Ὁ Τρεμπέλας συκοφαντούμενος Β΄
Γράφει ὁ κ. Σταῦρος Μποζοβίτης, Θεολόγος
Ὅπως ἦταν φυσικὸ καὶ ἀναμενόμενο, ὁ π. Βασίλειος ἀπάντησε στὸ ἄρθρο μου γιὰ τὸν ἀπὸ μέρους του συκοφαντούμενο Τρεμπέλα.
Τὸ εὐχάριστο εἶναι ὅτι ἡ ἀπάντησή του δημοσιεύτηκε παραπλεύρως πρὸς τὸ ἄρθρο μου, διότι ἡ Διεύθυνση τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου προνόησε – καὶ πολὺ καλῶς – νὰ θέσει ὑπόψιν τοῦ π. Βασιλείου τὸ ἄρθρο καὶ νὰ ἀναμείνει τὴν ἀπάντησή του. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ ἀναγνώστης ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαβάζει παραλλήλως τὰ κείμενα καὶ νὰ σχηματίζει πληρέστερη εἰκόνα.
Βεβαίως ὁ π. Βασίλειος ἐπεκτάθηκε σὲ πολὺ περισσότερα θέματα καὶ μάλιστα σὲ κάποια ποὺ μὲ ἀφοροῦν προσωπικά. Αὐτό, ὅπως εἶναι φανερό, ἀπαιτεῖ πολλὴ ἐργασία γιὰ μιὰ σύντομη, κατὰ τὸ δυνατόν, ἀπάντηση, ἡ ὁποία μάλιστα νὰ μὴν ἐκτραπεῖ σὲ ἐντάσεις καὶ τυχὸν προσωπικοὺς χαρακτηρισμούς, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο θεωρῶ ὅτι ἀκολούθησα ἱκανοποιητικὰ στὸ πρῶτο κείμενό μου.
Μὲ δεδομένα τὰ παραπάνω καὶ καθὼς ὁ χρόνος ποὺ διαθέτω εἶναι πολὺ περιορισμένος, ἐνόσῳ θὰ συντάσσω τὴν πλήρη ἀπάντηση, παρακαλῶ τὴ Διεύθυνση τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου νὰ θέσει ὑπόψιν τοῦ π. Βασιλείου τὰ παρακάτω ἐρωτήματα καὶ νὰ τὰ δημοσιεύσει μαζὶ μὲ τὴν ἀπάντησή του, ὅπως ἔπραξε καὶ μὲ τὸ πρῶτο κείμενο.
1. Στὴν ἀπάντησή του ὁ π. Βασίλειος, μεταξὺ πολλῶν ἄλλων λιγότερο ἢ περισσότερο σχετικῶν μὲ τὸ θέμα μας, ἔγραψε καὶ τὰ ἑξῆς γιὰ τὸ κύριο ζήτημα τῆς ἀντιπαραθέσεώς μας (τὰ παραθέτω μαζὶ καὶ μὲ τὶς δικές του ὑπογραμμίσεις):
«Ποῦ εἶδε ὁ κ. Μποζοβίτης τὴν συκοφαντία µου κατὰ τοῦ Τρεµπέλα; Παραχάραξα τὰ λόγια του; Δὲν µετέφερα ἐπακριβῶς τὶς φράσεις του, στὶς ὁποῖες παραπέµπει ὁ Μέγας Φαράντος; Συκοφαντία θεωρεῖ τὰ λόγια µου ὁ κ. Μποζοβίτης, γιατί συντάσσεται µὲ τὸ λάθος τοῦ Τρεµπέλα καὶ ὄχι µὲ τὴν Ὀρθόδοξη Δογµατική.
