Γράφει ὁ Γέρων Μάξιμος Ἰβηρίτης
5ον
Μεταξύ τῶν σπουδαιοτέρων περιγραφῶν τῶν ἐπισυμβάντων τότε ἐν ΚΠόλει, ἄξιαι μνημονεύσεως εἶναι αἱ ἑξῆς: τοῦ Βενετοῦ Βαρβάρου, τοῦ καρδιναλίου Ἰσιδώρου, τοῦ Λατίνου ἀρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου, καί τοῦ Ἕλληνος Κριτοβούλου. Αἱ ἀνωτέρω διηγήσεις, ἐνίοτε καθημεριναί τῶν δύο περίπου ἐκείνων μηνῶν τῆς πολιορκίας, συνδυαζόμεναι μέ ἐκείνας τῶν Βυζαντινῶν χρονογράφων: Φραντζῆ, Δούκα καί Χαλκοκονδύλη, καθώς καί μέ ἄλλας τοιαύτας διαφόρων Σλαύων καί Τούρκων ἱστορικῶν, μᾶς παρέχουν μίαν πλήρη σχεδόν εἰκόνα διά τά ὅσα συνέβησαν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ.
Κατά τούς ἱστορικούς Φραντζῆν, Μοσχοβίτην καί Κριτόβουλον, τραγικαί σκηναί ἔλαβον χώραν καί εἰς τήν Ἁγίαν Σοφίαν, τήν βασίλισσαν τῶν Χριστιανικῶν ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς. Ἡ Ἁγία Σοφία, ἥτις εἶχεν ἐγκαταληφθῆ ἀπό τῆς περιλαλήτου καί θλιβερᾶς ἡμέρας τῆς 13 Δεκεμβρίου τοῦ προηγουμένου ἔτους, ὅτε εἶχε τελεσθῆ ἐν αὐτῇ ἡ περιώνυμος λειτουργία τῆς Ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν, εἶδεν αἴφνης τόν μεγαλοπρεπῆ αὐτῆς περίβολον κατακλυζόμενον ὑπό ἀπείρου πλήθους. Μεταξύ τῶν προσελθόντων ἦσαν ὁ αὐτοκράτωρ, σύμπασα ἡ βασιλική αὐλή, ἅπαντες οἱ μεγιστάνες, ἅπας ὁ κλῆρος [= Ἑλληνικός τε καί Λατινικός], ἅπαντες οἱ στρατιωτικοί ἀρχηγοί [= Ἕλληνές τε καί Ἰταλοί], προκειμένου νά λάβουν μέρος εἰς τήν τελευταίαν Θ. Λειτουργίαν καί νά συμμετάσχουν τῶν θείων καί ἀχράντων μυστηρίων.
Τήν θλιβεράν ταύτην ἡμέραν Τρίτην, καθ’ ἥν ἑώρταζεν ὁ ὑψηλός Ἱερός Ναός τῆς Ἁγίας Θεοδοσίας εἰς τόν Κεράτιον Κόλπον, μερικοί μετέβησαν ἐκεῖ καί ἄλλοι εἰς τάς ἐνορίας των, πιστεύοντες ὅτι οἱ Ἅγιοι καί οἱ Ἄγγελοι θά τούς ἐπροστάτευον. Ἄλλοι ὅμως, κατά τόν Βρεττανόν ἱστορικόν Στῆβεν Ῥάνσιμαν, μετέβησαν εἰς τήν Ἁγίαν Σοφίαν, ἐνθυμούμενοι μίαν παλαιάν προφητείαν· λέγουσαν, ὅτι «ἄν καί ὁ ἄπιστος θά ἠδύνατο νά εἰσδύσῃ ἐντός τῆς Πόλεως εἰς τό ἱερόν κτήριον, ἐκεῖ θά ἐνεφανίζετο Ἄγγελος Κυρίου καί θά ἔτρεπε τούς ἐχθρούς εἰς φυγήν μέ τήν ἀστραφτεράν ῥομφαίαν του» (βλ. Ἡ Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἐκδ. Μπεργαδῆ, Ἀθῆναι 1979, σελ.185-186).
