Ὁ Τρεμπέλας συκοφαντούμενος ἀπὸ τὸν π. Βασίλειον Βολουδάκην
Γράφει ὁ κ. Σταῦρος Μποζοβίτης, Θεολόγος
Ὅταν τὸ ἔτος 1977 ὁ καθηγητὴς Παναγιώτης Τρεμπέλας ἀναχωροῦσε ἀπὸ τὸν μάταιο τοῦτο κόσμο, ὁ τότε πνευματικῶς ὑπεύθυνος τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου π. Μᾶρκος Μανώλης, διάδοχος τοῦ ἱδρυτοῦ π. Χαραλάμπους Βασιλοπούλου, ἔγραφε τὰ ἑξῆς γιὰ τὸν ἀείμνηστο καθηγητή: «Ὁ Τρεμπέλας ἦταν ἀγωνιστής… Ἀλησμόνητο παραμένει καὶ τὸ κήρυγμά του στὰ δύσκολα χρόνια τῆς δικτατορίας ἀπὸ τὸν ἄμβωνα τῆς Μητροπόλεως Ἀθηνῶν γιὰ τὸ «κοινὸ ποτήριο». Γι᾿ αὐτὸ δίκαια τὸν χαρακτήρισαν, σὰν ἄλλον Μᾶρκο Εὐγενικό, ‘‘Λιοντάρι τῆς Ὀρθοδοξίας’’».
Σαρανταπέντε χρόνια ἀργότερα οἱ διάδοχοί του θεώρησαν καλὸ νὰ παρουσιάσουν τὸ «Λιοντάρι τῆς Ὀρθοδοξίας» ὡς βλάσφημο, δημοσιεύοντας ἀπομαγνητοφωνημένο κείμενο ὁμιλίας τοῦ π. Βασιλείου Βολουδάκη μὲ τὸν τίτλο: «Διατί θέλουν ἔγγαμον τὴν Παναγίαν;» (ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ, ἀρ. φύλλου 2388, 11.2.2022). Δὲν τὸ πρόσεξαν; Συμφωνοῦν μὲ τὸν π. Βασίλειο; Αὐτὸ ἂς τὸ κρίνουν μόνοι τους.
Μὲ τὴν ὁμιλία αὐτὴ ὁ π. Βασίλειος ἀποσκοποῦσε νὰ ἀντικρούσει τὸν ἰσχυρισμὸ τοῦ καθηγητοῦ Χρυσοστόμου Σταμούλη ὅτι ὁ Χριστός μας θὰ μποροῦσε νὰ γεννηθεῖ καὶ ἀπὸ ἔγγαμη γυναίκα.
Στὴν προσπάθειά του ὡστόσο αὐτή, καταφερόμενος κατὰ τοῦ κ. Σταμούλη, αἰφνιδίως στράφηκε καὶ κατὰ τῶν ἀειμνήστων ἤδη καθηγητῶν Ἀνδρέα Θεοδώρου, Μέγα Φαράντου καὶ ἰδιαίτερα κατὰ τοῦ καθηγητοῦ Τρεμπέλα, λέγοντας ἐπὶ λέξει τὰ ἑξῆς: «Ὁ μακαριστὸς Παναγιώτης Τρεμπέλας, ὁ Μέγας Φαράντος, καθηγητὴς Δογματικῆς, ἔχουν πέσει σὲ πολλὰ λάθη καὶ παραπέμπει ὁ ἕνας στὸν ἄλλον. Ὁ Μέγας Φαράντος παραπέμπει στὸν Παναγιώτη Τρεμπέλα, ὁ ὁποῖος λέει βλάσφημα πράγματα καὶ ἦταν εὐσεβέστατος ἄνθρωπος».
Προσθέτει δὲ συγκαταβατικά: «Δὲν γνώριζαν οἱ ἄνθρωποι. Εἶχαν προσεγγίσει ἀκαδημαϊκά. Οἱ Ἱεράρχες μας ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον σὲ ὅλη τὴν περίοδο αὐτὴ δὲν εἶχαν τὴ δυνατότητα νὰ πιάσουν αὐτὰ τὰ λάθη τὰ μεγάλα».
Λόγια βαριά, ἀπίστευτα καὶ συκοφαντικά, ὅπως θὰ φανεῖ στὴ συνέχεια.
Ἂς δοῦμε τὰ πράγματα μὲ τὴ σειρά:
Μᾶς ἐξηγεῖ ὁ π. Βασίλειος ποιὰ εἶναι τὰ μεγάλα λάθη τοῦ Τρεμπέλα. Ἰδοὺ τί ἰσχυρίζεται: «Λέει ὁ Π. Τρεμπέλας, ὁ μακαριστός: ‘‘Ἡ ἄποψις καθ᾿ ἣν ὁ Ἰησοῦς ὑπερενίκα εὐκόλως τὴν ἁμαρτίαν στερεῖ τὸν Ἰησοῦν τῆς ψυχικῆς ζωῆς αὐτοῦ. Ὁ Ἰησοῦς ἐπάλεσε διὰ νὰ νικήσῃ τὴν ἁμαρτία’’».
Παρακάτω προσθέτει καὶ ἕνα ἀκόμη κείμενο τοῦ Τρεμπέλα: «Βεβαίως πρέπει νὰ ἀπορριφθεῖ πᾶσα σκέψις οὐ μόνον περὶ ἁμαρτίας, ἀλλὰ καὶ περὶ ἁμαρτητικῆς ροπῆς καὶ διαθέσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ».
1. Σχολιάζει ὁ π. Βασίλειος: «Αὐτὸ ποὺ δὲν κάνανε οὔτε Ἅγιοι οὔτε ἡ Παναγία. Ἡ Παναγία μπῆκε ἀπευθείας στὸ Ναὸ καὶ τελείωσαν ὅλα. Πάλεψε ἡ Παναγία μας; Πάλεψε ὁ Χριστὸς ὅμως…».
2. Καὶ πάλι ἄλλο σχόλιο τοῦ π. Βασιλείου: «Δὲν εἶχε ἁμαρτία, δὲν εἶχε ροπή, ἀλλὰ πάλεψε κατὰ τῆς ἁμαρτίας. Μὰ αὐτὸ καταδικάζεται ἀπὸ τὴν Ε΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο».
Πρὶν ἑρμηνεύσουμε τὴ θέση τοῦ Τρεμπέλα, ἂς ἐξετάσουμε πρῶτα τὰ δύο σχόλια τοῦ π. Βασιλείου.
1. Ἡ ἰδέα τοῦ π. Βασιλείου ὅτι οὔτε οἱ ἅγιοι οὔτε ἡ Παναγία πάλεψαν κατὰ τῆς ἁμαρτίας ὁμολογουμένως ξεπερνάει κάθε ὅριο. Εἶναι μιὰ ἰδέα παντελῶς ξένη πρὸς σύνολη τὴν Ὀρθόδοξη παράδοση, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὴ στοιχειώδη λογική.
Ἡ ὀρθόδοξη πνευματικὴ ζωὴ εἶναι διαρκὴς πάλη κατὰ τῆς ἁμαρτίας. Πάντων! Πάλευε ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «ἐγὼ τοίνυν οὕτω τρέχω, ὡς οὐκ ἀδήλως, οὕτω πυκτεύω, ὡς οὐκ ἀέρα δέρων, ἀλλ᾿ ὑποπιάζω μου τὸ σῶμα καὶ δουλαγωγῶ»· Δὲν δέρνω τόν ἀέρα ἀγωνιζόμενος, λέει ὁ μεγάλος Ἀπόστολος. Ἀλλὰ ταλαιπωρῶ τὸ σῶμα μου καὶ τὸ μεταχειρίζομαι ὡς δοῦλο (Α΄ Κορ. θ΄ 26, 27).
Πάλευε ὁ Μέγας Ἀντώνιος σῶμα μὲ σῶμα μὲ τοὺς δαίμονες. Πάλευαν ὅλοι οἱ ἅγιοι, μηδενὸς ἐξαιρουμένου. Πάλευε ὁπωσδήποτε καὶ ἡ Παναγία μας. Διότι καὶ μόνο γιὰ νὰ δεχτεῖ τὸ μήνυμα τοῦ Ἀρχαγγέλου ἔπρεπε νὰ παλέψει πρὸς ὅλους τοὺς λογισμούς.
Εἶναι φανερὸ ὅτι ὑπάρχει προβληματικὴ ἀνθρωπολογία ἐδῶ, ποὺ ἀναμφίβολα εἶναι ἀπότοκος λανθασμένης θεολογίας.
2. Τὸ δεύτερο σχόλιο τοῦ π. Βασιλείου φανερώνει ποῦ εἶναι λανθασμένη ἡ θεολογία του. Λέει: «Δὲν εἶχε ἁμαρτία, δὲν εἶχε ροπή, ἀλλὰ πάλεψε κατὰ τῆς ἁμαρτίας. Μὰ αὐτὸ καταδικάζεται ἀπὸ τὴν Ε΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο».
