Γράφει ὁ κ. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος
2ον
Ἡ τελευταία προσπάθεια ποντοαρμενικῆς συνεργασίας ἄρχισε καθυστερημένα στὶς ἀρχὲς τοῦ 1922, ὅταν πιὰ τὰ συμφέροντα τῶν Μεγάλων Δυνάμεων εἶχαν ἀλλάξει πλευρά. Ἐκμεταλλευόμενος τὴν εὐνοϊκὴ συγκυρία ὁ Κεμὰλ πασάς, μὲ τὴ φανερὴ ὑποστήριξη τῶν μπολσεβίκων, τῆς Ἰταλίας, τῆς Γαλλίας καὶ τὴ σιωπηρὴ σύμπραξη τῆς Ἀγγλίας, ἄρχισε τὴν ἀντεπίθεση ποὺ ἔφερε καὶ τὴν κατάρρευση τοῦ μετώπου.
Ἡ ποντιακὴ Δημοκρατία ἔμεινε ἕνα ὄνειρο, ἐνῶ ἡ καταδίκη σὲ θάνατο ἀπὸ τὴν κεμαλικὴ κυβέρνηση ὅλων τῶν πρωτεργατῶν τοῦ ἀγώνα σφράγισε τὴν ἐθνικὴ συμφορὰ τοῦ ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ, ἡ ὁποία συνδέεται μὲ τὴ γενικότερη τύχη τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Μ. Ἀσίας.
Αὐτὴ τὴν περίοδο τῆς γενοκτονίας ἀλλὰ καὶ νωρίτερα, ἕνας δεύτερος ποντιακὸς ἑλληνισμὸς ζοῦσε καὶ μεγαλουργοῦσε στὴ Ρωσία. Περισσότεροι ἀπὸ 500.000 Πόντιοι κατοικοῦσαν στὴ Ρωσία, ἐνῶ τὸ 1918, μὲ τὶς ὁμαδικὲς μετοικεσίες τῶν καταδιωγμένων Ποντίων, ἰδιαίτερα μετὰ τὴν ἀποχώρηση τῶν ρωσικῶν στρατευμάτων, ξεπέρασαν τοὺς 750.000. Σήμερα ὑπολογίζεται ὅτι στὴν πρώην Σοβιετικὴ Ἕνωση ζοῦν ἀκόμη περισσότεροι ἀπὸ μισὸ ἑκατομμύριο Πόντιοι, οἱ ὁποῖοι διατηροῦν, στὸ βαθμὸ ποὺ δὲν ἐπεμβαίνουν οἱ ἀρχὲς τῶν Ἀνεξάρτητων Δημοκρατιῶν τῆς Κοινοπολιτείας, τὶς πατροπαράδοτες ἑλληνοποντιακὲς τους παραδόσεις.
Στὸν ἱστορικὸ Πόντο ὅμως τὸ τέλος τῆς ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ τῶν Ποντίων ἦταν ἐξαιρετικὰ τραγικὸ καὶ σταμάτησε βίαια μὲ τὴν ἀναγκαστικὴ ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν ποὺ ὅρισε ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάννης τὸ 1923.
3. Ἡ μεθοδευμένη ἐξόντωσις (γενοκτονία) τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου
Εἶναι γνωστὴ ἡ γενοκτονία τοῦ ἀρμενικοῦ λαοῦ τὸ 1915 ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους, ἀλλὰ δὲν εἶναι γνωστὴ ἡ μεθοδευμένη ἐξόντωση τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ποὺ εἶχε τὶς ἴδιες ἀναλογίες ποσοτικὰ καὶ ἠθικὰ μὲ τὴ γενοκτονία τῶν Ἀρμενίων τὴν περίοδο 1916-1923.
Ἀπὸ τοὺς 697.000 Πόντιους ποὺ ζοῦσαν τὸ 1913 στὸν Πόντο, περισσότεροι ἀπὸ 353.000, δηλαδὴ ποσοστὸ μεγαλύτερο ἀπὸ τὸ 50%, θανατώθηκαν μέχρι τὸ 1923 ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους καὶ τοὺς Κεμαλικοὺς στὶς πόλεις καὶ τὰ χωριά, στὶς ἐξορίες καὶ τὶς φυλακές, καθὼς καὶ στὰ τάγματα ἐργασίας, τὰ λεγόμενα «ἀμελὲ ταμπουρού».