Προφανῶς, κατά τήν ὥραν ταύτην ἐγένετο καί ἡ ἀπό Θεοῦ κρίσις, καί ἐν αὐτῇ ἐφάνη τό τίμημα τῆς Ἑνώσεως, διότι εἰς τόν μεγαλοπρεπῆ Ἱερόν Ναόν τῆς Ἁγίας Σοφίας ἐτελεῖτο ἀνίερον Ἑνωτικόν Συλλείτουργον. Ἐάν ἡ θεία χάρις διέσῳζε τόν Βυζαντινόν λαόν, ἡ πρᾶξις τῆς Ἑνώσεως τῶν Ἐκκλησιῶν Δύσεως καί Ἀνατολῆς θά ἦτο καί δι’ ἱερᾶς σφραγῖδος ἐπικεκυρωμένη. Τοιουτοτρόπως, ὅσον καί ἐάν φαίνηται ὀδυνηρόν, πρός σωτηρίαν τῆς Ὀρθοδοξίας ἐπέτρεψεν ὁ Πανάγαθος, ὅπως ἄχρι καιροῦ ἐπικρατήσῃ εἰς τούς Ῥωμιούς τό «Τουρκικόν φακιόλιον ἀπό τήν Παπικήν τιάραν».
Ὁ βαστάζων τά σκῆπτρα τῆς Βυζαντινολογίας ἱστορικός Γάλλος Γουσταῦος Σλουμβερζέ, εἰς τήν λεπτομερῆ διήγησιν αὐτοῦ τῆς πολιορκίας τῆς Βασιλευούσης ὑπό τῶν Τούρκων τό 1453, μνημονεύει ἕν σημαδιακόν γεγονός, ὅπερ ἀναφέρει ἕν ἀρχαῖον Σλαβονικόν χρονικόν τῆς ῥηθείσης πολιορκίας καί τῆς ἁλώσεως, ἐκδοθέν τό πρῶτον Ῥωσιστί τό 1855 καί λέγων ὅτι: «ἡ ἑσπέρα τῆς 28 Μαΐου ὑπῆρξε ζοφερά καί ὁμιχλώδης. Καθ’ ὅσον δ’ ἔπιπτεν ἡ νύξ, πυκνότατα νέφη ἐσωρεύθησαν ὕπερεθεν τῆς πόλεως. Ὁ σουλτᾶνος Μωάμεθ, μή δυνάμενος νά κοιμηθῇ, ἐθορυβήθη ὑπό τοῦ νέου ἐκείνου οἰωνοῦ. Ἐκάλεσεν ἕνα τῶν σοφωτέρων αὑτοῦ οὐλεμάδων, ὅστις ἐβεβαίωσεν, ὅτι αἱ νεφέλαι ἐκεῖναι αἱ συσωρευμέναι ὕπερθεν τῆς πόλεως προήγγειλον τήν πτῶσιν αὐτῆς. Τήν στιγμήν ἐκείνην ἔπεσόν τινες μέγισται σταγόνες ὕδατος ῾῾μεγάλαι δίκην ὀφθαλμοῦ ταύρου᾿᾿, καθ’ ἅ λέγει τό χρονικόν» (βλ. Σλουμβερζέ Γουσταύου, Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος καί ἡ πολιορκία καί ἅλωσις τῆς Κωνσταντινουπόλεως…, ὑπό Σπυρ. Λάμπρου, ἐν Ἀθήναις 1914, ἐκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 316).
Σχετικοί οἰωνοί ἔχουν καταγραφῆ καί ἐν ἄλλοις, ὅπως ἡ κατάπτωσις ἐκ τῶν τειχῶν τῆς Πόλεως μιᾶς λιτανευομένης Εἰκόνος κατά τάς δραματικάς ὥρας τῆς πολιορκίας κ.ο.κ. Γεγονός πάντως εἶναι, ὅτι ἡ ἅλωσις τῆς ΚΠόλεως εἶναι ἕν τῶν μεγίστων συμβάντων τῆς παγκοσμίου ἱστορίας καί ἔσχε τεραστίαν ἐπίδρασιν ἐπί τάς τύχας τῆς Εὐρώπης, καθότι οἱ Τοῦρκοι ἀπέκτησαν τήν ἡγεμονίαν ἐν τῇ Ἀνατολῇ ἐπί αἰῶνας ὅλους.