Ἔγραψε ἢ δὲν ἔγραψε τὰ παρακάτω λόγια ὁ Τρεµπέλας; Βεβαίως τὰ ἔγραψε καὶ σ᾿ αὐτὰ παραπέµπει καὶ ὁ Μέγας Φαράντος. Τὰ παραθέτω: «Ἡ ἄποψις, καθ᾿ ἥν ὁ Ἰησοῦς ὑπερενίκα εὐκόλως τὴν ἁµαρτίαν στερεῖ τὸν Ἰησοῦν τῆς ψυχικῆς ζωῆς αὐτοῦ· ὁ Ἰησοῦς ἐπάλαισε διὰ νὰ νικήσῃ τὴν ἁµαρτίαν» (!), συµπληρώνει, ὅµως: «Βεβαίως πρέπει νὰ ἀπορριφθῇ πᾶσα σκέψις οὐ µόνον περὶ ἁµαρτίας, ἀλλὰ καὶ ἁµαρτητικῆς ροπῆς καὶ διαθέσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ»! (Δογµατικὴ Β΄, 1959, σελ. 136 ἑξ.)! Ἐπάλευε κατὰ τὸν Τρεµπέλα ὁ Χριστὸς µὲ τὴν ἁµαρτία καί, µάλιστα τὴν νικοῦσε µὲ δυσκολία, ἀλλὰ δὲν ἁµάρτανε! Ἡ ψυχικὴ ζωὴ κατὰ τὸν Τρεµπέλα εἶναι ἡ πάλη µὲ τὴν ἁµαρτία! Γνωρίζει, ἄραγε, τί γράφει; Γνωρίζει τί εἶναι ἡ ἁµαρτία; Ἀσφαλῶς, ὄχι!».
Πρὶν τὴν πρώτη ἀπάντησή μου τὸ κείμενο αὐτὸ ποὺ ὁ π. Βασίλειος ἀποδίδει στὸν Τρεμπέλα τὸ ἀναζήτησα στὰ σχετικὰ κεφάλαια τῆς Δογματικῆς καὶ σὲ ὅλη τὴ μελέτη τοῦ Καθηγητοῦ «Ἡ ἠθικὴ τελειότης τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον», ἀλλὰ δὲν τὸ βρῆκα. Θεώρησα ὅμως, καθὼς προερχόταν ἀπὸ προφορικὴ ὁμιλία τοῦ π. Βασιλείου καὶ δὲν ὑπῆρχε παραπομπή, ὅτι τὸ κείμενο θὰ βρίσκεται σὲ κάποιο ἄλλο σημεῖο συγγραφῆς τοῦ Τρεμπέλα ποὺ δὲν μποροῦσα νὰ ἐντοπίσω. Τώρα, ἀφοῦ στὴν ἀπάντησή του ὁ π. Βασίλειος δίνει παραπομπή (Δογµατικὴ Β΄, 1959, σελ. 136 ἑξ.), καθὼς ἐξακολουθῶ νὰ μὴν τὸ ἐντοπίζω, (ἀφοῦ τὸ ἑξῆς τῆς παραπομπῆς μπορεῖ νὰ ἐκτείνεται σὲ πολλὲς σελίδες), τὸν παρακαλῶ νὰ δώσει ἐπακριβῶς τὴ σελίδα τῆς Δογματικῆς τοῦ Τρεμπέλα στὴν ὁποία ἀναγράφεται τὸ κείμενο αὐτό. Εὐχῆς ἔργον θὰ ἦταν νὰ ὑπάρχει καὶ σχετικὴ φωτοτυπία τῆς σελίδας.
Δὲν κρίνω τὸ ὀρθὸ ἢ τυχὸν λανθασμένο τοῦ ἀποδιδόμενου ἀπὸ τὸν π. Βασίλειο στὸν Τρεμπέλα κειμένου, ἀλλὰ θέλω νὰ τὸ ἔχω ἐπακριβῶς καὶ μάλιστα νὰ τὸ δῶ μέσα στὴ συνάφειά του, γιὰ νὰ διαμορφώσω ἀναλόγως καὶ τὴν ἀπάντηση, τὴν ὁποία ἤδη, ὅπως παραπάνω σημείωσα, ἐπεξεργάζομαι λεπτομερῶς καί, θέλω νὰ πιστεύω, μὲ τὴν ἁρμόζουσα προσοχή.
2. Παρακαλῶ τὸν π. Βασίλειο νὰ ὑποδείξει ποῦ ὁ Τρεμπέλας παρέπεμψε σὲ κείμενο τοῦ Καθηγητοῦ Μέγα Φαράντου, ὅπως βεβαιώνει στὴν ὁμιλία του, λέγοντας ὅτι «ὁ μακαριστὸς Παναγιώτης Τρεμπέλας, ὁ Μέγας Φαράντος, καθηγητὴς Δογματικῆς, ἔχουν πέσει σὲ πολλὰ λάθη καὶ παραπέμπει ὁ ἕνας στὸν ἄλλον».
