Όταν ερευνάς την ιστορία ηρώων τότε αληθινά νοιώθεις υπερήφανος που είσαι Έλληνας. Κι όταν φθάνεις στην κορυφή της Παλαιάς Χιμάρας τότε καταλαβαίνεις ότι εκείνοι που έζησαν και μόχθησαν εκεί πάνω αγάπησαν πολύ την Ελευθερία, μια έννοια που σε τέτοια μέρη —όπως η Χιμάρα— ταυτίζεται με τον Ελληνισμό.
Στα χρόνια που θα αναφερθούμε, τα Ελληνικά σύνορα στην Ήπειρο ήταν μέχρι και το Νομό Άρτης. Η ελληνική κυβέρνηση, αποβλέποντας στην επέκταση και τη διείσδυση των στρατευμάτων στη Βορείο Ήπειρο (Β.Η.) με βάση εθνολογικά κριτήρια που υπέθετε ότι θα φθάσουν τα βορειοδυτικά σύνορα του κράτους, επέλεξε τους αξιωματικούς Σπυρομίλιος, Τσόντο και Μάνο, τους οποίους θα απέστελλε στο ηπειρωτικό μέτωπο. Αυτοί, επικεφαλής σωμάτων Προσκόπων, θα προετοίμαζαν την προώθηση των στρατευμάτων και θα καθιστούσαν αυτήν ευχερέστερη.
Στις αρχές Οκτωβρίου απεστάλη στην Κέρκυρα ο ταγματάρχης χωροφυλακής Σπυρομίλιος, που καταγόταν από τη Χιμάρα, με εντολή από την ελληνική κυβέρνηση να οργανώσει στην επαρχία Χιμάρας εθελοντικά σώματα, να μεριμνήσει για τον εξοπλισμό των χριστιανικών κατοίκων της και να έρθει σε συνεννόηση με Αλβανούς μπέηδες για την εκούσια υποταγή του αλβανικού πληθυσμού στον ελληνικό στρατό.
Ο Σπυρομίλιος ήταν έμπειρος, ικανός και τολμηρός αξιωματικός. Από νεαρά χρόνια τον έκαιγε ο πόθος για την απελευθέρωση της ιδιαίτερης πατρίδας του. Γόνος της ιστορικής οικογένειας της Χιμάρας —ο πρώτος πρόγονος ήταν αγωνιστής του 1821 και λεγόταν Σπύρος Μίλιος (Μιχαήλ)— αργότερα όλη η οικογένεια κράτησε το επίθετο αυτό, τιμητικό, καθώς κάποιοι έφτασαν σε υψηλά αξιώματα και πολέμησαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Η έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων και οι εξελίξεις στο ηπειρωτικό μέτωπο αποτέλεσαν την καλύτερη ευκαιρία για έναν αξιωματικό που είχε ήδη δοκιμαστεί στο Μακεδονικό Αγώνα.
Από το 1903–1905 υπηρέτησε στο ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης κοντά στον πρόξενο Κορομηλά με το ψευδώνυμο «Σουρής». Κινηθείς στην περιοχή Μοναστηρίου συγκέντρωνε πληροφορίες για τις δυνάμεις Τούρκων και Βουλγάρων, αποκρούοντας τη βουλγαρική και ρουμανική προπαγάνδα στη Μακεδονία και οργανώνοντας πληροφορίες για τη δημιουργία ανταρτικών σωμάτων (Μακεδονομάχοι). Υπήρξε από τους ιδρυτές του «Μακεδονικού Κομιτάτου».
Το 1905 (Απρίλιος) ανεβαίνει στη Μακεδονία ως επικεφαλής σώματος Μακεδονομάχων από 35 ένοπλους άνδρες. Στον Μακεδονικό Αγώνα έδρασε με το ψευδώνυμο «Μπούας». Βάσει του σχεδίου του Κ. Μαζαράκη αντιμετωπίζει με επιτυχία τους βουλγάρους κομιτατζήδες και τουρκικά αποσπάσματα στην περιοχή μεταξύ Μπάχοβου και Μοριχόβου. Είναι εμπνευστής και ψυχή της «Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών», η οποία προετοίμαζε με κάθε τρόπο τον αγώνα για απελευθέρωση σ’ όλην την Ήπειρο (1908).
Πριν η ελληνική κυβέρνηση αρχίσει διαπραγματεύσεις με την Τουρκία κρίνεται σκόπιμο να προχωρήσει ο Σπυρομίλιος στην απελευθέρωση της Χιμάρας, ώστε να έχουν ήδη γνωστοποιηθεί στους Τούρκους πριν τις διαπραγματεύσεις οι προς βορράν διεκδικήσεις
Στις 3 Νοεμβρίου 1912, κατόπιν διαταγής του αρχηγού του σώματος στρατού Ηπείρου, επιβιβάστηκαν από την Κόπραινα στο πλοίο «Αχελώος» 200 εθελοντές Κρήτες και κατευθύνθηκαν στην Κέρκυρα, όπου τις πρώτες ώρες της 5ης Νοεμβρίου επιβιβάστηκαν και τα εθελοντικά σώματα του Σπυρομίλιου (συμπεριλαμβανομένων και 17 ναυτών). Η αποβίβαση των τμημάτων έγινε στις 7:30 της ίδιας μέρας στα Σπήλαια —το κέντρο της Χιμάρας και το λιμάνι της—.