Ἡ φύση καὶ ἡ μέθοδος τῆς ἐξαπόλυσης συστηματικῶν διώξεων κατὰ τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους καὶ τοὺς Κεμαλικούς, ἐνῶ ἔχει πολλὰ κοινὰ χαρακτηριστικὰ μὲ τὴ γενοκτονία τῶν Ἑβραίων, ἔχει δύο βασικὲς διαφορές, κατὰ τὸν Π. Ἐνεπεκίδη. Δὲν ἔχει καμία ἰδεολογική, κοσμοθεωρητικὴ ἢ ψευδοεπιστημονικὴ θεμελίωση περὶ γενετικῆς, εὐγονικῆς καὶ ἀρίας ἢ σημιτικῆς φυλῆς. Ἐξυπηρετοῦσε μόνο τὴ συγκεκριμένη πρακτικὴ πολιτικὴ σκοπιμότητα τῆς ἐκκαθάρισης τῆς Μ. Ἀσίας ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο. Οἱ ἐξορίες τῶν κατοίκων ὁλόκληρων χωριῶν, οἱ ἐξοντωτικὲς ἐκεῖνες ὁδοιπορίες μέσα στὸ χιόνι τῶν γυναικόπαιδων καὶ τῶν γερόντων -οἱ ἄνδρες βρίσκονταν ἤδη στὰ τάγματα ἐργασίας ἢ στὸ στρατὸ- συνετέλεσαν ὥστε πολλοὶ νὰ πεθάνουν ἀπὸ τὶς κακουχίες.
Ἡ κατάσταση στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τοῦ Εὔξεινου Πόντου ἐπιδεινώθηκε, ὅταν ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς στὶς 15 Μαΐου 1919 κατέλαβε τὴ Σμύρνη καὶ ἕνα μέρος τῆς ἐνδοχώρας. Ὁ ἴδιος ὁ Κεμὰλ στὶς 19 Μαΐου 1919 ὀργάνωσε τὴ δεύτερη φάση τῶν διωγμῶν, ὅταν ἀποβιβάσθηκε στὴ Σαμψοῦντα.
Μὲ τὴ Συνθήκη τῆς Λωζάννης στὶς 24 Ἰουλίου 1923, ὁρίστηκε ὡς σύνορο μεταξὺ Τουρκίας καὶ Ἑλλάδας ὁ ποταμὸς Ἕβρος. Ἤδη στὶς 30 Ἰανουαρίου τοῦ ἴδιου ἔτους εἶχε ὑπογραφτεῖ στὴ Λωζάννη ἡ σύμβαση περὶ ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν.
Ὡστόσο, ἡ συντριπτικὴ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων προσφύγων εἶχε ἤδη ἐγκαταλείψει τὴν περιοχὴ πρὶν ἀπὸ τὴ σύμβαση, ἐνῶ πολλοὶ κατέφυγαν στὶς παραλιακὲς πόλεις γιὰ νὰ ἐπιβιβασθοῦν σὲ πλοῖα γιὰ τὴν Ἑλλάδα. Συνολικά, ὁ παρευξείνιος ἑλληνισμὸς τῆς Μ. Ἀσίας ἐξοντώθηκε κατὰ τὴν περίοδο 1914-1924 ἢ ἀκολούθησε τὸ δρόμο τῆς διασπορᾶς πρὸς τὴν Εὐρώπη, τὴν Ἀμερικὴ καὶ τὴν Περσία (Ἰράν), τὴ Σοβιετικὴ Ἕνωση καὶ τὴν Ἑλλάδα.
Συνθήκη Φιλίας καὶ Συνεργασίας Μπολσεβίκων-Κεμὰλ (Μάρτιος 1921)
Τὸ πολιτικὸ γεγονὸς ποὺ λειτούργησε ὡς ταφόπετρα τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος ἦταν ἡ συνθήκη Φιλίας καὶ συνεργασίας ποὺ ὑπογράφτηκε τὸ Μάρτιο τοῦ 1921 ἀνάμεσα στοὺς Μπολσεβίκους καὶ τὸν Κεμάλ. Ἡ συνθήκη αὐτὴ ἔδωσε στὸν ἀδύναμο ὥς τότε Κεμὰλ τὴν οἰκονομική, στρατιωτικὴ καὶ ἠθικὴ δυνατότητα νὰ συνεχίσει τὶς ἐπιχειρήσεις του κατὰ τῶν Ποντίων καί, ἀκόμη, νὰ ἐμφανιστεῖ στὴ Συνδιάσκεψη τοῦ Λονδίνου μὲ ὑπερβολικὲς ἀπαιτήσεις, ποὺ λόγῳ τῆς ἱστορικῆς συγκυρίας δὲν ἀπορρίφθηκαν ἀπὸ τὶς νικήτριες Δυνάμεις, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἦταν σύμμαχοι μὲ τοὺς Ἕλληνες.