Βρίσκω φυσικὸ νὰ παραπέμπει ὁ Φαράντος στὸν Τρεμπέλα ἀλλὰ ἐξαιρετικὰ ἀπίθανο νὰ παραπέμπει ὁ Τρεμπέλας στὸν Φαράντο, δεδομένου ὅτι ὁ Φαράντος εἶναι πολὺ μεταγενέστερος τοῦ Τρεμπέλα. Ἀφοῦ ὅμως τὸ βεβαιώνει ὁ π. Βασίλειος, κάτι θὰ ξέρει. Γι᾿ αὐτὸ τὸν παρακαλῶ νὰ μᾶς ὑποδείξει κάποιο ἢ κάποια τέτοια σημεῖα στὰ ὁποῖα ὁ Τρεμπέλας νὰ παραπέμπει στὸν Φαράντο.
Ἂν ἡ Διεύθυνση τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου θελήσει νὰ δημοσιεύσει καὶ τοῦτο τὸ κείμενο καὶ τὴν ἀπάντηση τοῦ π. Βασιλείου στὸ ἴδιο σημεῖο τῆς ἐφημερίδας, γιὰ νὰ διευκολύνεται ἡ παρακολούθηση τοῦ Διαλόγου, νομίζω θὰ ἦταν πολὺ καλό. Σὲ κάθε περίπτωση αὐτὸ ἐπαφίεται στὴν ἀπόλυτη κρίση τῆς Διευθύνσεως τῆς Ἐφημερίδας.
Ἀπάντησις εἰς τὴν Β΄ Ἐπιστολήν
Γράφει ὁ πρωτοπρεσβ. π. Βασίλειος Βολουδάκης
Πρός
Τὴν Ἐκκλησιαστική Ἐφηµερίδα «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ»
Ἐνταῦθα.
Νέα προσωπική ἔκπληξή µου ἀπετέλεσε ἡ δευτέρα ἐπιστολή τοῦ κ. Σταύρου Μποζοβίτη στόν «ΟΡΘΟΔΟΞΟΝ ΤΥΠΟΝ» πρός ἀπάντησή µου!
Αὐτή τή φορά θά εἶµαι λακωνικός καί θά ἀπαντήσω µέ µαθηµατική ὑπακοή, στούς ἀριθµηµένους ἰσχυρισµούς-ἐρωτήµατά του:
1. Στόν πρῶτο ἰσχυρισµό ἀπαντῶ ὅτι δέν ἐπεκτάθηκα σέ περισσότερα θέµατα, ἀλλά ἀπήντησα σέ ὅσα ὁ κ. Μποζοβίτης ἔθεσε. Δηλαδή:
α) Ἐπεκαλέσθη τόν µακαριστόν π. Μᾶρκον Μανώλην ὡς µεσολαβήσαντα γιά τήν διακοπή τῶν γραφοµένων τοῦ ἀειµνήστου Ἀθανασίου Σακαρέλλου εἰς βάρος τοῦ µακαριστοῦ Π. Τρεµπέλα καί τόν ἀντέκρουσα µέ τό ντοκουµέντο, πού ἀποδεικνύει ὅτι ὁ π. Μᾶρκος δέν διέκοψε τόν Σακαρέλλο, ἀλλά τό πρός ὑπεράσπιση τοῦ Τρεµπέλα γραπτό τοῦ κ. Μποζοβίτη!