Τὸ πρᾶγμα γίνεται πολὺ παράδοξο, δεδομένου ὅτι τὸν σχετικὸ κανόνα τῆς Ε΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τὸν παρέθεσε ὁ ἴδιος 15 γραμμὲς παραπάνω. Ἂς τὸν ἀντιγράψουμε κατὰ τὸ τμῆμα μόνον ποὺ παρέθεσε ὁ π. Βασίλειος:
«Εἴ τις ἀντιποιεῖται Θεοδώρου τοῦ ἀσεβοῦς τοῦ Μοψουεστίας, τοῦ εἰπόντος ἄλλον εἶναι τὸν Θεὸν Λόγον καὶ ἄλλον τὸν Χριστόν, ὑπὸ παθῶν ψυχῆς καὶ τῶν τῆς σαρκὸς ἐπιθυμιῶν ἐνοχλούμενον καὶ τῶν χειρόνων κατὰ μικρὸν χωριζόμενον… ἀνάθεμα».
Ἡ Σύνοδος ἀναθεματίζει τὸν Θεόδωρο Μοψουεστίας, διότι αὐτὸς δίδασκε ὅτι ὑπῆρχαν δύο Χριστοί, ὁ Θεὸς Λόγος καὶ ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ὁ ὁποῖος Ἰησοῦς Χριστὸς εἶχε καὶ ψυχικὰ καὶ σαρκικὰ πάθη, καὶ σταδιακὰ μὲ τὸν ἀγώνα του ἀπαλλασσόταν ἀπὸ αὐτά. Καὶ γι᾿ αὐτό, ὅπως λέει στὴ συνέχεια ὁ κανόνας, ὁ Θεὸς Λόγος, κατὰ τὸν Θεόδωρο Μοψουεστίας, ἑνώθηκε μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό, ὅπως ἑνώνεται στὸν γάμο ὁ ἄνδρας μὲ τὴ γυναίκα.
Καὶ ρωτᾶμε τώρα: Ἔχει καμία σχέση ὁ ἀναθεματισμὸς αὐτὸς μὲ τὰ παραπάνω κείμενα τοῦ Τρεμπέλα; Ἢ καὶ πέραν αὐτοῦ, μπορεῖ νὰ βρεῖ κάποιος ἔστω καὶ μία φράση τοῦ Τρεμπέλα στὶς δεκάδες χιλιάδες σελίδες τῶν συγγραμμάτων του ποὺ νὰ δέχεται δύο Χριστούς; Ἢ ποὺ νὰ δέχεται ὅτι ὁ Κύριος ἦταν ἁμαρτωλὸς καὶ μὲ τὸν ἀγώνα Του ἐξαγιάστηκε;
Ἂν ὑπάρχει κάποιος θεολόγος σὲ ὅλο τὸν πλανήτη ποὺ νὰ διεκήρυξε μὲ τὸν πιὸ ἀπόλυτο τρόπο ὅτι ὁ Χριστὸς ὄχι μόνο ἦταν ἀπολύτως ἀναμάρτητος ἀλλὰ καὶ ὅτι ἦταν ἀδύνατον νὰ ἁμαρτήσει, αὐτὸς εἶναι περισσότερο ἀπὸ ὁποιονδήποτε ἄλλο ὁ Τρεμπέλας.
Στὶς σελίδες 132 ἕως 141 τοῦ Β΄ τόμου τῆς Δογματικῆς του ὁ Τρεμπέλας ξεκαθαρίζει πλήρως τὸ ζήτημα αὐτό. Καὶ μόνον φοβερὰ ἐμπαθεῖς (ἢ ἐνδεχομένως ἀγράμματοι) ἄνθρωποι κατὰ τὸ παρελθὸν εἴτε συνειδητὰ διαστρέφοντες εἴτε ἀδυνατοῦντες νὰ κατανοήσουν ἔφτασαν στὸ σημεῖο νὰ τοῦ ἀποδώσουν τὴ βλάσφημη ἀντίληψη ὅτι δεχόταν τὸν Χριστὸ ἁμαρτωλό.
Ἀναφέρομαι στὴν ἀπὸ τῶν στηλῶν τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου κατὰ τὸ ἔτος 1984 ἐξαπολυθεῖσα ἐπίθεση κατὰ τοῦ Τρεμπέλα ἀπὸ τὸν μακαρίτη πλέον Ἀθανάσιο Σακαρέλλο, συνεπικουρούμενο καὶ καθοδηγούμενο ἀπὸ τὸν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη καὶ τὸν μοναχὸ Μάξιμο Λαυριώτη, εὑρισκόμενους τότε στὴν Ἀγγλία. Κατὰ τὴν ἐπίθεση ἐκείνη ἡ διαστροφὴ τῶν κειμένων τοῦ Τρεμπέλα ὑπῆρξε τέτοια ποὺ σπάνια παρουσιάζεται στὸν κόσμο.
Ἀπὸ τὰ πολλὰ ἀναφέρω ἕνα χαρακτηριστικὸ παράδειγμα. Στὴ σελίδα 139 τοῦ Β΄ τόμου τῆς Δογματικῆς του ὁ Τρεμπέλας γράφει ὅτι κατὰ δύο τρόπους ἦταν ἀδύνατον νὰ ἁμαρτήσει ὁ Κύριος: Πρῶτον μὲν διότι ὡς Θεός, λόγῳ τῆς ὑποστατικῆς ἑνώσεως, ἦταν φυσικῶς ἀδύνατον νὰ ἁμαρτήσει, καὶ δεύτερον διότι καὶ ὡς ἄνθρωπος, βρισκόμενος σὲ ἄμεση θεωρία Θεοῦ, «εἶχεν ὡς συνέπειαν τὴν ἠθικὴν πρὸς τὸ ἁμαρτεῖν ἀδυναμίαν» (ἡ ὑπογράμμιση ἀπὸ τὸν Τρεμπέλα). Σ᾿ αὐτὸ τὸ «ἠθικὴν πρὸς τὸ ἁμαρτεῖν ἀδυναμίαν» ὁ Σακαρέλλος ἔδινε τὴ διεστραμμένη ἑρμηνεία ὅτι ὁ Χριστὸς εἶχε τὸ ἐλάττωμα («ἀδυναμίαν») νὰ ἁμαρτάνει καὶ ὄχι τὴ μόνη σωστὴ ἑρμηνεία ὅτι ὁ Χριστὸς καὶ ἠθικῶς ἦταν ἀδύνατον νὰ ἁμαρτήσει.
Ἦταν τέτοια καὶ τόση ἡ διαστροφὴ τῶν κειμένων τοῦ Τρεμπέλα σὲ κείνη τὴν ἐπίθεση, ὥστε τελικὰ ὁ Ὀρθόδοξος Τύπος παραμέρισε τὸν Σακαρέλλο καὶ προέβη σὲ διόρθωση τῆς συκοφαντικῆς ἐπιθέσεως, σύμφωνα μὲ τὶς ὁδηγίες ποὺ ἔδωσε ὁ π. Μᾶρκος.
Ἂς περάσουμε ὅμως πλέον στὴν οὐσία τῆς δογματικῆς θέσεως τοῦ Τρεμπέλα. Προηγουμένως σημείωσα ὅτι πίσω ἀπὸ τὴν προβληματικὴ ἀνθρωπολογία τοῦ π. Βασιλείου, (ὑποστηρίζοντος ὅτι οὔτε ἡ Παναγία οὔτε οἱ ἅγιοι ἀγωνίστηκαν), ὑπάρχει λανθασμένη θεολογία.
Ἡ λανθασμένη θεολογία συνίσταται στὸ ὅτι θεωρεῖ κακόδοξη τὴν ἀντίληψη πὼς ὁ Κύριος ὡς ἄνθρωπος ἀγωνιζόταν. Αὐτὸ φάνηκε νὰ ἰσχυρίζεται καὶ σὲ παλαιότερες δημοσιεύσεις του.
Καὶ δὲν ἀρνοῦμαι ὅτι ἀφετηρία τοῦ π. Βασιλείου ἦταν ἡ ἀγαθὴ καὶ ἀξιέπαινη διάθεσή του νὰ καταπολεμήσει τότε τὶς ἀντιλήψεις τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Αὐστραλίας Στυλιανοῦ καὶ ἄλλων ὁμοφρόνων του, οἱ ὁποῖοι φαίνονταν νὰ δέχονται ὅτι ὁ Κύριος ἀγωνιζόμενος διακινδύνευε νὰ ἁμαρτήσει, ὡστόσο ὅμως ὁ ἴδιος ὁ π. Βασίλειος ἀπὸ ἀντίδραση δείχνει νὰ ὁδηγήθηκε στὸ ἀντίθετο ἄκρο, ὥστε ἡ ἴδια ἡ ἰδέα τοῦ ἀγώνα τοῦ Κυρίου νὰ τοῦ φαίνεται κακόδοξη.
