Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι μὲ περιφρόνησιν ὁμιλοῦν διὰ τοὺς μοναχοὺς καὶ μάλιστα ἐφ’ ὅσον ἔτυχε νὰ γνωρίζουν (συνήθως καὶ ἀπὸ μὴ ἐξηκριβωμένας διηγήσεις) περὶ ἐνίων ἀνομημάτων αὐτῶν ἐκ τῆς προτέρας κοσμικῆς των ζωῆς. Αἱ τοιούτου εἴδους φῆμαι διὰ τῆς διαδόσεως διευρύνονται καὶ καθίστανται περισσότερον σκανδαλώδεις.
Διὰ τῆς ἐξάρσεως τῶν ξένων ἀδυναμιῶν, ἰδίᾳ τῶν προσώπων ἐκείνων, τὰ ὁποῖα εὐκόλως διακρίνονται καὶ καταβάλλουν προσπάθειαν νὰ ζοῦν ὅσον τὸ δυνατὸν δικαιοτέραν ζωήν, ὁ ἄνθρωπος, ἐν προκειμένῳ παρηγορεῖται, διότι κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον συγκαλύπτει τὰς ἰδίας αὐτοῦ ἀδυναμίας. Οὕτω λαμβάνει ἔκφρασιν ἡ πραγματικὴ σχέσις τὴν ὁποίαν, κατὰ τὴν ἀνθρωπίνην ἀδυναμίαν μας, ἐπιθυμοῦμεν νὰ ὑφίσταται μεταξὺ τοῦ «ἐγὼ» καὶ τοῦ «αὐτοί».
Πολὺ εὐκολώτερον ἀνεχόμεθα, ἐνίοτε δὲ μάλιστα καὶ χαιρόμεθα, ὅταν τὸ «αὐτὸς» ἢ «αὐτοὶ» γίνονται στόχος κριτικῆς, θλιβόμεθα δὲ τὰ μέγιστα ἂν θιγῆ τὸ ἡμέτερον «ἐγώ». Ὅταν ἠρώτησαν τὸν Θεμιστοκλῆ – γνωστὸν στρατιωτικὸν καὶ πολιτικὸν τοῦ Ε΄ π.Χ. αἰῶνος – τί ἀκούει μὲ περισσοτέραν εὐχαρίστησιν, ἀπήντησε λακωνικῶς: «Ὅταν μὲ ἐπαινοῦν». Γεγονὸς ὅμως εἶναι, ὅτι συχνότερον ἀκούομεν τὴν ἀβάσιμον καὶ ὀξεῖαν κριτικὴν παρὰ τὸν εἰλικρινῶς ἐκφραζόμενον ἔπαινον, ὁ ὁποῖος ἀνήκει εἰς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. Ἀλλὰ ὁ λαὸς καὶ ἐν προκειμένῳ κρίνει ὀρθότατα, ὅταν λέγη ὅτι «τὰ ὑψηλὰ βουνὰ τὰ δέρνουν ἰσχυροὶ ἄνεμοι».
Ἂν ἔχωμεν ἐνώπιόν μας ὑποδειγματικὸν ἀθλούμενον μοναχόν, ὁ ὁποῖος ἄλλοτε, ὡς κοσμικός, διέπραξεν ὄντως ἀνομήματα, αὐτὸν πρέπει μᾶλλον νὰ τὸν θαυμάζωμεν καὶ ὄχι νὰ τὸν κατακρίνωμεν. Συνήθως ἐπικρατεῖ ἡ γνώμη ὅτι διὰ τοὺς μεγάλους ἁμαρτωλοὺς δὲν ὑπάρχει θέσις εἰς τὰς τάξεις τῶν μοναχῶν. Ἐντεῦθεν καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀπηγορεύετο ἐνίοτε εἰς τοὺς ληστάς, τοῦ μοιχοὺς καὶ τοὺς ἄλλους ἐγκληματίας νὰ δεχθοῦν τὴν ὁμολογίαν τοῦ μοναχοῦ. Οἱ Πατέρες τῆς ἐν Τρούλλῳ συνόδου (691) διὰ τοῦ 43ου κανόνος ἀπέτρεψαν τὴν σύγχυσιν καὶ ἄνευ ἀμφισβητήσεως ἐτόνισαν ὅτι: «Ἐξὸν ὑπάρχει χριστιανῷ, τὸν ἀσκητικὸν ἑλέσθαι βίον, καὶ τὴν πολυτάραχον ζάλην τῶν βιωτικῶν πραγμάτων ἀποθέμενον, ἐν μοναστηρίῳ εἰσιέναι καὶ κατὰ τὸ μοναχικὸν σχῆμα ἀποκαρῆναι, κἄν ἐν οἱῳδήποτε πταίσματι ἁλῷ. Ὁ γὰρ Σωτὴρ ἡμῶν Θεὸς ἔφη· Τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω (Ἰωάν. στ΄, 37). Ὡς οὖν τῆς μοναχικῆς πολιτείας τὴν ἐν μετανοίᾳ στηλογραφούσης ζωὴν ἡμῖν, τῷ γνησίως ταύτῃ προστιθεμένῳ συνευδοκοῦμεν· καὶ οὐδείς αὐτὸν παρεμποδίσει τρόπος πρὸς τὴν τοῦ οἰκείου σκοποῦ ἀποπλήρωσιν» (Γ.Α. Ράλλη καὶ Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα τῶν θείων καὶ ἱερῶν κανόνων… τόμος Β΄, Ἀθήνησιν 1852, σ. 408).
