Σύγχρονοι Λειτουργίαι τοῦ Ἁγ. Ἰακώβου – 2ον

Τοῦ κ. Παναγιώτου Δ. Παπαδημητρίου, αʹ ἔκδοσις, 20/10/2025

2ον

  Στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μᾶς ἦλθε κυρίως ὄχι τόσο ἀπὸ τὸν Μητρ. Ζακύνθου Διονύσιο Λάτα (1886)#33, 26 ποὺ τὴν τελοῦσε τοπικὰ στὸν Ἱ.Ν. τῶν Ἁγίων Πάντων τῆς Χώρας Ζακύνθου μία φορὰ τὸν χρόνο στίς 23/10,#34 καὶ ἅπαξ γιὰ ἐπίδειξη στίς 1/12/1886 στὴν Ἁγία Εἰρήνη ὁδοῦ Αἰόλου γιὰ τὴν ἐνηλικίωση τοῦ διαδόχου Κωνσταντίνου, ἀλλὰ μᾶς ἦλθε ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν Χρυσόστομο Παπαδόπουλο (1923-1938), περίπου ἀπὸ τὸ 1923-1930.

  Στὴν ἀρχὴ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος τὴν τελοῦσε ἰδιωτικά (δοκιμαστικά; ), ἅπαξ ἢ δίς τοῦ ἔτους, στὸ παρεκκλήσι τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς καὶ στὴν Ῥιζάρειο Σχολή,#35

  Κατόπιν, μὲ κατάλληλη στρατηγικὴ διαφήμιση καὶ προώθηση,προσέθεσαν καὶ τὸ Ἅγιον Εὐχέλαιον μετὰ τό 1951#37 οἱ ἑπόμενοι (καὶ χρησιμοποιώντας ἤδη πρὸς τὸν σκοπὸν αὐτὸν κυρίως τό Ἡμερολόγιον Φαρλέκα, καὶ κατόπιν τὸ ἐπίσημο Ἡμερολόγιον – Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος), ἐξαπλώθηκε σταδιακὰ σὲ προθύμους Μητροπολίτες.

  Τό 1968 τελοῦνταν μόλις στό 23.2% τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, προαιρετικῶς, ὡς «Εἴδησις»,4  καὶ μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ μοντερνιστικοῦ καὶ εὐσεβιστικοῦ πνεύματος στὴν Ἐκκλησία προϊόντος τοῦ χρόνου,6 ἐξαπλώθηκε στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος (δὲν γνωρίζουμε ὅμως σὲ τὶ ποσοστό Μητροπόλεων ἀνὰ ἔτος, διότι σταμάτησαν ἤδη (τοὐλάχιστον) ἀπό τό 1973 νὰ ἀναφέρουν στὸ Ἡμερολόγιον – Δίπτυχα τὶς Μητροπόλεις ποὺ τὴν τελοῦσαν).4 Σημειωτέον ὅτι στὴν ἀρχή, αὐτὴ ἡ Λειτουργία τελοῦνταν μόνον στοὺς Μητροπολιτικοὺς Ναοὺς καὶ ἅπαξ (ἢ δὶς) τοῦ ἔτους.

Στὰ ἑπόμενα Δίπτυχα (Ἡμερολόγιον) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος:

1973: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον». Τό 23.2% τοῦ 1968, ἔγινε «πολλαχοῦ» τό 1973.

1978: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου Ἰακώβου».

1980: Τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».

1982: Στίς 23/10 ἀναφέρεται: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».

1983: Ἡ Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα ἔπεσε 1η Ἰανουαρίου 1984. Στίς 23/10 δὲν ἀναφέρεται καθόλου ἡ Λειτουργία τοῦ Ἰακώβου!

1984: Στὰ Δίπτυχα (Ἡμερολόγιον) τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 1984, τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα δὲν ἀναφέρεται τέλεσις Λειτουργίας Ἰακώβου. Στίς 23/10 ὅμως ἐπανῆλθε ἡ Εἴδησις! Ἡ Εἴδησις εἶναι ἴδια μέ τοῦ 1978: «Εἴδησις. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἀδελφοθέου».

1994, 1997: Στίς 23/10 ἀναφέρουν: «ΕΙΔΗΣΙΣ. Εἴθισται, ἵνα τελῆται πολλαχοῦ ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγ. Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐνιαχοῦ δὲ ἵνα ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τελῆται καὶ Ἅγιον Εὐχέλαιον».

2003, 2006: στίς 23/10 ἀναφέρουν ὄχι μὲ μορφήν Εἰδήσεως, ἀλλὰ στὴν ἀρχή: «εἰς τὴν θείαν λειτουργίαν – εἴθισται νὰ ἐπιτελῆται ἡ ἐπ’ ὀνόματι τοῦ ἀποστόλου φερομένη τοιαύτη».

