Τοῦ Ἀρχιμανδρίτου π. Νεκταρίου Ζιόμπολα
Τὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Ἑλένης εἶναι τόσο γνωστὸ καὶ προσφιλές, ὡς μητέρας τοῦ Μ. Κων/νου στὸ Χριστεπώνυμο πλήρωμα, ὡς ὄντως ἔνδοξη. Ὅμως τὰ τῆς προελεύσεώς της καὶ ζωῆς της εἶναι ἄγνωστα στοὺς πολλοὺς καὶ λόγω ταραγμένης περιόδου, ἕως νὰ φθάσει στὰ τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ ὡς δυναμικὴ γυναίκα ὡς ἔνδοξη Αὐγούστα, συνδεόμενη καὶ μὲ τοὺς Ἁγίου Τόπους.
Ἀναγκαῖος λόγος γιά καὶ τὸ πῶς ὁ υἱός της στὰ τότε στάδια τῆς εἰδωλολατρικῆς περιόδου, ἔγινε τελικὰ ὁ πρῶτος χριστιανὸς τῆς μεγάλης αὐτοκρατορίας, τῆς γνωστῆς πλέον βυζαντινῆς μὲ τὴν ἵδρυση τῆς Βασιλίδος τῶν Πόλεων.
Στὴν περιοχὴ τῆς Νικομήδειας καὶ στὴ μικρὴ πόλι Δρέπανον γεννήθηκε ἡ Ἑλένη περὶ τὸ 250μ.Χ. καὶ ἐκεῖ πέρασε τὰ νεανικὰ της χρόνια.
Ἐκεῖ ὡς στρατιωτικὸς διοικητὴς εὑρέθηκε ὁ Κωνστάντιος. Τὸ ὄνομα αὐτό ἔμελλε νὰ μείνει διαπαντός, νὰ τὸ λαμβάνουν ὡς βαπτιστικὸ ἄρχοντες καὶ ἀρχόμενοι ὡς Κωνσταντῖνος.
Ὁ Κωνστάντιος βρέθηκε ὡς στρατιωτικὸς στὸ Δρέπανο: Ἐκεῖ ὑπῆρχε ἕνα ξενοδοχεῖο ὅπου καὶ κατέλυσε. Ὁ ξενοδόχος ἐμπρὸς στὸν ἐπίσημο, ὡσὰν νὰ εὗρε εὐκαιρία νὰ παρουσιάσει τὴν θυγατέρα του. Φυσικὸ ἕνας πατέρας νὰ θέλει νὰ δεῖ τὴν κόρη του καὶ ὡς νύμφη. Ἡ κόρη Ἑλένη, «ἀκμάζον καὶ ὥραν ἤδη γάμου προβεβλημένον, ἦταν σὲ ἡλικία, εἶχε τὰ προσόντα διὰ γάμο. Ὁ Κωνστάντιος ἔδωσε πορφύρα. Τὰ «βρῆκαν». Ὁ Κωνστάντιος ἔμεινε λίγο στὸ Δρέπανο, ἀφοῦ πῆρε τέλος ἐκεῖ, ἡ ἀποστολή του.
Πλέον ἡ νεαρὴ Ἑλένη βρέθηκε σὲ διαφορετικὸ κόσμο- δρόμο ἀπ’ ὅσα ζοῦσε στὸ Δρέπανο. Πλέον, ὡσὰν νὰ φαίνεται ὅτι τὴν ζωή της κατηύθυνη ἡ Θεία Πρόνοια μὲ ἀξιοπερίεργα ποὺ ἀκολούθησαν. Ἀπὸ μιᾶς πλευρᾶς, ἀπὸ τὸν γάμο- ἕνωση αὐτοῦ ἀρχίζει προφανῶς τὸ ὄντως μεγάλο σταυροδρόμι τῆς Ἱστορίας.
Ὡς συνέχεια αὐτοῦ τοῦ γάμου ἕνας κόσμος θὰ ὑποκύψει ὁ ρωμαϊκὸς καὶ ἕνας νέος θὰ ἀνατείλει ὁ λεγόμενος βυζαντινός, ὁ ἑλληνορθόδοξος, ὁ ὁποῖος θὰ προσφέρει στερέωση τῆς Χριστιανικῆς πίστεως τῶν ἀξιῶν καὶ ἰδανικῶν τῆς ζωῆς, τὸν ὄντως πολιτισμό.