Κάτι βέβαια εἶναι λάθος μεγάλο, ἀφοῦ αὐτὸς ὁ ἀγώνας ἀποτελεῖ τὴν καρδιὰ τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας μας. Διότι, ὅπως λεπτομερῶς καὶ μὲ ἀκρίβεια καὶ πλήρη πατερικὴ κατοχύρωση ἀναπτύσσει ὁ Τρεμπέλας, ὁ Κύριος, παρόλο πού, ὡς γεννηθεὶς ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ τῆς Παρθένου Μαρίας, εἶχε λάβει τὴν προπτωτικὴ φύση τοῦ Ἀδάμ, ἐντούτοις ἑκουσίως τὴν ὑπέταξε στὴ μεταπτωτικὴ κατάσταση, ἀγωνιζόμενος «ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν», ἔτσι ὥστε νὰ νικήσει τὸν ἐχθρὸ διάβολο ὡς ἄνθρωπος.
Γιὰ νὰ μὴ μακρυγορήσω θὰ παραθέσω ἕνα μόνο κείμενο τοῦ μεγάλου θεολόγου πατρὸς ἁγίου Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας.
Γράφει: Ὁ Κύριος «νηστεύει μέν, οὐ πέρα δὲ τῶν μέτρων τῆς φύσεως, καὶ τροφῆς μὲν ἐφίεται, ἀλλὰ κρατεῖ τῆς ὀρέξεως, οὐ δουλεύει ταῖς ἡδοναῖς· καὶ καλεῖ μὲν τῇ πείνῃ τὸν ἀντίπαλον εἰς τὴν πάλην, περιγίνεται δὲ αὐτοῦ ἀνθρωπίνῃ φιλοσοφίᾳ, ἀλλ᾿ οὐκ ἐξουσίᾳ θεότητος, ἀγωνίζεται, καταγωνίζεται, νικᾷ, ἐξελαύνει, τὴν τυραννίδα καταλύει, τὸ ἀσθενὲς ἐλέγχει, τὴν ἧτταν κηρύττει· ‘‘θαρσεῖτε γάρ, φησίν, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον’’· προτρέπει πάντας εἰς ἀρετήν…» (Περὶ τῆς τοῦ Κυρίου ἐνανθρωπήσεως, 24, P.G. 75, 1464).
Ἄνθρωπος νικήθηκε, ἄνθρωπος ἔπρεπε νὰ νικήσει. Αὐτὴ εἶναι ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία τοῦ μυστηρίου τῆς σωτηρίας. «Πάντα τοίνυν ἀνέλαβεν, ἵνα πάντα ἁγιάσῃ. Ἐπειράσθη καὶ ἐνίκησεν, ἵνα ἡμῖν τὴν νίκην πραγματεύσηται καὶ δῷ τῇ φύσει δύναμιν νικᾶν τὸν ἀντίπαλον, ὅπως ἡ φύσις ἡ πάλαι νικηθεῖσα, δι᾿ ὧν προσβολῶν ἐνικήθη, διὰ τούτων νικήσῃ τὸν πάλαι νικήσαντα» (Ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής, Κ΄, P.G. 94, 1081). Διαφορετικὰ ὁ διάβολος θὰ ἐκόμπαζε «ὡς Θεῷ παλαίσας καὶ ὑπὸ Θεοῦ ἡττηθείς» (Ἁγίου Κυρίλλου, Περὶ τῆς τοῦ Κυρίου ἐνανθρωπήσεως, 15, P.G. 75, 1444).
Ὅλα αὐτὰ μὲ πληρότητα καὶ ἀκρίβεια ἀναπτύσσει ὁ Τρεμπέλας στὸν δεύτερο τόμο τῆς Δογματικῆς του, ἀναλυτικότερα δὲ στὴν κορυφαία δογματική του μελέτη μὲ τὸν τίτλο: «Ἡ ἠθικὴ τελειότης τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὸ ἀνθρώπινον». Τὴν ὁποία, ἂν κάποιος ἀπροκατάληπτα τὴ μελετήσει, θὰ ξεκαθαρίσει μιὰ φορὰ γιὰ πάντα τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Κύριος ἔφερε εἰς πέρας τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας μας.
Καιρὸς νὰ τελειώνω. Ὡστόσο θεωρῶ ἀπαραίτητο, κλείνοντας τὴν παρέμβασή μου τούτη, νὰ ἐπισημάνω καὶ πάλι τὴν εὐθύνη τῶν ὑπευθύνων τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου. Διότι, ἂν ὁ π. Βασίλειος, συνεπὴς πρὸς τὶς καὶ παλαιότερα ἐκφρασθεῖσες ἀφθαρτοδοκητίζουσες ἀντιλήψεις του, εἶπε ὅλα αὐτὰ τὰ παντελῶς ἀστήρικτα καὶ συκοφαντικὰ λόγια, ἀποδίδοντας βλασφημίες στὸν Τρεμπέλα, οἱ ὑπεύθυνοι τῆς ἐκδόσεως ὄφειλαν νὰ ἀποκλείσουν τὴ δημοσίευσή τους.
Ἔχουμε εὐθύνη οἱ πάντες. Καὶ ἐνώπιον ἀνθρώπων. Ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον Θεοῦ. Κυρίως.
Ἀπάντησις π. Βασιλείου Βολουδάκη πρὸς κ. Σταῦρον Μποζοβίτην
Πρός
Τὴν Ἐκκλησιαστική Ἐφηµερίδα «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ»
Ἐνταῦθα.
Μόλις ἔλαβα ἔκπληκτος γνῶσιν τοῦ ἐναντίον µου κειµένου τοῦ Θεολόγου κ. Σταύρου Μποζοβίτη, µέλους τῆς Ἀδελφότητος Θεολόγων «Ο ΣΩΤΗΡ» µέ τίτλον «Ὁ Τρεµπέλας συκοφαντούµενος ἀπὸ τὸν π. Βασίλειο Βολουδάκη»!
Τήν τριπλῆ ἔκπληξή µου προκάλεσαν: Πρῶτον, ὁ ὄντως συκοφαντικός γιά τό πρόσωπό µου τίτλος καί ὁ ἐξ ἴσου συκοφαντικός χαρακτηρισµός, πού περιέχεται στό κείµενο τοῦ κ. Μποζοβίτη, ὅτι τἄχα ἔχω «ἀφθαρτοδοκητίζουσες ἀντιλήψεις». Δεύτερον, ὅτι λόγῳ τῶν ἀπό πολλῶν ἐτῶν πνευµατικῶν δεσµῶν, πού ἔχει ἡ Ἐνορία µας µέ τήν Ἀδελφότητα τοῦ «Σωτῆρος» ὑπῆρχε καί ἄλλη ὁδός ἐπικοινωνίας, πρό τῆς δηµοσιοποιήσεως τῶν ἀπόψεών µας. Καί, Τρίτον, ὅτι ἐπιτιµήθηκε σέ αὐστηρό, µάλιστα, τόνο, ἡ Διεύθυνση τοῦ «ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΤΥΠΟΥ», γιατί ἐτόλµησε νά δηµοσιεύσῃ ἀποµαγνητοφωνηµένο ἀπόσπασµα διαδικτυακῆς ὁµιλίας µου, καλουµένη νά µέ ἀποκηρύξῃ πάραυτα!
Ὁ κ. Μποζοβίτης ἐπικαλεῖται τά τιµητικά λόγια τοῦ µακαριστοῦ Ὑπευθύνου τοῦ «Ὀρθοδόξου Τύπου» π. Μάρκου Μανώλη ἐπί τῇ ἐκδηµίᾳ τοῦ Παναγιώτη Τρεµπέλα, γιά νά τά ἀντιπαραθέσῃ ἀπορῶν µέ τήν σηµερινή στάση τῆς Συντάξεως τῆς Ἐφηµερίδος, νά δηµοσιεύσῃ ἐπικριτικά θεολογικά σχόλια κατά τοῦ Τρεµπέλα, χωρίς νά πάρῃ θέση, ἄν τά υἱοθετῇ ἤ ὄχι. Ἀγνοεῖ, ἄραγε, ὁ κ. Μποζοβίτης τό 40 σέλιδο φυλλάδιο τῆς «Ἀδελφότητος Θεολόγων Ὁ Σωτήρ» µέ συντάκτη τόν Εὐστάθιο Μπάστα (Ἀθῆναι-Ὀκτώβριος 1984) µέ τίτλο «ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ Εἰς Συντάκτας τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου»; Ὄχι, βέβαια, δέν τό ἀγνοεῖ, γιατί γράφει σέ αὐτό τό φυλλάδιο καί ὁ ἴδιος, ἀλλά καί στό τωρινό κείµενό του ἀναφέρεται στήν τότε ἐπικριτική ἀρθρογραφία τοῦ µακαρίτου Ἀθανασίου Σακαρέλλου κατά τοῦ Τρεµπέλα. Αὐτό, ὅµως, πού ἀποκρύπτει, εἶναι ὅτι ὁ π. Μᾶρκος δέν διέκοψε τήν ἀρθρογραφία τοῦ Σακαρέλλου, ἀλλά τήν ὑπερασπιστική συζήτηση τοῦ Τρεµπέλα ἀπό τήν Ἀδελφότητα, ἀρνούµενος νά δηµοσιεύσῃ τήν (ἀπό 12-9-1984) ἐπιπρόσθετη ἀπάντηση τοῦ κ. Σταύρου Μποζοβίτη πρός τόν Σακαρέλλο! Αὐτό τό τελευταῖο δέν χρειάζεται ἄλλο ἀποδεικτικό στοιχεῖο, γιά νά ἐπαληθευθῇ ἀπό τήν ἴδια τήν σηµείωση, πού ὑπάρχει στό µνηµονευθέν φυλλάδιο τῆς Ἀδελφότητος «Ο ΣΩΤΗΡ». Γράφει» στή σελίδα 23: «Ἐπισυνάπτεται ἐν συνεχείᾳ καί σχετική ἀπαντητική ἐπιστολή πολύ διαφωτιστική τοῦ µέλους τῆς Ἀδελφότητος τοῦ Σωτῆρος θεολόγου κ. Σταύρου Μποζοβίτη πρός τόν Ὀρθόδοξον Τύπον, τήν ὁποίαν ὅµως οὗτος ἠρνήθη νά δηµοσιεύσῃ»!
