ἄβυσσον τῶν δυστυχιῶν· ὅταν σὺ βασιλεύης, τότε εὐτυχοῦν αἱ βασιλεῖαι καὶ αἱ πόλεις καὶ αἱ οἰκίαι, τῶν ἀνθρώπων αἱ ὁμηγύρεις, τότε ἐνεργεῖται τῶν ἐκκλησιῶν ἡ ἀρετὴ καὶ ἁγιωσύνη, τότε φυλάττοντες οἱ ἄνθρωποι τοὺς νόμους τοῦ Θεοῦ, γίνονται φίλοι καὶ υἱοὶ Αὐτοῦ καὶ ἀναβαίνουν εἰς ἐκείνην τὴν δόξαν, ἐκ τῆς ὁποίας ἐξέπεσον.
Πάντες, πάντοτε καὶ κατὰ πάντα, ὑποτάγητε εἰς τοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα. Πάντες «ὑποτάγητε ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ» (Ἐφεσ. ε΄ 21). Αἱ γυναῖκες ὑποτάγητε εἰς τοὺς ἰδίους ἄνδρας, τὰ τέκνα εἰς τοὺς γονεῖς, οἱ νέοι εἰς τοὺς γέροντας, οἱ δοῦλοι εἰς τοὺς δεσπότας, οἱ ὑπήκοοι εἰς τοὺς ἡγεμόνας καὶ προέδρους. Ὑποτάγητε εἰς τοὺς ἐξουσιαστὰς καὶ προεστῶτας, «ὅτι οὕτως ἐστὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ» (Α΄ Πέτρ. β΄ 16). «Ὑποτάγητε πάσῃ ἀνθρωπίνῃ κτίσει, διὰ τὸν Κύριον, εἴτε βασιλεῖ, ὡς ὑπερέχοντι, εἴτε ἡγεμόσιν, ὡς δι’ αὐτοῦ πεμπομένοις, εἰς ἐκδίκησιν μὲν κακοποιῶν, ἔπαινον δὲ ἀγαθοποιῶν» (Α΄ Πέτρ. β΄ 13-14). Μὴ προφασίζεσθε τὴν ἐλευθερίαν, λέγοντες ὅτι εἴμεθα ἐλεύθεροι, δὲν ἔχομεν χρέος ὑπακοῆς· ὑποτάγητε, καὶ μὴ ἀνυποτακτεῖτε, ἔχοντες τὴν ἐλευθερίαν ὡς ἐπικάλυμμα τῆς κακίας· ὑποτάγητε δέ, ἔστω καὶ ἐὰν εἶναι πονηροὶ οἱ προεδρεύοντες, καὶ ἄν ἀκόμη πολλὰ παθήματα ἀδίκως ὑπ’ αὐτῶν πάσχητε· «τοῦτο γὰρ χάρις, εἰ διὰ συνείδησιν Θεοῦ ὑποφέρει τις λύπας, πάσχων ἀδίκως» (Α΄ Πέτρ. β΄ 19).
Σημειώσατε δέ, ὅτι ἄλλη μὲν ὑπακοὴ εἶναι ἀναγκαστική, ἄλλη δὲ προαιρετική. Ἡ πρώτη δὲν εἶναι ἀρετή, ἐπειδὴ δὲν εἶναι ἔργον τῆς προαιρέσεως, ἀλλὰ τοῦ φόβου, δὲν εἶναι καρπὸς τῆς ἀγαθότητος καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης, ἀλλὰ τῆς βίας καὶ τῆς ἀνάγκης. Ὑπακούεις εἰς τὸν δυνάστην, διὰ νὰ φύγῃς τὰς πληγὰς καὶ ἐλευθερωθῆς ἀπὸ τὴν τιμωρίαν· διὰ τοῦτο, ἡ τοιαύτη ὑπακοή, οὐδένα ἔχει μισθόν. Ἡ δευτέρα, ἡ προαιρετική, εἶναι ἔργον τῆς συγκαταθέσεως τῆς ψυχῆς καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης, ὄχι τῆς βίας καὶ τῆς πιέσεως. Ὅθεν, αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθινὴ ὑπακοή, αὐτὴ πρέπει εἰς τοὺς χριστιανούς, αὐτὴ ἔχει τὰς ἐπουρανίους καὶ τὰς ἐπιγείους μισθαποδοσίας. Ὅσοι, λοιπόν, θέλετε τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς σας, καὶ τὴν εἰς τὸν κόσμον τοῦτον εὐτυχίαν, ἐκδιώξατε μακρὰν ἀπὸ τοῦ νοὸς τὴν ὑψηλοφροσύνην, διὰ νὰ ἔλθῃ εἰς τὴν καρδίαν σας ἡ μεγάλη καὶ σωτήριος ἀρετὴ τῆς ὑπακοῆς. Ἀμήν.
Πηγή: Κυριακοδρόμιον,
Ἐκδ. Συναξαριστής. Ἀπόσπασμα.