Ο ΠΑΡΑΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Νὰ ξεκινήσουμε ἱστορικὰ καὶ νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἀπαρχὴ τῆς ἐξόντωσης τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, εἶναι ἡ ἅλωση τῆς Κωνσταντινούπολης. Ἑπτὰ χρόνια ἀργότερα ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς πόλης, θὰ ἀκολουθήσει ἡ ἅλωση τῆς Τραπεζούντας τὸ 1461. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἱστορικὸ ὁρόσημο θὰ ξεκινήσουν οἱ βιαιότητες, οἱ διωγμοί, ἡ θρησκευτικὴ τρομοκρατία, ἡ ἐθνολογικὴ ἀλλοίωση μὲ τὶς ἀλλεπάλληλες προσπάθειες ἐξισλαμισμοῦ, οἱ σφαγές, μέχρι νὰ φτάσουμε στὴν κορύφωση τῆς δραματικῆς ἐξόντωσης τοῦ ἑλληνισμοῦ τῶν Ποντίων, μὲ τὴν φρικιαστικὴ γενοκτονία του. Ἡ ὑποδούλωση τοῦ Πόντου μπορεῖ ἱστορικὰ νὰ χωριστεῖ σὲ τρεῖς περιόδους. Ἡ πρώτη περίοδος ἐκκινᾶ μὲ τὴν ἅλωση τῆς Τραπεζούντας τὸ 1461 καὶ ἀποπερατώνεται στὰ μέσα τοῦ 17-ου αἰώνα. Σ΄αὐτὰ τὰ ἱστορικὰ ὅρια οἱ Τοῦρκοι υἱοθετοῦν μία σχετικὰ παθητικὴ στάση ἔναντι τῶν ἑλλήνων τοῦ Πόντου.
Ἡ δεύτερη περίοδος ἐκκινᾶ στὰ μέσα τοῦ 17ου αἰώνα καὶ ἐκτείνεται μέχρι τὸ τέλος τοῦ πρώτου ρωσοτουρκικοῦ πολέμου. Χαρακτηριστικὸ γνώρισμα αὐτῆς τῆς περιόδου σ’ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν συμπεριφορὰ τῶν Τούρκων, εἶναι ἡ θρησκευτικὴ βία ποὺ ἀσκοῦν στοὺς χριστιανικοὺς πληθυσμοὺς τοῦ Πόντου καὶ κατατείνει στὸν ἐξισλαμισμὸ τῶν Ἑλλήνων. Καὶ πράγματι σὲ σημαντικὸ βαθμό, οἱ Τοῦρκοι κατορθώνουν νὰ ἐξισλαμίσουν ἕνα μεγάλο κομμάτι τοῦ ἑλληνισμοῦ, προσβλέποντας στὴν πολιτικὴ ποδηγέτηση τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου.
Ἡ τρίτη καὶ τελευταία περίοδος ὁλοκληρώνεται τὸ 1922, ὅπου καὶ κλιμακώνεται ἡ γενοκτονία καὶ ἐπιμερίζεται σὲ δύο ὑπο-περιόδους. Ἡ πρώτη ὑποπερίοδος ἐκκινᾶ μὲ τὴν συνθήκη τοῦ Κιουτσοὺκ Καϊναρτζῆ τὸ 1774. Κύριο χαρακτηριστικό της εἶναι ἡ μεθοδευμένη προσπάθεια τῶν διοικητικῶν ἀρχῶν τῆς Τουρκίας νὰ ἐφαρμόζουν ἀντι-δημοκρατικοὺς νόμους εἰς βάρος τῶν Ἑλλήνων, μὲ στόχο τὴν παρεμπόδιση τῆς ἐλεύθερης ἀνάπτυξης καὶ δημιουργικῆς παρουσίας τους στὸν Πόντο. Ἡ δεύτερη ὑποπερίοδος ἐκκινᾶ τὸ 1908 καὶ κύριο γνώρισμά της ἔχει τὴν ραγδαία ἀνάπτυξη τοῦ τουρκικοῦ πληθυσμοῦ μὲ γεωμετρικὴ πρόοδο, στὴν περιοχὴ τοῦ Πόντου. Πάραυτα ὅλα τὰ χρόνια ποὺ ἔχουν μεσολαβήσει ἀπὸ τὴν ἅλωση τῆς Σαμψούντας, δὲν ἔχουν ἐπιφέρει τὸ προσδοκώμενο ἀποτέλεσμα, ποὺ εἶναι ἡ ἐκδίωξη καὶ ἡ ἐθνολογικὴ ἀλλοίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου. Ἔτσι τὸ κίνημα τῶν Νεοτούρκων μὲ ἀρχηγὸ τὸν Μουσταφὰ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ ποὺ ἐν τῷ μεταξὺ ἔχει ἀνελιχθεῖ στὴν πολιτικὴ σκηνὴ τῆς Τουρκίας, προβληματίζεται στὴν ἐφαρμογὴ τῆς τελικῆς λύσης, ποὺ θὰ φέρει τὸ ἐπιθυμητὸ ἀποτέλεσμα καὶ δὲν εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴν συστηματικὴ ὁμαδικὴ δολοφονία τῶν Ποντίων.