Ἡ Ὁµιλία µου, πού προκάλεσε τήν ὀργή τοῦ κ. Μποζοβίτη, δέν ἔγινε, γιά νά δηµοσιευθῇ ὡς γραπτό κείµενο, ἀλλά ἔγινε στά πλαίσια τῶν τακτικῶν ἑβδοµαδιαίων ὁµιλιῶν µου καί ἔθιξε διάφορα θέµατα, µεταξύ τῶν ὁποίων καί τό θέµα: «Γιατί θέλουν ἔγγαµη τήν Παναγία;». Οἱ ὑπεύθυνοι τοῦ Ὀρθοδόξου Τύπου θεώρησαν ὅτι περιέχει ἐνδιαφέροντα Θεολογικά στοιχεῖα, τά ὁποῖα εἶναι καλό νά συζητοῦνται, λόγῳ τῶν πολλῶν Θεολογικῶν παραχαράξεων τῶν ἡµερῶν µας καί, ἀφοῦ τήν ἀποµαγνητοφώνησαν, δηµοσίευσαν κάποια ἀποσπάσµατα.
Ἡ ἀφορµή γιά τό τµῆµα τῆς ὁµιλίας µου γιά τήν Παρθενία τῆς Θεοτόκου δόθηκε µέ τήν πρός ἐµέ προτροπή Θεολόγων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ὀρθῶς ἐπισηµάνει Θεολογικά ὀλισθήµατα καί ἀσεβήµατα τοῦ Κοσµήτορος τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστηµίου κ. Χρυσοστόµου Σταµούλη. Θεώρησα ὅτι στοιχειώδης διάκριση καί δικαιοσύνη ἀπαιτοῦσε νά παρατεθοῦν καί ἰσοβαρῆ λανθασµένα Θεολογικά κείµενα εὐσεβῶν Θεολόγων, τῶν µακαριστῶν Μέγα Φαράντου, Παναγιώτη Τρεµπέλα καί Ἀνδρέα Θεοδώρου, ὥστε νά φανῇ ὅτι σκοπός µας δέν εἶναι νά ἀµνηστεύσουµε ἀθεολόγητα γραπτά θεωρουµένων ὡς εὐσεβῶν Θεολόγων καί νά θέσουµε τόν λίθο τοῦ ἀναθέµατος ἀποκλειστικά κατά τοῦ ἐν ζωῇ Καθηγητοῦ, ἐπειδή θεωρεῖται θεολογικά ἐλευθεριάζων, ἀλλ’ ὅτι σκοπός µας εἶναι ἡ Θεολογική Ἀκρίβεια.
Ἐξεπλάγην, λοιπόν, µέ τό κείµενο τοῦ κ. Μποζοβίτη καί ἀπόρησα, πῶς ἕνας Θεολόγος µέ κοινωνικότητα καί γνώση τοῦ τί ἐστί διάκρισις, ὄχι µόνο δέν κατάλαβε τόν σκοπό τῆς ἀναφορᾶς µου καί σέ λάθη τῶν µακαριστῶν, παρ’ ὅτι τό ἐτόνισα στήν ὁµιλία µου, ἀλλά καί ἐξοργίσθηκε, ἀπαιτῶντας, µάλιστα, ἐµέσως, πλήν σαφῶς, κυρώσεις!
1. Ἡ προϊστορία τῶν κατά τοῦ προσώπου µου ἐπικρίσεων τοῦ κ. Μποζοβίτη
Ἐγνώριζα ἐκ τοῦ µακρόθεν, µέσῳ κοινοῦ γνωστοῦ, ὅτι ὁ κ. Μποζοβίτης (τόν ὁποῖον, σηµειωτέον, γνωρίζω µόνο ἐξ ὄψεως, χωρίς ποτέ νά ἔχουµε συζητήσει) εἶχε ἀπό παλιά ἐνστάσεις γιά τά γραπτά µου, τίς διετύπωσε δέ καί στό βιβλίο του «Τά αἰώνια σύνορα τῆς Ὀρθοδοξίας καί οἱ Ἀντιχαλκηδόνιοι», ἐπικρίνοντας -χωρίς καµµιά ἀπολύτως ἀπόδειξη τό πόνηµά µου «Ὁ Χριστός ἀνθρώπων ἐπέκεινα», συνηγορῶντας µέ τόν µακαριστό, πλέον, Καθηγητή τῆς Ἱστορίας τῶν Δογµάτων, Ἀνδρέα Θεοδώρου, ἐνῶ ἐγνώριζε ὅτι τό περιεχόµενο τοῦ πονηµατίου µου, πού ἐπέκρινε, περιελάµβανε τήν ἀντιβολή (µέσῳ τοῦ «Ὀρθοδόξου Τύπου» ἀπό Μάρτιο τοῦ 1989 ἕως Ἰούνιο 1989) τῶν δογµατικῶν θέσεων τοῦ Καθηγητοῦ –περί τῆς Λειτουργίας τῆς Ἀνθρωπίνης Φύσεως τοῦ Χριστοῦ– ἐναντίον τῶν ἰδικῶν µου, ἀντιβολή, ἡ ὁποία σταµάτησε µετά τήν τελευταία ἀπάντησή µου, στήν ὁποία ὁ ὄντως εὐλαβής Καθηγητής δέν εἶχε τίποτα νά ἀντείπῃ!
Τό περίεργο εἶναι ὅτι, ἐνῶ ἐπικαλεῖται εἰς βάρος µου (στήν σελίδα 41 τοῦ µνηµονευθέντος βιβλίου του) ὡς ὀρθή τήν δογµατική κρίση τοῦ ἡττηθέντος στόν ὡς ἄνω διάλογο Ἀνδρέα Θεοδώρου, στήν σελίδα 158 τοῦ ἴδιου βιβλίου του, ἀναφερόµενος στήν Χριστολογία τοῦ αἱρετικοῦ Σεβήρου, γράφει, κονιορτοποιῶντας ὁ ἴδιος τόν Ἀνδρέα Θεοδώρου(!): «Ἔτσι παραπλάνησε πολλούς στήν ἐποχή του (δηλ. ὁ Σεβῆρος), ἐξακολουθεῖ δέ νά παραπλανᾶ ἀκόµη καί σήµερα ποικίλους µελετητές του. Τούς περιπλέκει µέ τήν συγκεχυµένη ὁρολογία πού χρησιµοποιεῖ, µέ ἀποτέλεσµα πολλοί ἀπό αὐτούς νά καταλήγουν στό συµπέρασµα ὅτι δέν εἶναι αἱρετικός καί νά γράφουν σέ ἐπιστηµονικές τους ἐργασίες ὅτι «ἡ Χριστολογία τοῦ Σεβήρου εἶναι κατά τήν βάσιν αὐτῆς Ὀρθόδοξος». Ὁ παραπλανηθείς, ὅπως πολύ σωστά διέγνωσε ὁ κ. Μποζοβίτης εἶναι ὁ Ἀνδρέας Θεοδώρου, ὁ ὁποῖος στό βιβλίο του «Ἡ Χριστολογική ὁρολογία καί διδασκαλία τοῦ Σεβήρου Ἀντιοχείας», περιγράφει τόν ἀναθεµατισµένον Σεβῆρον ὡς Ὀρθόδοξον!