Ὄντως ὅ,τι θὰ προσφέρει ἡ Νέα Ρώμη, ἡ Κωνσταντινούπολη- παρὰ καὶ τὰ ἀνθρώπινα τρωτά τίποτα δὲν ὑπῆρξε ὡς μέγεθος ἠθικὸ μὲ κολοφώνα τὴν Ὀρθόδοξη ἀκμάζουσα Ἐκκλησία, διὰ μέσου τῆς βασιλίδος τῶν Πόλεων. Λέγεται σταυροδρόμι ποὺ ἄρχισε μετὰ τὸ «ἐν τούτῳ νίκα». Πάντως προέχει ὡς συνέχεια ἐκείνου τοῦ γάμου, ὁ ὁποῖος ἔφερε τὸν Κωνσταντῖνον. Ἡ Ἑλένη δὲν μποροῦσε νὰ φαντασθεῖ, ὡς τέλος θὰ ἔλθει τὸ μεγαλεῖο τοῦ αὐτοκρατορικοῦ θρόνου καὶ ὑπὲρ αὐτοῦ τὸ φωτοστέφανο τῆς ἁγιότητος, ἀφοῦ θὰ ἀγκάλιαζε τὴν πίστη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ θὰ προσέφερε πλέον ὡς γυναίκα ἐξουσίας ὑπὲρ τῆς Ἐκκλησίας Του ὅ,τι ποτὲ ἢ μᾶλλον σπάνια, γυναικεία ψυχὴ ὅσο ἡ Ἰσαπόστολος Ἑλένη.
Ἕνας πρῶτος σταθμὸς τοῦ ζεύγους ὑπῆρξε ἡ Νίσσα στὴν κεντρικὴ Σερβία. Ἐκεῖ ἡ Ἑλένη ἔφερε στὸν κόσμο τὸν Κωνσταντῖνο. Δίπλα σ’ αὐτὸ τὸν σύζυγο ἔζησε ἡ Ἑλένη τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς. Ἡ μετριοπάθεια τοῦ Κωνσταντίου κέρδιζε ἔδαφος γιὰ τὴ νέα πίστη ποὺ ἦταν τὸ μέγα θέμα.
Χωρισμὸς τῆς Ἑλένης ἀπὸ τὸν σύζυγον καὶ τὸν 15χρονον Κωνσταντῖνον
Ἡ ἤρεμη οἰκογενειακὴ ζωὴ τῆς Ἑλένης διεκόπηκε. Ὁ πατέρας αὐτοῦ στενὸς συγγενὴς ποὺ αὐτοκράτορος Κλαυδίου ἦτο στρατηγὸς καὶ εἶχε συνοικήσει μετὰ τῆς ἁπλῆς κοινωνικῆς τάξεως Ἑλένης τῆς μετέπειτα περιωνύμου μητρὸς τοῦ Κωνσταντίνου.
Προαχθείς στὸ ἀξίωμα τοῦ Καίσαρος ἠναγκάσθη ὑπὸ τοῦ Διοκλητικανοῦ νὰ διαζευχθῆ μὲν τὴν Ἑλένη, διά νά λάβη σύζυγον συγγενῆ τοῦ Αὐγούστου Μαξιμιανοῦ. Κυρίως νὰ ἀφήσει τὸν υἱόν του Κωνσταντῖνον ὡς ὅμηρον. Παρὰ ταῦτα:
Στρατιωτικὴ ἄνοδος τοῦ νεαροῦ Κωνσταντίνου, εἰς τὴν Δύσιν γενικὸς Ἄρχων!
Ὁ Κωνσταντῖνος μαθών ὅτι ὁ πατέρας του Κωνστάντιος στὴ Δύση ἀσθενεῖ, μὲ δυσκολία τοῦ ἐδόθη ἄδεια καὶ ἔφθασε στήν Ὑὸρκ τῆς Βρεταννίας, ὅπου μόλις πρόλαβε τὸν πατέρα του ζωντανόν. Ἀμέσως ὁ ἐκεῖ στρατὸς ἀνηγόρευσε τὸν υἱόν του Κωνσταντῖνον Αὔγουστον – Καίσαρα.