Ἡ θαυμαστή ΚΠολις, ἡ παλαιά καθέδρα τῆς Βυζαντινῆς μεγαλοπρεπείας κατέστη μετά ταῦτα πρωτεύουσα τοῦ σουλτάνου. Ἡ πανίερος Ἁγία Σοφία μετετράπη εἰς τζαμίον καί ἐθρηνήθη εἰς τά δημώδη ᾄσματα. Εἰς τούς Χριστιανούς κατοίκους ἐπεβλήθη ὁ πικρότατος τῆς δουλείας ζυγός, καί ἐπί τῶν ἐρειπίων τοῦ Χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ ἐνέπηξεν ὁ θριαμβεύων ἰσλαμισμός τήν ἡμισέληνον. Πολλοί δέ λόγιοι καί πεπαιδευμένοι Ἕλληνες κατώρθωσαν καί μετέβησαν εἰς τήν Δύσιν, ὅπου διέδωσαν τήν Ἑλληνικήν γλῶσσαν καί φιλολογίαν.
Τήν θλιβεράν πτῶσιν τῆς ΚΠόλεως ἐπηκολούθησεν ἡ κατάκτησις τοῦ Κράτους τῆς Τραπεζοῦντος· ταύτης ἦρξεν ὁ οἶκος τῶν λεγομένων Μεγάλων Κομνηνῶν καί ὁ τελευταῖος αὐτοκράτωρ Ἐθνομάρτυς Δαυΐδ Κομνηνός ἀπεκεφαλίσθη ἐν Ἀδριανουπόλει τό 1467. Σύν τῷ χρόνῳ κατελήφθησαν ἡ Στερεά Ἑλλάς, καθώς καί ἡ Πελοπόννησος ὑπό τούς δύο ἀδελφούς τοῦ Κωνσταντίνου: Δημήτριον καί Θωμᾶν Παλαιολόγους, τήν ὁποίαν ὁμολογουμένως οἱ Ἑνετοί ματαίως μετ’ ἀνδρείας ὑπερησπίσθησαν, ἐξαιρουμένων ὀλίγων μόνον φρουρίων καί νήσων.
Ἐπισκοποῦντες τά ἀνωτέρω, ἡ Ἀδριανούπολις κατελήφθη τό 1361· ἡ Θεσσαλονίκη εἶχε ἤδη πωληθῆ τό 1423 εἰς τούς Βενετούς καί τό 1430 κατελήφθη ἀπό τούς Τούρκους· τό 1424 ὑπέκυψεν εἰς τούς Τούρκους ὁ Ἄθως· τό 1431 περιῆλθον εἰς τούς Τούρκους διά συνθήκης τά Ἰωάννινα, καταλυθέντος τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ἠπείρου· αἱ Ἀθῆναι κατελήφθησαν τό 1456· ἡ Πελοπόννησος καί αἱ Θῆβαι κατελήφθησαν ὁριστικῶς τό 1460· ἡ αὐτοκρατορία τῆς Τραπεζοῦντος κατελύθη τό 1461· ἡ Λέσβος ὑπετάγη τό 1462· ἡ Εὔβοια τό 1472· ἡ Ῥόδος τό 1522· αἱ Κυκλάδες τόν 16ον αἰῶνα κατά διάφορα ἔτη· ἡ Χίος τό 1566· ἡ Κύπρος τό 1573· ἡ δέ Κρήτη μετά μικρότατον πόλεμον μεταξύ Βενετῶν καί Τούρκων τό 1669. Διάφορος ὑπῆρξεν ἡ τύχη τῶν Ἰονίων νήσων, αἵτινες κατά διαφόρους χρόνους κατεστάθησαν κτήσεις τῆς Βενετίας.