Δηλαδή, ὁ κ. Μποζοβίτης ἐµπιστεύεται τόν Ἀνδρέα Θεοδώρου εἰς βάρος µου, θεωρῶντας τον αὐθεντία στή γνώση τοῦ Ἀφθαρτοδοκητισµοῦ, ἐνῶ γνωρίζει (ἀφοῦ µελέτησε τόν διάλογό µας) ὅτι ὁ Ἀνδρέας Θεοδώρου χρησιµοποιεῖ ὡς ἀσφαλῆ πηγή πληροφοριῶν του περί τοῦ Ἀφθαρτοδοκητισµοῦ τό βιβλίο «De sectis», ἀγνώστου συγγραφέως, ὁ ὁποῖος τελεῖ σέ πλήρη θεολογική σύγχυση, ὅπως ἔχει ἀποδειχθεῖ σέ διδακτορική διατριβή (βλ. Διακόνου. Ἠλία Φρατσέα, ὁ Λεόντιος Βυζάντιος –βίος καί συγγράµµατα, Ἀθῆναι 1984). Ἐπί πλέον, ὁ συγγραφέας τοῦ ἔργου «De sectis» ὑπερασπίζεται καί θαυµάζει τόν πατέρα τοῦ Νεστοριανισµοῦ Θεόδωρον Μοψουεστίας, τόν ὁποῖο κατεδίκασε ἡ Ε΄ Οἰκουµενική Σύνοδος καί κατηγορεῖ τόν ἅγιον Αὐτοκράτορα Ἰουστινιανό γιά τήν καταδίκη αὐτή (βλ. ὅ. ἀν. σελ.249-250)! Ὁ κ. Μποζοβίτης ἐξακολουθεῖ νά ἐµπιστεύεται τόν Ἀνδρέα Θεοδώρου στή Δογµατική, παρά τά ἀνωτέρῳ, ἀλλά καί παρά τά ὅσα διεπίστωσε ὁ ἴδιος ὡς πρός τό Θεολογικό του κριτήριο στήν Χριστολογία τοῦ αἱρετικοῦ Σεβήρου, σάν νά µή ἀπαιτεῖται γιά τήν διάγνωση τοῦ Ἀφθαρτοδοκητισµοῦ Ἀκριβής γνώση τῆς Χριστολογίας. Τόν ἐπιλέγει παρά ταῦτα, ἀρκεῖ νά πολεµηθῇ τό πρόσωπό µου καί τά ὅσα ἔγραψα!
Ποιά ἄλλη, ἄραγε, ἐκδοχή ὑπάρχει ὡς πρός τό πῶς σκέφθηκε ὁ κ. Μποζοβίτης γιά νά ἐµπιστευθῇ τόν Ἀνδρέα Θεοδώρου εἰς βάρος µου; Σκέφθηκε πώς, παρ’ ὅτι ὁ Ἀνδρέας Θεοδώρου, ὄχι µόνο δέν ἔχει κριτήριο νά διαπιστώσῃ τήν αἱρετική Χριστολογία τοῦ Σεβήρου ἀλλά οὔτε ἐκάµφθη ἀπό τόν ἀναθεµατισµό τοῦ Σεβήρου καί τῆς Χριστολογίας του ἀπό τήν Ἐκκλησία µας, ὡστόσο ἔχει Θεολογικό κριτήριο γιά τόν Ἀφθαρτοδοκητισµό, πού προϋποθέτει Ἀληθῆ γνώση τῆς Χριστολογίας; Ἀλλά αὐτή, πού εἶναι καί ἡ µοναδική σκέψη, πού µπορεῖ νά γίνῃ ἐν προκειµένῳ, ὄχι µόνο δέν εἶναι Θεολογική, ἀλλά στερεῖται παντελῶς καί λογικῆς!
Αὐτά τά ἀνέφερα ὡς προϊστορία τῶν ἀπόψεων τοῦ κ. Μποζοβίτη περί τῆς Θεολογίας µου, στά ὁποῖα τότε πού τά ἐδηµοσίευσε, τό 1999, δέν ἀπήντησα, ὄχι γιατί δέν εἶχα τίποτα νά ἀπαντήσω, ἀλλά γιατί δέν ἤθελα νά δώσω διαστάσεις σέ δηµόσιο ἐπίπεδο, θίγοντας ἕνα ἐν ζωῇ µέλος τῆς Ἀδελφότητος «Ὁ Σωτήρ», ἡ ὁποία τόσα πνευµατικά ἔχει προσφέρει καί ἐξακολουθεῖ µέχρι σήµερα αὐτήν της τήν πνευµατική προσφορά, ἐνθυµούµενος, συνάµα, τήν ἐκτίµηση πού πλειστάκις ἐδήλωνε πρός τό πρόσωπό µου γιά τά κείµενά µου, καί τήν διετήρησε µέχρι τέλους τῆς ζωῆς του, ὁ σπουδαῖος καί εὐλαβής Θεολόγος, µακαριστός καί σεβαστός Νικόλαος Βασιλειάδης. Μάρτυς τούτου, ὁ σεβαστός καί ἀγαπητός Ἀρχιµ. Ἀστέριος Χατζηνικολάου, σηµερινός Προϊστάµενος τῆς Ἀδελφότητος «Ο ΣΩΤΗΡ». Τώρα, ὅµως, εἶµαι ἀναγκασµένος.
Εἶχα κατά νοῦν, σέ µελλοντική ἐπηυξηµένη ἐπανέκδοση τοῦ βιβλίου µου νά συµπεριλάβω καί τίς ἐπικρίσεις αὐτές, οἱ ὁποῖες ὀφείλονται στήν πλήρη ἄγνοια τοῦ τί ἐστί Ἀφθαρτοδοκητισµός.
Μέ αὐτά, λοιπόν, τά θολά κριτήρια, χαρακτηρίσθηκα χωρίς κανένα ἐνδοιασµό ἀπό τόν κ. Μποζοβίτη ὡς … Ἀφθαρτοδοκητίζων, ἐνῶ στήν µελέτη µου, µεταξύ τῶν πολλῶν ἄλλων, τονίζω καί προσυπογράφω τά τῆς Λειτουργίας τῆς Ἀνθρωπίνης Φύσεως τοῦ Χριστοῦ µας, ὑποκλινόµενος στήν διατύπωση τοῦ ἐκφραστοῦ τῆς Ὀρθοδόξου Δογµατικῆς Ἀκριβείας, ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαµασκηνοῦ: «Ἀµέλει (= χωρίς ἀµφιβολία) τά φυσικά ἡµῶν πάθη κατά φύσιν καί παρά φύσιν ἦσαν ἐν τῷ Χριστῷ. Κατά φύσιν µέν γάρ ἐκινεῖτο ἐν αὐτῷ , ὅτε παρεχώρει τῇ σαρκί παθεῖν τά ἴδια· ὑπέρ φύσιν δέ, ὅτι οὐ προηγεῖτο ἐν τῷ Κυρίῳ τῆς θελήσεως τά φυσικά· οὐδέν γάρ ἠναγκασµένον ἐπ’ αὐτοῦ θεωρεῖται, ἀλλά πάντα ἑκούσια· θέλων γάρ ἐπείνασε, θέλων ἐδίψησε, θέλων ἐδειλίασε, θέλων ἀπέθανεν» (Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, PG 94,1084).
Γνωρίζει ὁ κ. Μποζοβίτης πόσο βαρύ εἶναι νά κατηγορῇ ὁ λαϊκός ἕνα Κληρικό γιά αἱρετίζουσες ἀντιλήψεις καί γι’ αὐτό θά κατανοήσῃ τήν ἐπιµήκυνση τῆς ἐξιστορήσεως τῆς προϊστορίας, δεδοµένου ὅτι ἐκεῖνος τήν ἐπανέφερε στό προσκήνιο µέ τό ἄρθρο του.
2. Δὲν ἐσυκοφαντήθη ὁ Παναγιώτης Τρεµπέλας ἀπό τόν π. Βασίλειον Βολουδάκην
Πολύ φοβοῦµαι ὅτι δέν θά ἀποφύγω νά γράψω πολλά καί σ’ αὐτήν τήν ἑνότητα, παρ’ ὅτι τό θέµα εἶναι ἁπλό, ἀλλά ὑπάρχει δυσκολία στήν συνεννόηση µέ τόν κ. Μποζοβίτη, διότι ἔχει λάβει θέση στό θέµα σάν νά κλονίζεται τό κῦρος τῆς Ἀδελφότητος «Ο ΣΩΤΗΡ» ἀπό τήν ἐπισήµανση τῶν λαθῶν τοῦ Τρεµπέλα!
Δέν συκοφάντησα τόν Παναγιώτη Τρεµπέλα, πρός τόν ὁποῖον ἔχω µεγάλη ἐκτίµηση γιά τήν ἀνεκτίµητη προσφορά του σέ δύσκολους καιρούς καί καταθέτω ὅτι καί ἐκεῖνος µοῦ ἔδειξε ἐκτίµηση, ἐρχόµενος στόν Ναόν µας µαζί µέ τόν ἀείµνηστον Ἀθανάσιον Φραγκόπουλον, ὁ ὁποῖος καί ἐδιάβαζε τά Ἀναγνώσµατα κατά τήν Μ. Τεσσαρακοστή καί µοῦ εἶχε ἀφιερώσει µέ ἐγκαρδιότητα τό βιβλίο του «Τά Ἀναστάσιµα» µέ τά λόγια: «Εἰς τόν ἀγαπητόν µου Ἱεροδιάκονον καί φοιτητήν Θεολογίας ἵνα δέεται καί ὑπέρ τοῦ γράψαντος. Μέ ἀγάπην Χριστοῦ, Ἀθανάσιος Φραγκόπουλος».
