γράφει η Φανούλα Αργυρού*
Μία άκρως μυστική και αστραπιαία επαφή με τον Γλαύκο Κληρίδη είχε στις 19.7. 1974 παραμονές της πρώτης τουρκικής εισβολής και ημέρα της ομιλίας του Μακαρίου στον ΟΗΕ, ο βρετανός πρέσβης στην Ουάσιγκτον Peter Ramsbotham.
Τα πρακτικά της συνάντησης ανά την αποδέσμευση των εγγράφων για το 1974 κρατήθηκαν απόρρητα και αποδεσμεύθηκαν στις 30.12.2014 ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Γλ. Κληρίδη (15.11.2013).
Η πρώτη σελίδα του τηλεγραφήματος του Πρέσβη 20.7.1974 προς Φόρειν ΄Οφις με τις λεπτομέρειες που έμεινε σφραγισμένη μέχρι το 2014!
Έγραψε ο πρέσβης στην αναφορά του (20.7.1974) ζητώντας το περιεχόμενο της συνομιλίας να κρατηθεί άκρως μυστικό για λόγους προσωπικής ασφάλειας του Κληρίδη.
«Επισκέφθηκα τον Κληρίδη στο σπίτι του το πρωί της 19ης Ιουλίου. Του τόνισα την ανησυχία μας να αποφευχθεί πόλεμος μεταξύ δύο συμμάχων και η εμφύλια διαμάχη στη Κύπρο … Ανέφερα την τρέχουσα κατάσταση στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τις συνομιλίες μεταξύ Βρετανίας και Τουρκίας (Σημ.Φ.Α σίγουρα για το πράσινο φώς για εισβολή) και ολοκλήρωσα λέγοντας πως οτιδήποτε και να συμβεί στη Κύπρο η απάντηση δεν θα βρεθεί στην νήσο αλλά μεταξύ των δύο δυνάμεων Ελλάδας και Τουρκίας.
Ο Κληρίδης συμφώνησε πλήρως, ότι τώρα πρέπει να γίνουν παραχωρήσεις από Αθήνα και Άγκυρα. Οι Έλληνες πρέπει να αντιληφθούν ότι η Αθήνα πρέπει να δώσει κάτι στους Τούρκους, για να γλυτώσουν το πρόσωπο των Τούρκων για κάτι που ευθύνεται η Αθήνα…
Υπενθύμισε την συνομιλία μας στις 12 Ιουλίου και είπε ότι ήταν ξεκάθαρο τώρα ότι οι φόβοι του ήταν δικαιολογημένοι ότι ο Αρχιεπίσκοπος είχε εκτιμήσει λανθασμένα τις προθέσεις της χούντας… Παρόλο ότι συμφώνησε ότι η απάντηση στο πρόβλημα στην Κύπρο πρέπει να βρεθεί με μια αποδεκτή λύση από Αθήνα και Άγκυρα, μια τέτοια λύση ήταν αδύνατη εκτός και συνεπαγόταν την απομάκρυνση της παράνομης και αντισυνταγματικής προεδρίας Νίκου Σαμψών, ότι ο Νίκος Σαμψών δεν ήταν αποδεκτός και θα συνέχιζε να μην είναι αποδεκτός από τους Τούρκους. Ακόμα πιο σημαντικό, δεν ήταν αποδεκτός από την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων… Ο φάκελος του στην Αστυνομία ήταν πιο χοντρός από οποιουδήποτε άλλου εγκληματία στην Κύπρο. Δεν ήταν ένοχος μόνο για δολοφονίες αλλά και για κλοπές και διαρρήξεις … Ακόμα και αν οι Τούρκοι δέχονταν να καθίσουν δίπλα του ο ίδιος θα ηρνείτο.
Για αυτό το λόγο αν δεν ανατρεπόταν ο Σαμψών, ο ίδιος θα έδιδε παραίτηση από πρόεδρος της Βουλής και ως συνομιλητής… Η ανάληψη της εξουσίας από τον Σαμψών ήταν παραβίαση του συντάγματος του 1960.
Ο Κληρίδης πιστεύει ότι ο Μακάριος δεν μπορεί να επιστρέψει εκτός με εξωτερική επέμβαση και δεν πρέπει να επιστρέψει είτε ως πρόεδρος είτε ως Αρχιεπίσκοπος. Το έπαιξε ευκαιριακά (opportunistic) για να πάρει υποστήριξη από τους αριστερούς και τους κομμουνιστές. Αποκαλύφτηκε τώρα ότι είχε πάρει και κρύψει μεγάλες ποσότητας οπλισμού παράνομα με συνεργασία της Τσεχοσλοβακίας και, αναμφίβολα της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και άτομα που τον περιστοίχιζαν με πολιτικές σκέψεις. Έντονη σοβιετική υποστήριξη προς αυτόν από την ημέρα του πραξικοπήματος ήταν ακόμα ένα θέμα. Αν επιστρέψει θα βασίζεται ακόμα περισσότερο εις Ανατολάς…
Ο Κληρίδης είπε ότι η απομάκρυνση του Σαμψών μπορεί να γίνει μόνο με απόφαση των Αθηνών, οι υπόλοιποι δεν χρειάζεται να απομακρυνθούν, εσωτερικώς η συνταγματική τάξη μπορούσε να αποκατασταθεί με απόφαση της Βουλής… Ρεαλιστικά, πρέπει να γίνει αποδεκτό ότι οι Τούρκοι θα θέλουν να καλυτερεύσουν τη θέση των Τουρκοκυπρίων. Αν ήταν Τούρκος, σίγουρα θα ήθελε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία με το πραξικόπημα.