β) Γράφει ὅτι κάποια πράγµατα, πού ἔγραψα τόν ἀφοροῦν προσωπικά καί χρειάζεται πολλή ἐργασία, γιά νά τά ἐπεξεργασθῇ καί νά ἀπαντήσῃ. Δέν σκέφθηκε, ὅµως, ὅτι µέ τό νά ἀναφερθῇ ἐκεῖνος σέ µένα προσωπικά, µέ τήν ἐναντίον µου ὡς Κληρικοῦ βαρυτάτη συκοφαντία, ὅτι τάχα ἔχω ἀφθαρτοδοκητίζουσες ἀπόψεις (δηλαδή εἶµαι αἱρετίζων) (!), µέ ὑποχρέωσε νά ἀναφερθῶ στήν ἱστορία, πού προηγήθηκε, ἡ ὁποία, βεβαίως, τόν ἐκθέτει; Περίµενε ὅτι αὐτό θά τό ἄφηνα ἀναπάντητο; Θεωρεῖ ἀσήµαντο τό νά συκοφαντῇ ἐπί αἱρέσει Κληρικό;
γ) Τό ἀκόµη ὡραιότερο εἶναι ὅτι γράφει πώς σκέπτεται νά ἑτοιµάσῃ ἀπάντηση ἐκτενῆ «ἀποφεύγοντας ἐντάσεις καί τυχόν προσωπικούς χαρακτηρισµούς, πρᾶγµα τό ὁποῖο ἐπέτυχε στήν πρώτη του ἐπιστολή»! Θεωρεῖ προφανῶς ὅτι εἶναι πολύ τιµητικός γιά µένα ὁ χαρακτηρισµός του ὅτι εἶµαι «ἀφθαρτοδοκητίζων, καθώς καί ὅτι ἔκαµε χωρίς ἔνταση καί ὡς εἰρηνευτική προσπάθεια τήν προτροπή του πρός τήν Διεύθυνση τοῦ «ΟΡΘ. ΤΥΠΟΥ» νά ἀποδοκιµάσῃ τήν Θεολογία µου!
Μπορεῖ, ἄραγε, νά ἀνεύρῃ στή δική µου ἀπάντηση προσβλητικόν γιά τό πρόσωπό του χαρακτηρισµό ἤ ἐµπαθῆ ἔνταση; Ἐκτός καί ἄν θεωρῇ τήν Ἀλήθεια καί τά ἀποδεικτικά στοιχεῖα ὡς προσωπική ἐπίθεση!
2. Γράφει ὁ κ. Μποζοβίτης ὅτι ὁ χρόνος του εἶναι λίγος γιά πλήρη ἀπάντηση καί ὡστόσο θέλει διευκρινήσεις ἀπό µέρους µου. Ὅµως, ὁ δικός µου χρόνος εἶναι πολύ λιγότερος καί γι’ αὐτό ἐκ τῶν προτέρων δηλώνω ὅτι δέν θά ἀφιερώσω ἄλλο χρόνο γιά τήν µεταξύ µας συζήτηση, ἐφ’ ὅσον, ἀφ’ ἑνός µέν, ὁ ἴδιος ὁ π. Μᾶρκος Μανώλης διέκοψε τό 1984 τήν µέ τόν κ. Μποζοβίτη συζήτηση µέσῳ τοῦ «ΟΡΘ. ΤΥΠΟΥ», διαπιστώνων «ὅτι οὐδέν ὠφελεῖ ἀλλά µᾶλλον θόρυβος γίνεται»», ἀφ’ ἑτέρου δέ, διότι ὁ κ. Μποζοβίτης ἐπαναλαµβάνει τήν τακτική, πού ἀκολούθησε τό 1984, ζητῶντας καί τότε παραποµπές ἀπό τόν Σακαρέλλο, διότι ἰσχυρίζετο ὅτι ὁ Σακαρέλλος παραχαράσσει τόν Τρεµπέλα µέσῳ ἀποσπασµάτων τῶν ἔργων του!