Ὁ Παναγιώτης Τρεµπέλας ἔχει µιά τεράστια Θεολογική παραγωγή καί ὡς ἐκ τούτου, ἀρκετά λάθη. Ἰδίως Δογµατικά. Οὐδείς ἀλάθητος! Ὡστόσο, ἡ εἰδικότητά του δέν ἦταν ἡ Δογµατική. Ἦταν Καθηγητής στήν Ἕδρα τῆς Πρακτικῆς Θεολογίας. Εἰδικότητά του ἡ Λειτουργική καί ἡ Ὁµιλητική. Ἐξέφυγε ἀπό αὐτές, ἔγραψε καί Δογµατική καί πολλά πέραν τῆς εἰδικότητός του, ἐπί παντός Θεολογικοῦ Κλάδου καί αὐτό ἦταν καί τό λάθος. Ἀρκεῖ κανείς νά συγκρίνῃ τήν Δογµατική τοῦ Ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς µέ τήν Δογµατική Τρεµπέλα γιά νά ἰδῇ τήν ἀβυσσαλέα διαφορά. Ὅµως ἦταν βαθύτατα πιστός, εὐλαβής, ἀγωνιστής, ἀλλά καί µέ πολλές διατυπώσεις, οἱ ὁποῖες χαρακτηρίζονται βλάσφηµες, ὅταν συγκριθοῦν µέ τίς διατυπώσεις τῶν ἁγίων µας.
Ποῦ εἶδε ὁ κ. Μποζοβίτης τήν συκοφαντία µου κατά τοῦ Τρεµπέλα; Παραχάραξα τά λόγια του; Δέν µετέφερα ἐπακριβῶς τίς φράσεις του, στίς ὁποῖες παραπέµπει ὁ Μέγας Φαράντος; Συκοφαντία θεωρεῖ τά λόγια µου ὁ κ. Μποζοβίτης, γιατί συντάσσεται µέ τό λάθος τοῦ Τρεµπέλα καί ὄχι µέ τήν Ὀρθόδοξη Δογµατική.
Ἔγραψε ἤ δέν ἔγραψε τά παρακάτω λόγια ὁ Τρεµπέλας; Βεβαίως τά ἔγραψε καί σ’ αὐτά παραπέµπει καί ὁ Μέγας Φαράντος. Τά παραθέτω: «Ἡ ἄποψις, καθ’ ἥν ὁ Ἰησοῦς ὑπερενίκα εὐκόλως τήν ἁµαρτίαν στερεῖ τόν Ἰησοῦν τῆς ψυχικῆς ζωῆς αὐτοῦ· ὁ Ἰησοῦς ἐπάλαισε διά νά νικήσῃ τήν ἁµαρτίαν» (!), συµπληρώνει, ὅµως: «Βεβαίως πρέπει νά ἀπορριφθῇ πᾶσα σκέψις οὐ µόνον περί ἁµαρτίας, ἀλλά καί ἁµαρτητικῆς ροπῆς καί διαθέσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ»! (Δογµατική Β΄, 1959, σελ. 136 ἑξ.) ! Ἐπάλευε κατά τόν Τρεµπέλα ὁ Χριστός µέ τήν ἁµαρτία καί, µάλιστα τήν νικοῦσε µέ δυσκολία, ἀλλά δέν ἁµάρτανε! Ἡ ψυχική ζωή κατά τόν Τρεµπέλα εἶναι ἡ πάλη µέ τήν ἁµαρτία! Γνωρίζει, ἄραγε, τί γράφει; Γνωρίζει τί εἶναι ἡ ἁµαρτία; Ἀσφαλῶς, ὄχι!
Τί εἶναι, ὅµως, ἁµαρτία, µᾶς ἐξηγεῖ ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς, γιά νά µή ἔχουµε εὐσεβιστικές ἀπόψεις ἐπ’ αὐτοῦ, καί πολύ περισσότερο γιά νά µή τίς µεταβιβάζουµε στήν ἀνθρώπινη Φύση τοῦ Χριστοῦ µας, γιά νά ἀποκτήσῃ… «ψυχική ζωή» : «Ἁµαρτία εἶναι ἡ ἔλλογος δύναµη πού, ἐλευθέρᾳ βουλήσει, χρησιµοποιεῖται τόσο λανθασµένα, ὥστε νά µή πορεύεται πρός τόν στόχο της, τόν Θεό Λόγο, δέν ἐνεργεῖ γι’ Αὐτόν, ἀλλά ἐναντίον Αὐτοῦ. Ἐπί πλέον, ἁµαρτία εἶναι ἡ δύναµη πού ἀνακηρύσσει σέ σκοπό της εἴτε τόν ἴδιο της τόν ἑαυτό, εἴτε ὁποιοδήποτε ἄλλο κτίσµα… Γι’ αὐτό καί ἡ ἁµαρτία ἀποτελεῖ τήν µόνη ἀ-λογία τό µόνον παρά-λογο τοῦ κόσµου» (Δογµατική, σελ. 74, ἔκδοση 2019).
Πολέµησε, λοιπόν, ὁ Χριστός γι’ αὐτά; Αὐτά θέλει νά ὑπερασπισθῇ ὁ κ. Μποζοβίτης, γιά νά µή συκοφαντηθῇ ὁ Τρεµπέλας; Ὅποιος συγκρίνει τά τοῦ ἁγίου Ἰουστίνου καί τά τοῦ Τρεµπέλα κατανοεῖ τήν ἄβυσσο, πού χωρίζει τίς δύο Θεολογίες!
Ὡστόσο, πρέπει νά γράψω ὁλόκληρο βιβλίο Δογµατικῆς, γιά νά ἀναπτύξω ὅλα ἐκεῖνα, πού δέν κατανοεῖ ὁ κ. Μποζοβίτης, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ ὡς ὑψίστη Δογµατική ἀλήθεια ὅτι ὅποιος δέν ἀγωνίζεται κατά τῆς ἁµαρτίας, ἀλλά ἡ ἁµαρτία τόν ἀφήνει ἀδιάφορο, αὐτός δέν εἶναι ἄνθρωπος ἀλλά κάτι ἄλλο! Συµφωνῶντας µέ τόν Τρεµπέλα θέλει καί τόν Χριστό µας νά ἀγωνίσθηκε κατά τῆς ἁµαρτίας(!) καί τήν Παναγία µας καί τόν «µείζονα ἐν γεννητοῖς γυναικῶν» Τίµιον Πρόδροµον νά ἔχουν ἀγωνισθεῖ κατά τῆς ἁµαρτίας, ἄλλως ἡ ἀνθρωπότης τους εἶναι δοκητισµός! Καί καταλήγει: «Ἡ ἰδέα τοῦ π. Βασιλείου ὅτι οὔτε οἱ ἅγιοι, οὔτε ἡ Παναγία πάλεψαν κατά τῆς ἁµαρτίας ὁµολογουµένως ξεπερνάει κάθε ὅριο. Εἶναι µιά ἰδέα παντελῶς ξένη πρός σύνολη τήν Ὀρθόδοξη παράδοση, ἀλλά καί πρός τή στοιχειώδη λογική. Ἡ ὀρθόδοξη πνευµατική ζωή εἶναι διαρκής πάλη κατά τῆς ἁµαρτίας. Πάντων!». Θεωρεῖ ἰδέα δική µου τό νά µή ἔκαµαν ἡ Παναγία µας καί ὁ Τίµιος Πρόδροµος ἕνα ἀγῶνα κατά «τῆς µόνης ἀ-λογίας καί κατά τοῦ µόνου παρα-λόγου τοῦ κόσµου» καί ἀναφέρει τόν ἅγιο Ἀπόστολο Παῦλο σάν παράδειγµα. Μά ἀσφαλῶς, ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, πού ἁγίασαν ἐκ τῶν ὑστέρων, ἀφοῦ πέρασαν χρόνια µέσα σέ «ζῆλον οὐ κατ’ ἐπίγνωσιν» ἤ σέ πάθη µικρά ἤ µεγάλα, αὐτοί ἀγωνίσθηκαν κατά τῆς ἁµαρτίας, γιά νά ἁγιάσουν. Ἔχουµε καί ἁγίους, πού ἦσαν πρώην πόρνες, τελῶνες, κακοποιοί, αὐτό, ὅµως, δέν καθιστᾶ ὑποχρεωτικό αὐτόν τόν ἀγῶνα γιά ἐκείνους τούς µετρηµένους, τούς ἀταλαντεύτους. Καί, ἐπί τέλους, µιλοῦµε γιά τόν Χριστόν µας!