Τὸ δρᾶμα τῆς ἐγκαταλελειμμένης Ἑλένης
Τὴν ἄφησε ὁ σύζυγός της, ὁ ὁποῖος στὴ συνέχεια πέθανε. Ὁ 15χρονος Κων/νος περνοῦσε στὴν κηδεμονία τοῦ Διοκλητιανοῦ… Διπλῆ ρομφαία στὴν καρδιὰ τῆς Ἑλένης ὡς συζύγου ἀπὸ τὸ αὐτοκρατορικὸ περιβάλλον χωρισμένης καί ἐπ’ ἀόριστον ἀπὸ τὸ παιδί της. Ὁ χωρισμός της ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο κράτησε κάποια χρόνια. Στὶς ἡμέρες τῆς δοκιμασίας τῆς Ἑλένης μαρτύρησε ἀπὸ τὸν Διοκλητιανὸ καί ὁ ἅγιος Γεώργιος.
Ἡ θαυμαστὴ Ἑλένη ποὺ τελικὰ θὰ μείνει ὡς Ἰσαπόστολος, πορεύθηκε στοὺς Ἁγίους Τόπους, θέλησε καὶ εὑρέθηκε χωρὶς ἄλλο ἀπὸ ἄνωθεν φώτιση στὰ Ἱεροσόλυμα. Τὰ ἐκεῖ θέματα: Τὰ ἐκεῖ ἱερὰ σημεῖα τῆς πίστεως ἦταν ἀγνώριστα. Ἡ μακαρία Ἑλένη ἐντόπισε τὰ δύο βασικὰ θέματα ποὺ ἦταν ἀγνώριστα. Στὸ Γολγοθᾶ εἶχαν θέσει τὸ ἄγαλμα τῆς Ἀφροδίτης πρὸς ἐμπαιγμόν. Τὸ ἀκριβὲς σημεῖο τοῦ Τάφου ἄγνωστον λόγῳ χωμάτων.
Ἡ εὕρεσις τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ
Μία πρώτη ἐνέργεια τῆς Ἑλένης ἦταν ἡ εὕρεση τοῦ τιμίου Σταυροῦ. Ἔπρεπε νὰ ἔλθει τό πλήρωμα χρόνου. Δὲν ἀνῆκε στὰ εὔκολα τὸ ποῦ εὑρίσκετο τὸ ἱερὸ ἀντικείμενο.
Ὄπισθεν τοῦ Γολγοθᾶ ὑπῆρχε εἶδος χαράδρας ὅπου ὅμως ὄντως εὑρίσκετο ὁ Σταυρός; Ἐργάτες μὲ ἐνδιαφέρον ἐργάσθηκαν στὴν ὄντως χαράδρα, καὶ στὸν κατήφορο, τὸ φυσικὸ νταμάρι.
Παροῦσα συνεχῶς, δέσποζε τὸ ἐνδιαφέρον τῆς μακαρίας Ἑλένης, γιά τὸ ἱερὸ Σύμβολο τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἀναφέρεται καὶ ὅτι οἱ Ἑβραῖοι εἶχαν πετάξει στὴν χαράδρα ποικίλες ἀκαθαρσίες. Ποικίλος λοιπὸν κόπος- μόχθος- ἀγωνία, ἀλλὰ καὶ ψάλτες σιγοέψαλλαν πρὸς ἐνίσχυση.
Τέλος ἦλθε καὶ ἡ ποθούμενη στιγμὴ τῆς εὑρέσεως. Χαρᾶς Εὐαγγέλια. Ἡ χαρούμενη εἴδηση δέσποσε στὰ Ἱεροσόλυμα. Χιλιάδες λαοῦ ἔφθασε στὸν ἱερὸ χῶρο. Κάτι μοναδικὸ καὶ ἄκρως εὐχάριστο. Παρόντες καὶ οἱ δύο ὄχι πλέον σταυροὶ, ἀλλὰ ξύλα δεμένα, ἀφοῦ οἱ δύο ληστὲς δὲν σταυρώθησαν, ὅπως ὁ Μεσσίας, ἁπλῶς δέθηκαν. Ποῖος ἀσχολήθηκε μὲ αὐτούς, ὁ «ἔνοχος» ἦταν ποὺ ἦταν στὴ μέση. Χαῖρε βάθος ἀμέτρητο ψυχικῶν καταχθονίων τοῦ παμφάγου ἅδου- γεέννης.
