Η Ελλάδα τιμά σήμερα τους εθνικούς ευεργέτες της, εκείνους που με διορατικότητα, γενναιοδωρία και αγάπη για την πατρίδα στήριξαν το έθνος σε καθοριστικές στιγμές. Η Ημέρα των Ευεργετών είναι αφιερωμένη στη μνήμη ανθρώπων που με το έργο τους υπερέβησαν τα όρια της εποχής τους και έθεσαν τις βάσεις για την πρόοδο της κοινωνίας, της παιδείας και του πολιτισμού.
Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχουν οι Βορειοηπειρώτες ευεργέτες. Από τα βουνά της Ηπείρου και τις παροικίες του εξωτερικού, πρόσφεραν με αυταπάρνηση και όραμα. Σχολεία, πανεπιστήμια, μνημεία, φιλανθρωπικά έργα και αθλητικοί θεσμοί φέρουν το αποτύπωμά τους. Οι βιογραφίες τους είναι ζωντανές αποδείξεις ότι η αληθινή δύναμη ενός ανθρώπου βρίσκεται στην προσφορά προς την κοινωνία.
Απόστολος Αρσάκης: Ο θεμελιωτής της εκπαίδευσης
Ο Απόστολος Αρσάκης (1792-1874), από το χωριό Χοταχόβα της Πρεμετής, δεν ήταν απλώς ιατρός και πολιτικός στη Ρουμανία. Πίστευε ακράδαντα ότι η παιδεία ήταν το βασικό μέσο για να «σκηρήσει τα στίγματα της πολυχρόνιας δουλείας». Μέσω της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας της Αθήνας, δώρισε περισσότερες από 600.000 χρυσές δραχμές για την ίδρυση του Αρσακείου Παρθεναγωγείου στην Αθήνα, της πρώτης παιδαγωγικής ακαδημίας στη χώρα.
Ο Αρσάκης χαρακτηρίζεται πρωτεργάτης της πνευματικής απελευθέρωσης της ελληνίδας γυναίκας. Με τους όρους των δωρεών του, όριζε ότι οι απόφοιτοι του Παρθεναγωγείου έπρεπε να διδάσκουν, εξασφαλίζοντας τη διάδοση της γνώσης σε κάθε γωνιά του ελληνισμού. Τα Αρσάκεια σχολεία που άνθισαν στην Ελλάδα και την ομογένεια γέννησαν χιλιάδες δασκάλες, τις «χελιδόνες» που μετέφεραν την πνευματική άνοιξη.
Οι αδελφοί Ζάππα: Οι αναβιωτές των Ολυμπιακών Αγώνων
Τα ξαδέρφια Ευαγγέλης (1800-1865) και Κωνσταντίνος Ζάππας (1813-1892), από το Κάτω Λάμποβο του Τεπελενίου, πλούτισαν στη Ρουμανία αλλά αφιέρωσαν την περιουσία τους στην Ελλάδα. Ο Ευαγγέλης Ζάππας πρότεινε την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων μέσω επιστολής στον βασιλιά Όθωνα και δώρισε 1.200.000 δραχμές για την πρώτη ανακαίνιση του Παναθηναϊκού Σταδίου.
Οι «Ζάππειες Ολυμπιάδες» (1859, 1870, 1875, 1889) αποτέλεσαν πρόδρομο των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Ο Κωνσταντίνος Ζάππας συνέχισε το έργο τους, χρηματοδοτώντας την ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου, που παραμένει ένα από τα πιο εμβληματικά μνημεία της Αθήνας.
Χρηστάκης Ζωγράφος: Ο διαπρεπής Ευεργέτης της διασποράς
Ο Χρηστάκης Ζωγράφος (1820-1896) από το Κεστοράτι Αργυροκάστρου, ανέπτυξε επιχειρηματική δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη και το Παρίσι. Στήριξε τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινούπολης και ίδρυσε το Ζωγράφειο Λύκειο, που λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Στην πατρίδα του, δημιούργησε τα «Ζωγράφεια Διδασκαλεία», την πρώτη παιδαγωγική ακαδημία για αγόρια και κορίτσια στη νεώτερη Ελλάδα. Από εκεί αποφοίτησαν πάνω από 400 δάσκαλοι και δασκάλες, που ενίσχυσαν το εκπαιδευτικό δίκτυο της Ηπείρου.
Ιωάννης Μπάγκας: Το ύψιστο δείγμα ανιδιοτέλειας
Ο Ιωάννης Μπάγκας (1814-1889) από την Κορυτσά εργάστηκε σκληρά στην Αίγυπτο και τη Ρουμανία. Σχεδόν αγράμματος, δώρισε ολόκληρη την περιουσία του στο Ελληνικό Δημόσιο, κρατώντας μόνο 500 δραχμές το μήνα για τη συντήρησή του.
Από την περιουσία αυτή δημιουργήθηκαν τα ξενοδοχεία «Μέγας Αλέξανδρος» και «Μπάγκειον» στην πλατεία Ομονοίας, ενώ η Μπάγκεια Επιτροπή συνεχίζει να χρηματοδοτεί σχολεία και φοιτητές, εκπληρώνοντας το όνειρό του για παιδεία και φιλανθρωπία.
Η Οικογένεια Σίνα: Κολοσσοί της Αυστροουγγαρίας
Ο βαρώνος Σίμων Σίνας (1810-1876), εξέχον μέλος της οικογένειας με ρίζες από τη Μοσχόπολη της Κορυτσάς, υπήρξε γιος του πανίσχυρου βορειοηπειρώτη επιχειρηματία και εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Σίνα ο οποίος ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, είχε κατακτήσει περίοπτη θέση στον εμπορικό και τραπεζικό κόσμο της Βιέννης, θέτοντας τις βάσεις για την οικονομική και κοινωνική άνοδο της οικογένειας. Ο Σίμων, συνεχίζοντας αυτή την παράδοση, διεύρυνε την προσφορά προς την πατρίδα και τον Ελληνισμό, αφήνοντας ανεξίτηλη σφραγίδα στην ιστορία των εθνικών ευεργετών.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, ο Σίμων Σίνας κατεύθυνε τις δωρεές του τόσο προς την Αυστροουγγαρία όσο και προς την Ελλάδα. Στη Βιέννη ενίσχυσε την Εμπορική Σχολή, τη δραστήρια ελληνική κοινότητα για την ανέγερση του ναού της Αγίας Τριάδας, αλλά και πολιτιστικά ιδρύματα όπως την Εταιρεία Φίλων της Μουσικής και τον Πύργο Αναψυχής Άλμπρεχτ. Με τον τρόπο αυτόν συνέβαλε καθοριστικά στην πολιτιστική και εκπαιδευτική ανάπτυξη της αυστριακής πρωτεύουσας, αφήνοντας πίσω του ένα αποτύπωμα που ξεπερνούσε τα στενά όρια της ελληνικής ομογένειας.