Ὅταν κάποτε ρώτησα τόν π. Ἐπιφάνιον Θεοδωρόπουλον ποιά ἡ διαφορά τοῦ Τιµίου Προδρόµου ἀπό τήν Παναγία µας, ἀφοῦ ἐκείνη, βεβαίως, ὑπερέχει ἀλλά καί ὁ ἅγιος Πρόδροµος ὑπερέχει ὅλου τοῦ ὑπολοίπου ἀνθρωπίνου γένους, µοῦ ἀπήντησε: «Εἶχε ὁ Τίµιος Πρόδροµος ἰχνίδια λογισµῶν»! Αὐτό λέγεται πάλη;
Ὄχι, κ. Μποζοβίτη! Δέν εἶναι δική µου ἰδέα αὐτά πού ἐπικρίνετε, ἀλλά Πίστη τῆς Ἐκκλησίας µας. Ἐσεῖς δέν κατανοεῖτε ὅτι δέν ἦταν πάλη κατά τῆς ἁµαρτίας ἡ ἐρώτηση τῆς Παναγίας µας πρός τόν Ἀρχάγγελον Γαβριήλ, «πόθεν µοι τοῦτο ἐπεί ἄνδρα οὐ γινώσκω;» ἀλλά λειτουργία τῆς Κρίσεώς της, πού εἶναι στοιχεῖο τοῦ «κατ’ εἰκόνα»! Δέν πάλεψε κατά τῆς ἁµαρτίας, ἀλλά ρώτησε γιά κάτι πού δέν εἶχε ποτέ συµβεῖ. Δέν πάλεψε ἡ Παναγία µας, καί γι’ αὐτό εἶναι κατά τόν χαρακτηρισµό κορυφαίου Δογµατολόγου τῆς Ἐκκλησίας µας, τοῦ ἁγίου Παλαµᾶ «µεθόριον κτιστῆς καί Ἀκτίστου Φύσεως» ἤ, κατά τόν ἅγιον Ἀνδρέα Κρήτης, «ἡ µετά Θεόν θεός, τά δευτερεῖα τῆς Τριάδος ἡ ἔχουσα»!
Τό κύριο, ὅµως, θέµα µας εἶναι ὁ Χριστός καί τό ἄν πάλεψε κατά τῆς ἁµαρτίας, γιατί περί αὐτοῦ γράφει ὁ Τρεµπέλας. Κατά ἀγαθή, µάλιστα, συγκυρία, ἐπάνω στό χειρόγραφο τοῦ ἄρθρου µου «Διεκινδύνευσε ὁ Χριστός;» (πού περιλαµβάνεται στό βιβλίο µου, «Ὁ Χριστός ἀνθρώπων ἐπέκεινα»πού ἐπέκριναν ὁ Ἀνδρέας Θεοδώρου καί ὁ κ. Μποζοβίτης) καί στήν παράγραφο, πού ἔγραφα «Ὅµως ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος µᾶς εἶπε ὅτι Αὐτός εἶναι ὁ “Ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς” (Ἰω. 6,51) καί ὄχι ὁ ἐκ τῶν ὑστέρων ἀναβάς ὡς Ἄρτος τῆς ζωῆς, µετά τόν …ἐξαγνισµόν Του διά τοῦ πολέµου κατά τῆς ἁµαρτίας», µοῦ προσέθεσε ὁ π. Ἐπιφάνιος µέ τό χέρι του τήν φράση: «ἤ, ἔστω, µετά τήν τελειοποίησίν Του» ἀκριβῶς µετά τίς λέξεις µου «τόν ἐξαγνισµόν Του»! Ἄρα καί ὁ π. Ἐπιφάνιος ἐπλανήθη πιστεύων ὅτι ὁ Χριστός µας δέν ἀγωνίσθηκε κατά τῆς ἁµαρτίας, ἀκολουθῶν τήν δική µου ἰδέα;
Ὁ κ. Μποζοβίτης ὑπερασπίζεται τόν Τρεµπέλα, γιατί δέν ἔχει ἀποκρυσταλλωµένη Ὀρθόδοξη Χριστολογία. Δέν λαµβάνει καθόλου ὑπ’ ὄψιν του τό πλέον κρίσιµο στοιχεῖο, τό ὁποῖο ἀποκλείει κάθε πάλη τοῦ Χριστοῦ ἀκόµη καί πρός λογισµούς, πού θά ἔφερε ὁ διάβολος. Ὅτι, δηλαδή, ὁ διάβολος δέν πολεµοῦσε τόν Χριστό ἔσωθεν, ἀλλά µόνο Τοῦ ἐµφανιζόταν ἐξωτερικά, ὅπως γίνεται καί στούς ἀνθρώπους πού ἔχουν καθαρθεῖ καί τελειωθεῖ, δέν τούς πολεµᾶ µέ λογισµούς, ἀλλά ἐµφανίζεται µπροστά τους. Γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαµασκηνός: «Ὁ µέν οὖν πονηρός ἔξωθεν προσέβαλεν (τόν Χριστόν) , οὐ διά λογισµῶν ὥσπερ καί τῷ Ἀδάµ· κακείνῳ γάρ, οὐ διά λογισµῶν ἀλλά διά τοῦ ὄφεως, ὁ δέ Κύριος τήν προσβολήν ἀπεκρούσατο, καί ὡς καπνόν διέλυσεν»(PG 94,1081C-1084A). Αὐτή τήν ἐξωτερική ἐµφάνιση τοῦ διαβόλου, τήν συγχέει ὁ κ. Μποζοβίτης µέ τήν πάλη κατά τῆς ἁµαρτίας, γι’ αὐτό καί ἀναφέρει σάν τέτοιο παράδειγµα τήν ἐξωτερική, τήν καθαρά σωµατική καί ὄχι ψυχική, πάλη τοῦ διαβόλου µέ τόν Μέγα Ἀντώνιον! Στή συνέχεια δέ, αὐτήν τήν ἀδυναµία κατανοήσεώς του, τήν ἀποκαλεῖ δική µου «προβληµατική ἀνθρωπολογία, ἀπότοκο τῆς λανθασµένης θεολογίας» µου!
Ὁ κ. Μποζοβίτης ἀποπειρᾶται νά ἀποσείσῃ τεχνηέντως τόν συσχετισµό πού ἔκαµα τῶν λόγων τοῦ Τρεµπέλα µέ τόν ἀναθεµατισµό τῆς Ε΄ Οἰκουµενικῆς Συνόδου, παρουσιάζοντάς µε ἄσχετον καί συκοφάντην τοῦ Τρεµπέλα, διότι, βεβαίως, οὐδέποτε ὁ Τρεµπέλας ἐκήρυξε δύο Χριστούς, ὅπως ὁ Θεόδωρος Μοψουεστίας. Αὐτό κατάλαβε ὁ κ. Μποζοβίτης ὅτι ὑπεστήριξα; Εἶπα µέ τό στόµα µου (διότι ἀναφέρεται σέ προφορική µου ὁµιλία) ὅτι ὁ Τρεµπέλας ἐκήρυξε δύο Χριστούς; Αὐτό µόνο ἀναθεµατίζει ἡ Ε΄ Οἰκουµενική Σύνοδος; Παραθέτω τόν ἀναθεµατισµό: « Εἰ τις ἀντιποιεῖται Θεοδώρου τοῦ ἀσεβοῦς τοῦ Μοψουεστίας, τοῦ εἰπόντος ἄλλον εἶναι τόν Θεόν Λόγον καί ἄλλον τόν Χριστόν, ὑπό παθῶν ψυχῆς καί τῶν τῆς σαρκός ἐπιθυµιῶν ἐνοχλούµενον καί τῶν χειρόνων κατά µικρόν χωριζόµενον, καί οὕτως ἐκ προκοπῆς ἔργων βελτιωθέντα καί ἐκ πολιτείας ἄµωµον καταστάντα…ἀνάθεµα ἔστω» (Ἰ. Καρµίρη, Τά Δογµατικά καί Συµβολικά Μνηµεῖα, τ. Ι, Ἀθῆναι 1960, σελ. 195, ΙΒ). Ὁ ἀναθεµατισµός αὐτός ἀναφέρεται µέν στόν Θεόδωρο Μοψουεστίας, ἀλλά περιλαµβάνει καί ὅλους ἐκείνους, πού θεωροῦν, ὅπως ὁ Μέγας Φαράντος καί ὁ Τρεµπέλας , ὅτι ὁ Χριστός ἠνοχλεῖτο ὑπό τῆς ἁµαρτίας καί ἐπάλαισε κατ’ αὐτῆς καί ἔτσι ἐνίκησε αὐτήν! Ὁ Θεόδωρος Μοψουεστίας, µάλιστα, ἦταν τοὐλάχιστον λογικώτερος τῶν ἀνωτέρῳ, διότι ἐφρόντισε νά χωρίσῃ τόν Χριστό ἀπό τόν Θεόν Λόγον, γιά νά τοῦ ἀποδώσῃ πάλη κατά τῆς ἁµαρτίας, ἐνῶ οἱ ἡµέτεροι δέν ἐδίστασαν νά ἀποδώσουν αὐτά στόν Ἕνα καί Μοναδικόν Σαρκωθέντα Θεόν Λόγον!