Ὁ εὑρεθείς Τίμιος Σταυρὸς δόθηκε στὸν ἐκεῖ Ἐπίσκοπο Μακάριο, ὁ ὁποῖος τὸν ὕψωσε πρὸς γενικὴ θέα τῆς κοσμοπλημμύρας. Συγκίνηση ἕως δακρύων. Ἔτσι καὶ ἡ ἐπίσημη ἑορτὴ ποὺ τότε ἐκεῖ ὁρίσθηκε ὡς γεγονὸς εὑρέσεως· ἦταν ἡ 14 Σεπτεμβρίου καὶ παρέμεινε ὡς Ὕψωσις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
Πάραυτα ἡ Ἑλένη διὰ ἀγγελιαφόρων ἔστειλε τὸ χαρμόσυνο γεγονὸς στὸν Κωνσταντῖνο, ὁ ὁποῖος τὰ μέγιστα χάρηκε ὅτι ἦλθε στὸ φῶς καὶ διὰ τῆς μητέρας του.
Ἐκεῖνος στὴ συνέχεια ἔδωσε ἐντολὴ διὰ τὴν ἀνέγερση παμμεγέθους Ναοῦ, ὥστε νὰ περιβάλει καὶ τὰ δύο κύρια σημεῖα Γολγοθᾶ καὶ Πανάγιο Τάφο, τὰ ὁποῖα ἔχουν ἀπόσταση περὶ τὰ 40 μέτρα, ὥστε καὶ αὐτὸ τὸ σημαντικὸ ὀφείλεται σὲ γυιὸ καὶ μάνα. Ἔτσι δεσπόζουν τὰ δύο ΙΕΡΑ.
Οὕτω πως ἡ τρισμακάρια Ἑλένη ἔδρασε διά τῆς προσφορᾶς της. Παρέμεινε ταπεινὴ ὡς ἁπλὴ γυναίκα τοῦ λαοῦ.
Δία τῆς ὅλης ἐκεῖ παρουσίας καὶ προσφορᾶς της, εἶχε ἀρχίσει ὁ βυζαντινὸς χριστιανισμός. Τὰ ἐκεῖ γενικὰ παραμένουν ὡς «Ἱερὰ Προσκυνήματα» ὡς «Ἅγιοι Τόποι» τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Θεμελιωτὴς ἡ μακαρία Ἑλένη διὰ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου.
Πηγαίνοντας πρὸς συνάντηση τοῦ αὐτοκράτορος υἱοῦ της, τοῦ προσέφερε τὰ καρφιὰ ἀπὸ τὸ Σταυρὸ τοῦ Χριστοῦ. Ἕνα ἔθεσε στὴν αὐτοκρατορική του περικεφαλαία καὶ ἕνα στὸ χαλινάρι τοῦ ἀλόγου τῆς ἅμαξάς του. Πόσος διάφορος ὁ υἱὸς τῆς Ἑλένης, ἀπὸ τοὺς προκατόχους αὐτοκράτορες, ποὺ ἦσαν καὶ διῶκτες τῆς Πίστεως.
Ὁ Κωνσταντῖνος τῆς ἀπένειμε δείγματα εὐλάβειας καὶ τιμῆς, ὡς καὶ τὸν τίτλον τῆς Αὐγούστας. Ἀποθανοῦσα τὸ 328 τὴν ἐκήδευσε μετὰ ἄκρας τιμῆς. Παντοῦ τιμοῦνται ἰδιαιτέρως τὰ ἱερὰ Πρόσωπα Κων/νος καὶ Ἑλένη. Δεσπόζει ἡ ἱερὰ εἰκόνα των.
Αἰωνία εὐγνωμοσύνη σὲ μητέρα καὶ υἱὸ καὶ διὰ τούς Ἁγίους Τόπους· παρέμεινε παντοτινὴ ἡ προσφορὰ των. Ὡς πρὸς τὴν ἑορτὴ τῶν δύο εἶναι καθιερωμένη ἡ 21η Μαΐου. Κατά τήν ἡμέρα κοιμήσεως τοῦ Κων/νου, ἡ Ἐκκλησία ἔκρινε νὰ συνεορτάζεται καὶ ἡ μακαρία μητέρα του Ἑλένη.