Τὸ σχέδιο ὡστόσο γιὰ τὴν γενοκτονία τῶν Ποντίων καταστρώνεται ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους τὸ 1911. Θὰ πραγματοποιηθεῖ τὴν περίοδο τοῦ Α΄ παγκοσμίου πολέμου καὶ θὰ ὁλοκληρωθεῖ ἀπὸ τὸν ἡγέτη τῶν Νεοτούρκων Κεμὰλ πασά, τὴν περίοδο (1919-1923). Ἡ ἀπόφαση τοῦ σχεδίου τῆς δολοφονίας τῶν Ποντίων θὰ ληφθεῖ τὸ 1911 στὴ Θεσσαλονίκη – τραγικὴ εἰρωνεία – στὸ διεξαχθὲν Συνέδριο τοῦ Νεοτουρκικοῦ Κομιτάτου «Ἕνωση καὶ Πρόοδος», τὸ ὁποῖο εἶχε ἱδρυθεῖ τὸ 1889.Κεντρικὸ μέλημα τῆς ἀπόφασης τοῦ συνεδρίου τότε, ἦταν ἡ κάθαρση τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἀπὸ τὶς διάφορες ἐθνότητες καὶ ὁ πλήρης ἔλεγχός της ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους, ποὺ κατ’ἐπίφασιν εὐαγγελίζονταν τὸν ἐκδημοκρατισμὸ καὶ τὶς μεταρρυθμὶσεις, στὴν ὑστεροῦσα Τουρκία τοῦ Σουλτάνου. Τὴν ἀποφασισθεῖσα ἐθνοκάθαρση τῶν Ποντὶων, οἱ Νεότουρκοι θὰ τὴν ξεκινήσουν μὲ τὴν ἀναγκαστικὴ ἐπιστράτευση ὅλου τοῦ ἐνεργοῦ πληθυσμοῦ τῶν Ποντίων ἀπὸ 15 ἕως 45 ἐτῶν, στὰ περίφημα «Τάγματα Ἐργασίας» (amele taburu). Μὲ τὴν μεθόδευση αὐτὴ οἱ Τοῦρκοι ἔστελναν ὅσους δὲν κατατάσσονταν στὸ στρατό, σὲ κατασκευαστικὰ ἔργα, ὁδοποιίας, γεφυριῶν, σὲ λατομεῖα, ὀρυχεῖα, ἐξορύξεις κ.λ.π. στὰ βάθη τῆς ἀνατολῆς καὶ ἐκεῖ τεχνηέντως τοὺς ἐξόντωναν μὲ τὴν πεῖνα, τὰ βασασνιστήρια, τὶς κακουχίες καὶ τὴ ἐξαντλητικὴ καὶ ἀδιάκοπη ἐργασία. Χιλιάδες Ἕλληνες κακοποιημένοι καὶ ἐγκαταλελειμμένοι ζώντας καὶ δουλεύοντας σὲ ἀπάνθρωπες συνθῆκες, ἄφησαν τὴν τελευταία τους πνοὴ καὶ τὰ κόκκαλά τους, στὰ περιβόητα «τάγματα ἐργασίας». Τὰ «amele taburu» θεωρήθηκαν διεθνῶς σὰν ἡ πιὸ μεθοδευμένη μαζικὴ ἐξόντωση πληθυσμοῦ τότε στὴν ἀνθρωπότητα καὶ ὀνομάστηκαν χαρακτηρισικὰ «Λευκὴ Σφαγὴ» (Massacre Blanc).