Το άγημα των Κρητών κατευθύνθηκε στον νότιο τομέα της πόλεως, ενώ το τμήμα των Χιμαριωτών κινήθηκε προς τον βόρειο και έφθασε στο διοικητήριο, όπου δέχθηκε τα πυρά των Τούρκων αμυνομένων. Ακολούθησε συμπλοκή και οι Τούρκοι παραδόθηκαν. Αμέσως μετά ο επικεφαλής του σώματος Σπυρομίλιος εκήρυξε με προκήρυξη την Χιμάρα «ελεύθερη και αναπόσπαστο τμήμα της μίας και αδιαιρέτου μεγάλης Ελληνικής Πατρίδος» και ύψωσε στο διοικητήριο την ελληνική σημαία, κάτω από τον απερίγραπτο ενθουσιασμό των Χιμαριωτών. Ατμόσφαιρα αγκαλιάς και χαράς κυριάρχησε σε όλα τα χωριά.
Η προκήρυξη υπάρχει ακόμα. Καλεί τέλος τους Χιμαριώτες όπως ταχθούν υπό την ιερά σημαία της πατρίδος και μετά γενναιότητας υπερασπισθούν την Ελευθερία εναντίον παντός εχθρού.
Παράλληλα, ο Σπυρομίλιος στέλνει δύο σώματα Κρητών (100 άνδρες) στην ορεινή διάβαση του Λογκάρα με σκοπό να εξασφαλίσουν την επαρχία από εχθρική απειλή προερχόμενη από Αυλώνα. Επικεφαλής των σωμάτων ήταν ο Γαλέρος και ο Πολυξύγγης.
Παρά την συνεχή προσπάθεια όλων αυτών και με την απελευθέρωση της Κορυτσάς (7-12-1912), με τη Συνδιάσκεψη των Πρεσβευτών στο Λονδίνο οι Μεγάλες Δυνάμεις, με το γνωστό Πρωτόκολλο του Λονδίνου, αναγνώρισαν την Αλβανία ανεξάρτητη υπό διεθνή επιτροπή και προσωρινά σύνορα, τα οποία οριστικοποιήθηκαν στη συνέχεια παραβλέποντας τα ελληνικά δικαιώματα με το γνωστό Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (17-12-1913).
Στις 21-2-1913 απελευθερώνονται τα Ιωάννινα. Η γαλανόλευκη θα κυματίσει στις 4-3-1913 στους Αγίους Σαράντα, αμέσως μετά στο Αργυρόκαστρο, την Πρεμετή και το Τεπελένι. Η Χιμάρα, που άνοιξε το δρόμο για την ελευθερία και κράτησε ηρωικά αυτήν, δέχεται ενισχύσεις του ελληνικού στρατού. Ένας λόχος εγκαθίσταται στους Δρυμάδες για να ελέγχει το πέρασμα της Παλούσσας. Επικεφαλής του ο ταγματάρχης Κωτούλας. Τα πολεμικά πλοία «Αλφειός» και «Πηνειός» κανονιοβολούν τις αντίπαλες θέσεις στο Λογκάρα. Η Χιμάρα ζει το όνειρο αιώνων. Όμως τα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων είναι διαφορετικά.
Έπεται η συνέχεια: η ανακήρυξη της αυτονομίας της Β.Η. και το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας (1914). Την αντίθεση του στην αυτονομία εκφράζει ο Σπυρομίλιος και οι άλλοι δύο εκπρόσωποι της επαρχίας Χιμάρας και, διαβλέποντας νέα υποδούλωση, με νέα προκήρυξη την 21η Ιουλίου 1914 κηρύσσει ένωση με την Ελλάδα και υψώνει πάλι την ελληνική σημαία στη Χιμάρα, δηλώνοντας ότι η Χιμάρα, εμμένουσα στην απόφαση του Α’ Ηπειρωτικού εν Αργυροκάστρω Συνεδρίου για ένωση με την Ελλάδα, υπερασπίζεται αυτό το αίτημα και, προκειμένου να μην καταστραφεί, επιβάλλεται να παραμείνει υπό τη Σημαία της Μητρός Ελλάδος. Αποχωρεί από τη διασκέψη ζητοκραυγάζοντας: «Ένωσις ή θάνατος».
Ο Σπυρομίλιος, παρά όλη αυτή την προσφορά του, δεν έτυχε της αναγνώρισης που του ταιριάζει —ούτε από την επίσημη πολιτεία ούτε από πλευράς βιβλιογραφίας. Η μνήμη του θα σημαίνει πάντοτε τις δυνάμεις του Ελληνισμού, το ασυμβίβαστο, την πολιτισμική μας ανωτερότητα. Το όνομά του θα είναι δεμένο με τον αγώνα για ελευθερία και δίκαιο, με την άρνηση για συμβιβασμούς και ταπεινώσεις.