Εἰς τό Τουρκικόν Κράτος συμπεριελήφθησαν ἡ Σερβία καί ἡ Βλαχία, καί κατέστη φόρου ὑποτελής ἡ Μολδαβία. Μόνον εἰς τάς ὀρεινάς χώρας τῆς Ἠπείρου καί Μακεδονίας ἐξηκολούθει ἀκόμη ἀγωνιζόμενος ὁ ἐμπειροπόλεμος Σκεντέρμπεης. Εἰς μάτην ἐξεστράτευσεν ἐναντίον αὐτοῦ ὁ Πορθητής τό 1466 καί 1468 μετά 200 χιλιάδων ἀνδρῶν καί ἀπέκλεισε τήν Κρόϊαν· ὅμως μετά τόν θάνατον τοῦ μεγάλου τούτου Ἕλληνος ἥρωος τό 1468, τόν ὁποῖον ἐθαύμαζε καί ἐμελέτα ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ὑπετάγη ἐντελῶς εἰς τούς Ὀθωμανούς καί τό πριγκιπᾶτον αὐτοῦ, καθότι ὁ υἱός του τό 1474 ἐπώλησε τήν Κρόϊαν εἰς τούς Βενετούς καί οὗτοι μετά τετραετίαν εἰς τούς Τούρκους, καταλαβόντες ὁριστικῶς οἱ Ὀθωμανοί ἅπασαν τήν Ἀλβανίαν.
Ὁ Μωάμεθ Β΄πρίν καί μετά τήν κατάκτησιν τῆς ΚΠόλεως, προκειμένου νά δυνηθῇ νά διοικήσῃ ὀρθῶς τό Κράτος του, ἐζήτησε τήν συνεργασίαν ἀρκετῶν μεμορφωμένων Ῥωμιῶν, καθότι ἐγνώριζε καλῶς τήν ἀμάθειαν τῶν ἰδικῶν του. Ὁ ἴδιος μάλιστα ἐπεθύμει, ὅπως ἀναδειχθῇ ἀπό τήν θέσιν τοῦ φυλάρχου καί τοῦ σουλτάνου εἰς τό ἀξίωμα τοῦ αὐτοκράτορος. Δέν εἶναι δέ τυχαῖον, ὅτι κατά τήν ἐκτύπωσιν τοῦ πρώτου νομίσματος, τό ὁποῖον ἐκόπη εἰς τήν ΚΠολιν, ἡ εἰκών αὐτοῦ φέρει πέριξ τήν Ἑλληνικήν ἐπιγραφήν: «Μεχμέτ Ἀμηρᾶς Τουρκορωμαίων», γεγονός τό ὁποῖον μαρτυρεῖ τάς ἀρχικάς προθέσεις αὐτοῦ διά τήν συμπολιτείαν Τούρκων καί Ἑλλήνων.
Ὁ ἴδιος ἐπίσης υἱοθέτησεν ὡς ἐθνόσημον, καί συνεχίζεται μέχρι σήμερον εἰς τήν σημαίαν τῆς Τουρκίας, τήν σφραγῖδα ἥτις φέρει νόμισμα ἀρχαίων Βυζαντινῶν κοπεῖσαν μετά τήν ἀποτυχοῦσαν πολιορκίαν τῆς Θρᾳκικῆς πόλεως τοῦ Βυζαντίου [= σημερινῆς ΚΠόλεως] ἀπό τόν πατέρα τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου Μακεδόνα Βασιλέα Φίλιππον Β΄τό 339 π.Χ., μέ τήν ἐπέμβασιν (κατά τήν πίστιν των) τῆς πολιούχου θεᾶς Ἑκάτης· τοῦτο φέρει τά δύο σύμβολα τῆς θεᾶς: τόν μηνίσκον [= μισοφέγγαρον] τῆς σελίνης μέ τόν ἀστέρα, ἐννέα αἰῶνας ἀκριβῶς πρό τῆς ὑπάρξεως τοῦ Ἰσλάμ.