Στὸ ἴδιο μῆκος κύματος τρομοκρατίας οἱ Τοῦρκοι μὲ ἔντεχνο τρόπο ἔθεταν δεσμευτικοὺς φραγμοὺς στοὺς Ἕλληνες νὰ ἀσκήσουν τὰ ἐπαγγέλματά τους, ἐνῶ ἀπαγόρευαν συνάμα στοὺς μουσουλμάνους νὰ συνεργάζονται ἐπαγγελματικὰ μὲ τοὺς Ἕλληνες, καὶ προεβλέπετο ποινὴ ἀπὸ τὶς στρατιωτικὲς ἀρχές, γιὰ ὅσους παρενέβαιναν τὸν νόμο. Ἐνῶ τὴν ἠθικὴ τρομοκρατία τῶν Ἑλλήνων, συνόδευαν συγκροτημένες ἐπιθέσεις στὰ ἑλληνικὰ χωριά, φόνοι, βιασμοί, ληστεῖες, ἀπαγχονισμοί, καὶ κάθε εἴδους βιαιοπραγία. Παρεπόμενο αὐτῶν τῶν ἐξοντωτικῶν μεθοδεύσεων ποὺ προμήνυαν καὶ τὶς ἐπερχόμενες μαζικὲς δολοφονίες, ἦταν νὰ ἐξαναγκασθοῦν πολλοὶ Ἕλληνες νὰ ἐγκαταλείψουν τὶς πατρογονικὲς ἑστίες τοῦ Πόντου καὶ τῶν Μικρασιατικῶν παραλίων. Ἀλλὰ καὶ σ΄αὐτὴ τὴν φυγή τους πρὸς τὴν ἐλευθερία, οἱ Τοῦρκοι φρόντιζαν μὲ καλοσχεδιασμένες μεθοδεύσεις νὰ τοὺς ὁδηγήσουν στὸ θάνατο. Τοὺς ἀπαγόρευαν κατὰ τὴν φυγή τους, νὰ πάρουν μαζί τους ἔστω καὶ στοιχειώδη χρειαζούμενα γιὰ τὸ ταξίδι ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντά τους. Τὸ ἀποτέλεσμα ἄφευκτο. Πεῖνα, σωματικὴ καὶ ἠθικὴ ἐξάντληση, θάνατος. Σύνδρομη καὶ διαπλαστική τῆς δολοφονικῆς αὐτῆς μεθόδευσης τῶν Τούρκων εἶναι μία ἔκθεση τῆς ἑλληνικῆς πρεσβείας τοῦ Ἰουνίου τοῦ 1915 ποὺ ἀναφέρει «Οἱ ἐκτοπιζόμενοι ἀπὸ τὰ χωριά τους δὲν εἶχαν δικαίωμα νὰ πάρουν μαζί τους οὔτε τὰ ἀπολύτως ἀναγκαῖα. Γυμνοὶ καὶ ξυπόλητοι, χωρὶς τροφὴ καὶ νερό, δερόμενοι καὶ ὑβριζόμενοι, ὅσοι δὲν ἐφονεύοντο ὁδηγοῦντο στὰ ὄρη ἀπὸ τοὺς δημίους τους. Οἱ περισσότεροι ἀπ’ αὐτοὺς πέθαιναν κατὰ τὴν πορεία ἀπὸ τὰ βασανιστήρια. Τὸ τέρμα τοῦ ταξιδιοῦ δὲν σήμαινε καὶ τέρμα τῶν δεινῶν τους, γιατί οἱ βάρβαροι κάτοικοι τῶν χωριῶν, τοὺς παρελάμβαναν, γιὰ νὰ τοὺς καταφέρουν τὸ τελειωτικὸ πλῆγμα …».
Ἐμφανὴς πρόθεση τῶν Τούρκων ἦταν μὲ τὶς λεηλασίες, τοὺς βιασμούς, τοὺς πυρπολισμοὺς καὶ τὴν τρομοκρατία, νὰ ἐπιτύχουν τὴν ἐθνολογικὴ κάθαρση τῶν ἑλληνικῶν περιοχῶν καὶ νὰ ἐπιτευχθεῖ ἔτσι ὁ πλήρης ἐκτουρικισμός τους. Ἔχει σημάνει ἤδη ἡ ὥρα τοῦ ἀφανισμοῦ τῶν Ἑλλήνων. Τραγικὸ ἱστορικὸ ὁρόσημο τὸ 1919, ὁπότε καὶ ξεκινᾶ ὁ μεθοδευμένος πολυεπίπεδος καὶ περισσότερο βίαιος ἀπὸ ποτέ, διωγμὸς τῶν Ἑλλήνων.