Τό περίεργο εἶναι ὅτι ἐνῶ ὁ Τρεµπέλας ἔχει κατηγορηθεῖ πλειστάκις σέ Θεολογικές Διδακτορικές Διατριβές γιά ὅλα αὐτά, ἀλλά καί γιά ἄλλα (ὅπως διαπιστώνεται ἀπό τήν Ἀλληλογραφία του µέ τόν µακαριστόν π. Ἰωάννη Ρωµανίδη, τήν ὁποία ἐξέδωσαν µέ τόν τίτλο «Ἐγχειρίδιον» τό ἔτος 2009 ἀπό τίς Ἐκδόσεις «Ἁρµός», ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί ὁ µακαριστός π. Γεώργιος Μεταλληνός, ἐµφανιζόµενος ὅτι θεωροῦσε ὁ Τρεµπέλας τίς Ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ κτιστές [ὅ. ἀν. σελ. 69, 92-,93], ὅτι υἱοθετοῦσε τήν θεολογία τοῦ Ἀνσέλµου [σελ. 69-70], ὅτι ὑπεστήριζε τήν ὀρθοδοξία τοῦ Θωµᾶ Ἀκινάτη(!) [σελ.99 καί ἑξ.]), δέν ἐθορυβήθη οὔτε ἀπησχολήθη ὁ κ. Μποζοβίτης, ἀλλά ἐξανέστη ἐναντίον µου, σάν νά ἐλέχθη γιά πρώτη φορά ὅτι ὁ Τρεµπέλας ἔχει Δογµατικά λάθη ἤ σάν νά εἶναι ἡ ἀσηµαντότητά µου ὁ φοβερότερος κίνδυνος γιά τό θεολογικό κῦρος τοῦ Τρεµπέλα! Γιατί ἄραγε;
Μήπως δέν ἔλαβε ὑπόψη του τήν Ἀλληλογραφία Τρεµπέλα-π. Ρωµανίδη ἐπειδή στίς εἰσαγωγές τῶν ἐκδοτῶν ἀναφέρεται καί ἡ συµφιλίωση Τρεµπέλα-π. Ρωµανίδη καί οἱ ἑκατέρωθεν ἁβροφροσύνες τους, πού ἔκαµαν τόν π. Ρωµανίδη νά µή ἐκδώσῃ ἐκεῖνος τήν Ἀλληλογραφία αὐτή; Ἄραγε, δέν ἔχει σηµασία ἡ ἔκδοσή της, παρά τά ὅσα ἐπιχειρήθηκε νά συγκαλυφθοῦν, δεδοµένου ὅτι οὐδέποτε ὁ Τρεµπέλας ἐζήτησε ἐγγράφως συγγνώµη ἤ διέγραψε τά ὅσα κατά τό παρελθόν ἀντορθόδοξα ἔγραψε;
Ποιά ἀξία ἔχουν, ὅµως, καί γιά ποιόν, οἱ ἀκαδηµαϊκές ἁβροφροσύνες, ὅταν, ὄχι µόνο δέν διέγραψε ὁ Τρεµπέλας τό προβληµατικό θεολογικό του παρελθόν, ἀλλά συνέχισε νά τό ὑπερασπίζεται ἀκόµη καί δύο µόλις χρόνια πρό τῆς κοιµήσεώς του, ἐκδίδοντας τό 1975 τό δίτευχο ἔργο του µέ τίτλο «ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ-ᾹΠΟΦΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΦΑΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ; Σ’ αὐτό, ἐπιχειρεῖ νά δικαιολογήση τά Θεολογικά …λάθη τοῦ ἁγίου Παλαµᾶ (!), ἀποκαλῶντας ψευδοδιονύσιο τόν ἅγιο Διονύσιο τόν Ἀρεοπαγίτη, τοῦ ὁποίου τά συγγράµµατα ὁ ἅγιος Μάξιµος ὁ Ὁµολογητής προβάλλει ὡς Θυρεόν Πίστεως! Γράφει ὁ Τρεµπέλας: «Προφανῶς, ὅµως, ὁ Ἀκίνδυνος ἀδικεῖ τόν Παλαµᾶν, ἐφ’ ὅσον καί ὁ ἴδιος δέχεται καί ὁµολογεῖ ὅτι ὁ ὑπ’ αὐτοῦ κατηγορούµενος ποιεῖται σαφῆ καί ὀξεῖαν διάκρισιν µεταξύ οὐσίας ἀµεθέκτου καί ἐνεργειῶν µεθεκτῶν ἐν τῇ θεότητι. Ἐξ ἑτέρου δέ ὁ Παλαµᾶς δέν ἐπενόησε ἐξ ἑαυτοῦ τήν διάκρισιν ταύτην τῶν ὑφειµένων θεοτήτων ἀπέναντι τῆς µιᾶς καί ἁπλῆς καί ἀδιαιρέτου ὑπερκειµένης θεότητος, ἀλλ’ἐδιδάχθη αὐτήν παρά τοῦ ψευδοδιονυσίου τόν ὁποῖον, καθώς εἴποµεν, ἐπίστευσεν οὐχί µόνον ὡς “θεοφάντορα” ἀλλά “σχεδόν καί ὡς πρῶτον αὐτά τά στοιχεῖα τῆς θεολογίας τήν ἐκκλησίαν µυήσαντα”» (τεῦχος Β΄ σελ. 34-35)! Καί συνεχίζει ἀπτόητος ὁ Τρεµπέλας νά ἀντιµετωπίζει τόν Ἅγιο, πού ἡ Ἐκκλησία µας ἐταύτισε µέ τήν Ὀρθοδοξία, σάν φοιτητή του, καί µάλιστα κακόδοξο(!) γράφοντας: «Ὁ Βαρλαάµ λοιπόν “τοῖς λατίνων ἤθεσιν ἐντραφείς καί νόµοις” διετέλει ὑπό τήν ἐπίδρασιν τῶν ὑπερβολῶν τῆς Σχολαστικῆς θεολογίας. Ἀλλά καί ὁ Παλαµᾶς ἔν τινι µέτρῳ εἰς τήν αὐτήν παρεσύρθη σύγχυσιν κατά διεύθυνσιν ἀντίθετον. Διότι ναί µέν ὀρθῶς ὑπεστήριζε τό ἄκτιστον τῶν θείων ἐνεργειῶν, ὑπῆρξεν ὅµως ὑπερβολή τό νά ἀποκλείῃ ἐξ ὁλοκλήρου τόν ὅρον κτιστόν ἀπό τοῦ ἀποτελέσµατος, τό ὁποῖον αἱ ἄκτιστοι ἐνέργειαι δηµιουργοῦν»! (ὅ. ἀν., σελ. 37). Κρῖµα, πού ὁ ἅγιος Παλαµᾶς γεννήθηκε πρόωρα καί ἔχασε τό προνόµιο νά γίνῃ µαθητής τοῦ Τρεµπέλα!
Τό σχόλιο τοῦ µακαριστοῦ π. Γεωργίου Καψάνη (Καθηγουµένου τῆς Ἱ. Μ. Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγ. Ὄρους) γιά τά ἀνωτέρω λόγια τοῦ Τρεµπέλα ἔχει ἀποτυπωθεῖ στόν Πρόλογο, πού ὁ ἴδιος µοῦ ἔκαµε τήν τιµή νά γράψῃ στό βιβλίο µου «Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαµᾶ» (Ἐκδόσεις ΑΘΩΣ 1978): «Αἰσθανόµεθα τόν ἅγιον Γρηγόριον µαζί µέ τήν Ἐκκλησίαν µας ὡς Κανόνα Ὀρθοδόξου Θεολογίας καί ζωῆς χριστιανικῆς. Καί δι’ αὐτό ὄχι χωρίς πόνον ψυχῆς ἐδιαβάσαµε τόν ἄστοχον λόγον ὅτι “καί ὁ Παλαµᾶς ἔν τινι µέτρῳ εἰς τήν αὐτήν παρεσύρθη σύγχυσιν (ὡς ὁ Βαρλαάµ) κατά διεύθυνσιν ἀντίθετον…”»! Στήν ἔκδοση, παρέλειψα σκόπιµα τήν παραποµπή στό βιβλίο τοῦ Τρεµπέλα, διότι ἦταν πρόσφατος ὁ θάνατός του καί ὁ π. Γεώργιος Καψάνης µοῦ παραπονέθηκε γι’ αὐτήν τήν προστατευτική τοῦ Τρεµπέλα ἀπαλειφή!
Γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους ἀνέφερα τόν Τρεµπέλα στήν ἐπικριτική ὁµιλία µου γιά τόν κ. Χρ. Σταµούλη. Γιατί θά ἦταν ἄδικο νά ἐπιτιθέµεθα στούς σηµερινούς νεωτερίζοντες «Μεταπατερικούς», ἀποσιωπῶντες τούς ἀκαδηµαϊκούς γεννήτορές τους, οἱ ὁποῖοι τούς δίδαξαν νά µιλοῦν γιά τούς ἁγίους σάν νά εἶναι ἴσοι καί ὅµοιοί τους καί νά τούς διορθώνουν σ’ αὐτά πού ἡ Ἐκκλησία ἐσφράγισε ὡς Αὐθεντικά καί Ἀλάθητα! Ὅσο γιά τήν ὄντως εὐλάβεια, εὐσέβεια καί µετάνοια τοῦ καθενός µας θά κρίνῃ µόνο ὁ Θεός καί κανείς ἄλλος!
π. Βασίλειος Ἐµµ. Βολουδάκης