2009-2025, στίς 23/10, οὐδόλως ποιοῦν μνήμη τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου (οὔτε ὡς προαιρετική Εἴδηση) – θὰ ἔπρεπε ὅμως νὰ τονίζουν ὅτι σύμφωνα μὲ τό ἰσχῦον Τυπικόν (ΤΜΕ), τελεῖται ἡ Λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου, διότι (μετά τὰ τόσα 80 χρόνια διαφημίσεως) συνεχίζουν νὰ τελοῦνται αὐτὲς οἱ Λειτουργίες τοῦ Ἰακώβου (μιὰ ἁπλὴ ἀναζήτηση στό google ἀναδεικνύει τὴν ἔκταση καὶ τὴν κατάσταση τοῦ θέματος).

Στὸ Τυπικὸν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου 2025 ὑπάρχει σημείωση γιὰ τὴν εἴς τινας Ναοὺς τέλεση τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου.

Στό Ἡμερολόγιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, 1993, 2002, 2008, στίς 23/10 δὲν ἀναφέρεται καθόλου τέλεσις Λειτουργίας Ἁγίου Ἰακώβου, οὔτε φυσικά, τήν Κυριακή μετὰ τὰ Χριστούγεννα.

Στὴν ἔκδοση τῆς Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, ἀναφέρεται: «Τὸ πρῶτο καὶ τὸ πιὸ δύσκολο ἔργο ἦταν ἡ κατάρτιση τοῦ σώματος τῶν Εὐχῶν [!] [δηλ. ποιὲς Εὐχὲς θὰ κρατήσουν καὶ ποιὲς ὄχι ἀπὸ τὴν Λειτουργία ποὺ ἐκτίθεται στὰ χειρόγραφα!]. Ὅσοι μελετοῦν τὴν χειρόγραφη παράδοση τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἰακώβου γνωρίζουν ὅτι αὐτὸ ποὺ τὴν διακρίνει – ἰδιαίτερα σὲ σχέση μὲ τὶς λεγόμενες βυζαντινὲς Λειτουργίες – εἶναι ἡ ἀνεξέλεγκτη αὔξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Εὐχῶν καὶ οἱ συνεχεῖς ἀναδιπλασιασμοί».#38

Σημειώσεις:

#[27] Ὅπως λέει ὁ συγγραφεὺς στὸν πρόλογο τῆς δʹ ἐκδόσεως, χρησιμοποίησε δύο χειρόγραφα (κώδικες): τῆς Βιβλιοθήκης τῆς Μεσσήνης τῆς Σικελίας (ιʹ-ιαʹ αἰ.) – Rotulus Messanensis gr. 177, καὶ τῆς Βιβλιοθήκης τῆς ἐν Καλαβρίᾳ πόλεως Rossano (λέει τοῦ ιʹ αἰ., ἀλλὰ εἶναι τοῦ ιγʹ αἰ.) – Vat. gr. 1970 (κώδιξ Rossanensis) – ὁ Χρυσ. Παπαδόπουλος λέει ὅτι ἐκδόθηκε τό 1560 ἀπό τόν Γουλιέλμο Μουρέλιο (Morel) (ὑποσ. 14), καὶ εἶναι ὅμοιο ἀντίγραφο μὲ τὸ χφ. BN (Paris) gr. 2509 (ιεʹ αἰ.). ¾ Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἔκδ. ἕκτη, ἐν Ἀθήναις 1952, σ. 6. ¾ Δυστυχῶς ὁ Ἀθηνῶν Χρυσόστομος, μοντερνιστικῶς ἀκολούθησε τὸν Λάτα, καὶ ἔχει κι αὐτός «Πάντοτε ἐστραμμένος πρὸς τὸν λαὸν, ἐκφωνεῖ [ὁ Διάκονος]», σ. 10, ἀθετῶν τὴν Ἀποστολικὴν Ἁγιοπατερικὴν Παράδοσιν τῆς πρὸς Ἀνατολὰς προσευχῆς ὅλων ἀνεξαιρέτως στὴν Ἐκκλησία (βλ. ὑποσ. 9). #[28] Ὅπως λέει ὁ συγγραφέας τοῖς ἐντευξομένοις, ὡς βάση εἶχε ἕνα ἀχρονολόγητο μεμβράνινο χειρόγραφο ἀπὸ τὴν Ἱ. Σ. Π. Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικάνορος (Ζάβορδας), καὶ τὸ συνέκρινε μὲ τὴν ἔκδοση 1560 τοῦ Γουλιέλμου Μουρελίου (Morel) (ὑποσ. 14), μὲ τὴν ἔκδοση τοῦ Διονυσίου Λάτα (ὑποσ. 26), καὶ μὲ μιὰ Ἱεροσολυμίτικη ἀνατύπωση τοῦ 1912 τοῦ χφ ΜΠΤ 321 (16ος αἰ.). ¾ Ἀρχιμ. Εὐθύμιος Θ. Δελαλῆς, Ἀκολουθία πλήρης τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου καὶ πανευφήμου Ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου, ἐν Ἀθήναις τύποις Ε. & Ι. Μπλαζουδάκη, 1922-23. ¾ Δυσ­τυχῶς κι αὐτὸς ἀκολούθησε τὸν Λάτα: «Πάντοτε ἐστραμμένος πρὸς τὸν λαὸν ἐκφωνεῖ ὁ Διάκονος», σ. 47, ἀθετῶν τὴν Ἀποστολικὴν Ἁγιοπατερικὴν Παράδοσιν τῆς κατ’ Ἀνατολὰς προσευχῆς (βλ. ὑποσ. 9). #[29] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, … , ὅ.π.. #[30] Ἡ Ὀρθόδοξος ἀφετηρία τῆς Λειτουργιολογίας-Τελετουργικῆς, εἰδικά μετὰ τὴν ἐμπειρία τῆς 100+χρονης παναιρέσεως τῆς «Εἰκονομαχίας» (ἤτοι τοῦ «Προτεσταντισμοῦ» πρὸ τοῦ Προτεσταντισμοῦ) ποὺ συν­ετάραξε τὴν Ἐκκλησία, εἶναι κατασταλα­γμένη διαχρονικά, εἶναι αὐτὴ τοῦ Συνοδικοῦ τῆς Ὀρθοδοξίας: «Ἡ Ἐκκλησία ὡς παρέλαβεν». #[31] «Ἀπό τοῦ ιβʹ αἰῶνος ἡ λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου βαθμηδὸν ἐγκατελείφθη καὶ εἰς αὐτὰ τὰ Ἱεροσόλυμα, ἀντικατασταθεῖσα διὰ τῶν βυζαντινῶν λειτουργιῶν [Χρυσοστόμου καὶ Μ. Βασιλείου]», Ἰωάννου Φουντούλη, Κείμενα Λειτουργικῆς Τεῦχος Γʹ – Θείαι Λειτουργίαι, Θεσ/νίκη 1994, σ. 70. Ἡ ἔκδοσις τῆς ΙΜΜΒ ἀναφέρει ἤδη τόν 11ον αἰ. ὡς τὸν αἰῶνα ἐγκατάλειψης τῆς Λειτουργίας αὐτῆς, βλ. ὑποσ. 12, ἀλλὰ φαίνεται αἰῶνες ἐνωρίτερον εἶχε ἐγκαταλειφθεῖ ἀπὸ βασικὴ λειτουργία, βλ. ὑποσ. 51. #[32] Anagnostes, ‘Chronique: La liturgie de saint Jacques à Jérusalem’, Echos d’Orient 4 (1901), 247–8. (ἀπό D. Galadza, Liturgy and Byzantinization …, σ. 17). #[33] π. Παναγιώτης Καποδίστριας, Ἕνα μελέτημα τοῦ 1987 γιὰ τὴν α΄ ἔκδοση ἐν Ζακύνθῳ τῆς Λειτουργίας τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου τοῦ Ἀδελφοθέου (1886), περιοδικό Τετράμηνα, τ. 31-33, Ἄμφισσα 1987. Ἀποσπάσματα αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου βρήκαμε στὴν ἱστοσελίδα Νυχθήμερον (23/10/2024). #[34] Μὲ ἄδεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο τῆς ὑποσ. 33. #[35] βλ. Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1930 (ἔτ. 7ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα, Γραμματέως τῆς Ἱ. Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν), στίς 23/10. (Δυσ­τυχῶς δὲν βρήκαμε νωρίτερα τοῦ 1930 Ἡμερολόγια τοῦ Φαρλέκα). #[36] Ἐγκόλπιον Ἐκκλησιαστικόν Ἡμερολόγιον 1933 (ἔτ. 10ον, ὑπό Ἐμμ. Ἰ. Φαρλέκα), στίς 23/10. #[37] Τό Ἡμερολόγιον Φαρλέκα τοῦ 1953, ἴσως καθ’ ὑπαγόρευσιν «ἀνωτέρων» του, στίς 23 Ὀκτωβρίου ἀναφέρει: «Ἐνδείκνυται ἵνα ἀντὶ Κοινωνικοῦ τελεσθῇ Ἅγιον Εὐχέλαιον ἐν συντετμημένῃ Ἀκολουθίᾳ», σ. 147. Βλ. Εἰκ. 3.

#[38] Ἱ.Μ.Μ. Βατοπαιδίου, Ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου, …, ὅ.π., σ. 16 (Προλεγόμενα).