Συμφώνως πρὸς τὸν κανόνα αὐτὸν εἶναι ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀφήγησις τοῦ σοφοῦ Φιβάμενος (ἡ περιγραφομένη εἰς τὴν Πατρολογίαν τοῦ Migne) ὅτι κάποιος λῃστὴς «ὀνόματι Δαβίδ, πολλοὺς γυμνώσας, πολλοὺς δὲ καὶ φονεύσας, καὶ πάμπολλα κακὰ ποιήσας, ἵνα οὕτως εἰπεῖν, ὡς οὐδείς ἄλλος. Ἐν μιᾷ οὖν ὡς ἔτι ἦν εἰς τὸ ὄρος ληστεύων, ἔχων μεθ’ ἑαυτοῦ πλείους τῶν τριάκοντα, ἦλθεν εἰς ἑαυτὸν κατανυγεὶς ἐφ’ οἷς κακῶς διεπράξατο, καὶ καταλιπών ἅπαντας τοὺς μετ’ αὐτοῦ, ἀπῆλθεν εἰς μοναστήριον. Καὶ κρούσαντος αὐτοῦ τὸν πυλῶνα τοῦ μοναστηρίου, ἐξῆλθεν ὁ πυλωρός, καὶ λέγει αὐτῶ: Τί θέλεις; Ὁ δὲ ἀρχιληστὴς λέγει αὐτῷ· Μοναχὸς θέλω γενέσθαι… ὅτι ἐγὼ Δαβὶδ εἰμὶ ὁ ἀρχιληστὴς καὶ διὰ τοῦτο ἦλθον ὧδε, ἵνα κλαύσω τὰς ἁμαρτίας μου· εἰ δ’ οὐ θέλεις δέξασθαί με, ὅρκοις σὲ πληροφορῶ, καὶ τὸν κατοικοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷ, ὑπάγω πάλιν εἰς τὴν προτέραν μου τέχνην καὶ φέρω οὕς εἶχον μετ’ ἐμαυτοῦ, καὶ πάντας ὑμᾶς φονεύω καὶ στρέφω καὶ τὸ μοναστήριον ὑμῶν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ ἀββᾶς ἐδέξατο αὐτὸν ἔνδον τοῦ μοναστηρίου, καὶ ἀποκείρας αὐτόν, δέδωκεν αὐτῷ τὸ ἅγιον σχῆμα. Ἤρξατο οὖν ἀγωνίζεσθαι, καὶ τῇ ἐγκρατείᾳ, καὶ τῇ ὑπακοῇ καὶ ταπεινοφροσύνῃ πάντας τοὺς ἐν τῷ μοναστηρίῳ ὑπερέβαλεν! Ἦσαν δὲ μοναχοὶ ἐν τῷ μοναστηρίῳ περὶ τὰ ἑβδομήκοντα ὀνόματα» (PG 87, 3004).
Οἱ γνωστοὶ σχολιασταὶ τῶν κανόνων, ὁ Ζωναρᾶς, ὁ Βαλσαμὼν (ΙΒ΄ αἰῶνος) καὶ ἄλλοι εἰς τὰς ἑρμηνείας των τοῦ προμνημονευθέντος 43ου κανόνος τῆς ἐν Τρούλλῳ Συνόδου ὑπογραμμίζουν ὅτι «οὐδὲ ἐστιν ἁμαρτία τὴν τοῦ Θεοῦ νικῶσα φιλανθρωπίαν». Δι’ αὐτοῦ ἐνισχύεται ἡ διευκρίνισις ὅτι δὲν ὑπάρχει ἁμαρτωλὸς ἀνάξιος νὰ φέρη τὸ βάρος τῆς ὁμολογίας τοῦ μοναχοῦ, ὅπερ εἶναι σύμφωνον πρὸς τὴν διδασκαλίαν τῆς χριστιανικῆς σωτηριολογίας. Ἡ ἀπόπειρα τῶν ἐπὶ μέρους νὰ κρίνουν περὶ τῶν μετανοούντων ἤ, ὅπερ τὸ χειρότερον, νὰ συνταυτίζουν ἑαυτοὺς μὲ τὴν Ἐκκλησίαν καὶ κατ’ ἰδίαν προσωπικὴν αὐθαιρεσίαν τοὺς μὲν νὰ προορίζουν διὰ τὸν Παράδεισον, τοὺς δὲ διὰ τὸν Ἅδην – ἐπ’ οὐδενὶ λόγῳ δύναται νὰ δικαιολογηθῆ καὶ ἀποτελεῖ σφετερισμὸν τοῦ θείου δικαίου.
Μίοντραγκ Πέτροβιτς