Στὶς 19 Μαΐου ὁ Μουσταφὰ Κεμὰλ ἀποβιβάζεται στὴν Σαμψοῦντα καὶ ξεκινᾶ ἡ δεύτερη βιαιότερη περίοδος τῆς γενοκτονίας τοῦ ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ. Ὁ Κεμὰλ ποὺ διψᾶ γιὰ αἷμα καὶ διάστικτος ἀπὸ μῖσος ἐναντίων τῶν Ἑλλήνων καθὼς εἶναι, μὲ τὴν ἀρωγὴ τοῦ νεοτουρκικοῦ κομιτάτου, ἱδρύει τὴν μυστικὴ ὀργάνωση «Mutafai Milliye» καὶ ἐνσπείρει τὸ μῖσος ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων. Ρίχνονται τὰ σχέδια τοῦ ὁλοκληρωτικοῦ ἀφανισμοῦ τοῦ Ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ. Εἶχε παρέλθει τὸ διάβα ὁλόκληρων αἰώνων, μετὰ τὴν ἱστορικὰ ὀδυνηρὴ κατάληψη τῆς Σαμψούντας καὶ ὡστόσο εἶχαν μείνει ἄσβεστες οἱ ἑστίες τοῦ ἑλληνισμοῦ στὸν Πόντο καὶ τὴν Ἰωνία. Καὶ τώρα μόλις σὲ λίγα χρόνια, ὁ Κεμὰλ κατόρθωνε νὰ ἀφανίσει τὸν ἑλληνισμὸ τοῦ Πόντου καὶ τῆς Ἰωνίας καὶ μαζί τους ἕνα πολιτισμὸ ποὺ εἶχε ἀποτυπώσει ἁδρὰ τὸν ἴσκιο του στὴν οἰκουμένη. Ἀπέλπιδα ὁδὸς σωτηρίας γιὰ τοὺς τραγικοὺς Ἕλληνες τοῦ Πόντου ἀπέναντι στὶς φρικαλέες βιαιότητες τῶν Τούρκων ἐναντίον τους, ἦταν ἡ ὀργάνωση ἀντάρτικου καὶ ἡ καταφυγὴ στὰ βουνὰ, γιὰ νὰ τοὺς πολεμήσουν. Καὶ νὰ προστατεύσουν ἔτσι στὸν βαθμὸ ποὺ ἦταν ἐφικτό, τοὺς ἀμάχους καὶ τὰ γυναικόπαιδα. Καὶ εἶναι βέβαιον ὅτι τὰ ἀθῶα θύματα τῆς τουρκικῆς γενοκτονικῆς θηριωδίας, θὰ ἦταν κατὰ πολὺ περισσότερα, ἂν τὸ γενναῖο ἀντάρτικο ποὺ ὀργανώθηκε στὰ βουνά, ἀπὸ ἀτρόμητους ἥρωες τοῦ Πόντου, δὲν ἔθετε στοιχειωδῶς φραγμὸ στὶς αἱμοσταγεῖς ἐπελάσεις τῶν Τούρκων στὰ ἑλληνικὰ χωριά.
Ἀφότου ὁ Κεμὰλ ἀνῆλθε στὴ ἐξουσία οἱ θηριωδίες τῶν Τούρκων καὶ οἱ διωγμοὶ προσέλαβαν πολὺ μεγαλύτερη ἔκταση. Προκειμένου μάλιστα νὰ διευκολυνθεῖ στὸ ἐθνοκτόνο κατὰ τῶν Ἑλλήνων ἔργο του, συστήνει στὰ χωριὰ τοῦ Πόντου τὰ περίφημα «ἔκτακτα δικαστήρια ἀνεξαρτησίας» παρωδία δικαστηρίων προφανῶς, ποὺ μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες καταδίκαζαν τοὺς τοπικοὺς ἡγέτες τῶν Ποντίων, ὡς «ἐχθρούς τῆς Τουρκίας» καὶ ἐν συνεχείᾳ μὲ τὸν μανδύα τῆς νομιμοφάνειας τοὺς ὁδηγοῦσαν στὴν ἐκτέλεση. Καὶ δυστυχῶς μὲ τὴν θανάτωση καὶ τῶν τελευταίων ἐναπομεινάντων ἑστιῶν ἀντίστασης, ὁ ποντιακὸς ἑλληνισμὸς ὅδευε στὸ τέλος του.