3. Ἔτσι καί τώρα ζητεῖ ἀπό ἐµένα τίς παραποµπές τοῦ Τρεµπέλα, παρ’ ὅτι κατέθεσα τά γραφόµενα τοῦ Καθηγητοῦ Μέγα Φαράντου. Στή σελίδα 92 τοῦ Πανεπιστηµιακοῦ του βιβλίου «ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ (Ι) ΤΟ ΕΝΥΠΟΣΤΑΤΟΝ» Ἀθῆναι 1972 παραπέµπει στόν Τρεµπέλα καί παραθέτει στήν ὑποσηµείωση (1) ὅλο τό ἀπόσπασµα, πού ψάχνει ὁ κ. Μποζοβίτης. Γράφει: «1. Πρβλ. καί Π. Τρεµπέλα, µν. ἔργ. σ. 132 ἑξ. Ἡ ἄποψις, καθ’ ἥν ὁ Ἰησοῦς ὑπερενίκα εὐκόλως τήν ἁµαρτίαν στερεῖ τόν Ἰησοῦν τῆς ψυχικῆς ζωῆς αὐτοῦ· ὁ Ἰησοῦς ἐπάλαισε διά νά νικήσῃ τήν ἁµαρτίαν. Βεβαίως πρέπει νά ἀπορριφθῇ πᾶσα σκέψις οὐ µόνον περί ἁµαρτίας, ἀλλά καί ἁµαρτητικῆς ροπῆς καί διαθέσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ Πρβλ. καί σ. 35 ἑξ.»! Αὐτά εἶναι ἆραγε λόγια τοῦ Φαράντου καί τά ἀποδίδει ψευδῶς στόν Τρεμπέλα; Καί ἐάν εἶναι ἔτσι, δέν βρέθηκε κανείς τόσα χρόνια νά βάλῃ τά πράγματα στή θέση τους;
Ἀλλά και στήν Διατριβή του, ὁ µακαριστός Μητροπολίτης Ἀρτέµιος Ραντοσάβλεβιτς (σπουδαῖος Θεολόγος, γνήσιος Μαθητής τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς, τότε Ἀρχιµανδρίτης) µέ τίτλο «ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟΝ ΜΑΞΙΜΟΝ ΤΟΝ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΝ», Ἀθῆναι 1975, στήν σελίδα 71, ἀναφέρεται και αὐτός στούς δύο Θεολόγους, Τρεµπέλα καί Φαράντον, ἀντιτιθέµενος στήν συγκεκριµένη κακοδοξία, πού ὑποστηρίζουν, συσχετίζοντάς την µέ τόν ἀναθεµατισµόν τῆς Ε’ Οἰκουµενικῆς Συνόδου! Ἐάν καί οἱ δύο αὐτοί συκοφαντοῦν τόν Τρεµπέλα, τότε εὐχερῶς θά προσθέσῃ καί ἐµένα σέ αὐτούς.
Ἀλλά γιατί ψάχνει γιά παραποµπές ὁ κ. Μποζοβίτης; Τί τοῦ χρειάζονται, ὅταν ὁ ἴδιος στήν πρώτη του ἐπιστολή υἱοθετεῖ τίς προσβαλλόµενες ἀπό τήν ὁµιλία µου θέσεις τοῦ Τρεµπέλα καί, ὑποστηρίζων αὐτές, µοῦ ἀπαντᾶ, χαρακτηρίζων, µάλιστα, τήν Θεολογία µου προβληµατική καί παράλογη; Ἀφοῦ ἀµφισβητεῖ ὅτι ἔγραψε καί ἐπρέσβευε αὐτά ὁ Τρεµπέλας, γιατί ἐξ ἀρχῆς δέν τά ἀµφισβήτησε;
4. Ὡς πρός αὐτό πού ἐρωτᾶ, ἄν ὁ Τρεµπέλας παραπέµπει στόν Φαράντο τί νά εἰπῶ; Ἔγραψα ὅτι ὁ ἕνας παραπέµπει στόν ἄλλο, ἐννοῶντας προφανῶς τόν Φαράντο, ἐφ’ ὅσον γιά τήν παραποµπή τοῦ Φαράντου ὅλη ἡ συζήτηση. Τί, ἄραγε, προσδοκᾶ ὁ κ. Μποζοβίτης ἀπό τήν ἀπάντησή µου ὅτι δέν παραπέµπει ὁ Τρεµπέλας στόν Φαράντο; Τήν ἐρώτησή του αὐτήν τήν ἐκλαµβάνω ὡς καλή του πρόθεση νά ἀστειευθῆ, χαλαρώνωντας τό ὕφος τῆς ἐπιστολῆς του.
5. Δέν µέ χωρίζει ἀπολύτως τίποτα προσωπικό µέ τόν κ. Μποζοβίτη, ἀφοῦ ποτέ µέχρι σήµερα δέν ἔχουµε ἀνταλλάξει µεταξύ µας, ὄχι πικρά λόγια, ἀλλά οὔτε µιά κουβέντα!
Τοῦ εὔχοµαι Καλή Ἀνάσταση καί ἡ Εἰρήνη τοῦ Παθόντος καί Ἀναστάντος Χριστοῦ µας νά εἶναι πάντοτε µαζί του!