Του είπα ότι οι απόψεις του θα ληφθούν υπόψη από τον υπουργό (δεν διευκρινίζεται αν εννοούσε τον Τζέιμς Κάλλαχαν ή τον Χένρι Κίσινγκερ) και τον Τζό Σίσκο, και θα έκανα σίγουρο ότι θα μείνουν εμπιστευτικές… Ανακεφαλαίωσα τα όσα είπε, πως η κατάσταση είναι απαράδεκτη για τους Τουρκοκύπριους και Τουρκία και ίσως και για την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων, ότι η επιστροφή Μακαρίου ίσως να μην ήταν προς το συμφέρον της Κύπρου ή της Δύσης… και αν ο Σαμψών δεν έφευγε ο ίδιος θα έδιδε παραίτηση από πρόεδρος της Βουλής και ως συνομιλητής. Ο Κληρίδης συμφώνησε με μόνη διαφορά μου είπε να αφαιρέσω τα δύο ίσως.
Του είπα ότι τον επισκέφθηκα με εξουσιοδότηση του υπουργού, ότι εκτιμώνται οι απόψεις του και ότι θέλουμε να κρατήσουμε επαφή. Είπε ότι και ο ίδιος το επιθυμεί και θα είναι διαθέσιμος στο σπίτι του…»
Σχόλιο πρέσβη: «Σίγουρα και εφόσον είναι ο δεύτερος στη σειρά, οι απόψεις του Κληρίδη εξυπηρετούν τον ίδιο παρόλο που υπό τις παρούσες συνθήκες πολλοί παρατηρητές θα έφθαναν στα ίδια συμπεράσματα…»
(O πρέσβης Ramsbotham (πέθανε το 2010). Εισακούστηκε και οι δηλώσεις Κληρίδη έμειναν απόρρητες μέχρι ένα χρόνο μετά τον θάνατό του. Ο πρέσβης είχε υπηρετήσει ως ΄Υπ. Αρμοστής στην Κύπρο το 1969 – 1971 αλλά ήταν και άνθρωπος των μυστικών υπηρεσιών (ΜΙ5) για μακρό διάστημα κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, από τον Απρίλιο του 1941, στα Βαλκάνια, τις χώρες της Βαλτικής, αντικατασκοπεία κτλ. Από τον Κύπρο μετατέθηκε στην Τεχεράνη και μετά το 1974 στη Ουάσιγκτον. Τελευταίο του πόστο αποικιακός κυβερνήτης στις Βερμούδες…)
ΓΛΑΥΚΟΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ ΔΕΧΕΤΑΙ ΤΑ ΤΕΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΗ
Στις 27 Ιουλίου 1974 ο μεν Ραούφ Ντενκτάς επιβεβαίωσε στον βρετ. ΄Υπ. Αρμοστή στη Λευκωσία Stephen Olver ότι ο τουρκικός στόχος ήταν μια ανεξάρτητη Κύπρος με αυτονομία στο κάθε καντόνι μέσα σε μια ομόσπονδη υποδομή ο δε Γλ. Κληρίδης ανέλπιστα (έγραψε) είχε την ίδια άποψη, ότι δύο πιθανότητες υπήρχαν: διχοτόμηση ή ομοσπονδιακή λύση, ήταν πρόθυμος να διαπραγματευτεί με τον Ντενκτάς ομόσπονδη λύση βασισμένη στον τότε εδαφικό διαχωρισμό, ήταν ρεαλιστικό…
Υπενθυμίζω, ότι στις 16 Αυγούστου 1974 όταν το Φόρειν ΄Οφις τελεσίδικα αποφάσισε ως ‘λύση’ την Δικοινοτική, Διζωνική Ομοσπονδία ταυτόχρονα επέλεξε και τον Γλαύκο Κληρίδη ως τον άνθρωπο για την προώθησή της…
Πηγή Βρετανικό Εθνικό Αρχείο – βιβλίο Φ.Α. ‘Διζωνική vs Δημοκρατία 1955-2019’.
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
ΠΗΓΗ:ΣΗΜΕΡΙΝΗ 3/8/2025.