Τοῦ Μοναχοῦ Μαξίμου Ἰβηρίτου
2ον
Τούς περισσοτέρους ἰαμβικούς στίχους τοῦ Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Χριστοφόρου, περιεχομένους εἰς τόν Συναξαριστήν τῆς ἐν Ἄθῳ Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Διονυσίου καί ἐκείνους εἰς τόν Συναξαριστήν τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, συνέγραψεν ὁ διάσημος Μυτιληναῖος ποιητής τοῦ 11ου αἰῶνος Χριστοφόρος Πατρίκιος· τό δέ Ἑλληνικόν Μαρτύριον τοῦ Ἁγίου σῴζεται εἰς τάς Βιβλιοθήκας τῶν Ἱερῶν Μονῶν Μεγίστης Λαύρας, Ἰβήρων καί ἐν ἄλλαις, οὗ ἡ ἀρχή: «Ἔτους τετάρτου τῆς Βασιλείας Δεκίου». Τήν ᾀσματικήν αὐτοῦ Ἀκολουθίαν ἀνεπλήρωσε καί ηὔξησε κατ’ ἄριστον τρόπον ὁ ἐκ τῶν διαπρεπεστέρων λογίων τοῦ 18ου αἰῶνος καί δή ἐκ τῆς χορείας τῶν Ἁγιορειτῶν Κολλυβάδων σοφολογιώτατος Διδάσκαλος Χριστοφόρος Προδρομίτης (= ὁ Ἰβηροσκητιώτης, τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἰβηριτικῆς Σκήτης τοῦ Τιμίου Προδρόμου).
Τόν Μεγαλομάρυρα Ἅγιον Χριστοφόρον τιμᾷ ἐξόχως τό Ἀγρίνιον ὡς προστάτην καί πολιοῦχον μέ δύο Ἱερούς Ναούς. Ἡ ἵδρυσις τοῦ πρώτου Ἱεροῦ Ναοῦ ἀνατολικῶς τῆς πόλεως, τοῦ καί παλαιοτέρου ἴσως αὐτῆς, ἀνάγεται εἰς τήν ἐποχήν τῆς Τουρκοκρατίας ἐπί Ἀλῆ πασᾶ. Οὗτος φαίνεται νά ἱδρύθη ἀρχικῶς ὡς Μετόχιον τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προυσοῦ κατά τά τέλη τοῦ 18ου αἰῶνος, μέ τήν συμπαράστασιν τῶν κατοίκων.
Ὅμως, κατά τά ἔτη 1846-1849 ἐπανεκτίσθη εἰς τό ἴδιον μέρος ὡς ἐνοριακός Ἱερός Ναός τῆς ὁμωνύμου συνοικίας ὑπό τῶν χριστιανῶν κατοίκων τοῦ Βραχωρίου, διά προστασίαν ἐκ ξαφνικῶν καταιγίδων καί χαλαζοπτώσεων, ἀπειλούντων τήν ἀγροτικήν παραγωγήν αὐτῶν. Ὁ νεώτερος Ἱερός Ναός, ἔργον τοῦ καθ’ ὁμολογίαν λαϊκοῦ Ἁγίου Παπᾶ Ἀποστόλη Φαφούτη ἐθεμελιώθη ἐν μέσῳ τῆς πόλεως, εἰς τήν περιοχήν «Τριανταφυλλιά» τόν Σεπτέμβριον τοῦ 1923 καί ἐνεκαινιάσθη τήν 20ήν Μαρτίου τοῦ 1938. Ὅμως, ὑποστάς καταστροφήν ἐκ τοῦ σεισμοῦ τῆς 31ης Μαρτίου 1965, ἐπανεκτίσθη μέ Παρεκκλήσιον ἔσωθεν τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου.
Ὁ Μεγαλομάρτυς εἶναι εἷς τῶν δημοφιλεστέρων Ἁγίων Μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅστις ἔζησεν εἰς τόν καιρόν τοῦ μεγάλου διώκτου τῶν χριστιανῶν Ῥωμαίου αὐτοκράτορος Δεκίου, ἀνελθόντος εἰς τόν θρόνον τό 249 μ.Χ. Ὁ Ἅγιος φέρεται ὅτι κατήγετο ἐξ ἀγρίας χώρας καί δή ἀνθρωποφάγων, συγκεκριμένως ἀπό μίαν ἡμιβάρβαρον φυλήν κυνοκεφάλων. Εἰς μίαν μάχην, διεξαχθεῖσαν τοῦ ἔθνους του μέ τά Ῥωμαϊκά στρατεύματα συνελήφθη αἰχμάλωτος. Ἐκ τῶν πραγμάτων, κατετάγη ἀκολούθως εἰς τάς Ῥωμαϊκάς λεγεῶνας καί φέρεται νά ἐπολέμησε κατά τῶν Περσῶν, ἐπί Γορδίου Φιλίππου.
Συμφώνως μέ τόν Βίον του, ὁμολογήσας ἑαυτόν χριστιανόν, ἀπεστάλη κατόπιν μετά διακοσίων ἑτέρων στρατιωτῶν εἰς τήν Ἀντιόχειαν τῆς Συρίας, ὅπου ἐβαπτίσθησαν ὅλοι ὑπό τοῦ Ἐπισκόπου Ἀντιοχείας Ἱερομάρτυρος Βαβύλα. Εἰς τήν Ἀντιόχειαν εὑρισκόμενος προσήχθη ἐνώπιον τοῦ βασιλέως Δεκίου, ὁ ὁποῖος ἐξεπλάγη ἐκ τῆς δυσμορφίας του, κατά τινα διήγησιν, καί προσεπάθησε νά τόν μεταστρέψῃ εἰς τήν εἰδωλολατρίαν διά δύο πορνῶν, Καλλινίκης καί Ἀκυλίνης. Ὁ ἴδιος ὅμως κατώρθωσε νά τάς ὁδηγήσῃ εἰς τόν Χριστόν καί νά ἀποθάνουν μαρτυρικῶς ὑπέρ αὐτοῦ, ὁ δέ Χριστοφόρος ἀπετμήθη τήν κεφαλήν κατόπιν πολλῶν βασανιστηρίων.
Μετά τήν τελείωσιν τοῦ Ἁγίου, προσελθών ὁ Ἐπίσκοπος Ἀτταλείας Πέτρος ἔδωκεν εἰς τούς στρατιώτας ἀρκετά ἀργυρᾶ νομίσματα, καί ἀφοῦ ἠγόρασε τό σῶμα αὐτοῦ τό ἐτύλιξε μέ ἀρώματα καί τό μετέφερεν εἰς τήν πόλιν. Πλησίον ταύτης ἦτο ποταμός, ὅστις ἐξεχείλιζε καί ἐσκέπαζεν ἐνίοτε τήν πόλιν, ὅταν ἔπιπτε πολλή βροχή, καί ἔκαμνε μεγάλην ζημίαν. Εἰς τήν ὄχθην τοῦ ποταμοῦ ἀπέθεσεν ὁ Ἐπίσκοπος τό Λείψανον τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου καί ἀπό τῆς ὥρας ἐκείνης ὁ ποταμός δέν ἔβλαψε πλέον τήν πόλιν.
Ταῦτα κατά τήν καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολικήν παράδοσιν, κατά δέ τήν Δυτικήν, ὁ Μεγαλομάρτυς φέρεται ὡς γίγας, ὑπηρετήσας πρῶτον κάποιον βασιλέα, εἶτα τόν διάβολον, καί τέλος τόν Χριστόν. Παρακινηθείς ὑπό τινος Μοναχοῦ, ἀνέλαβεν ἐν καιρῷ εἰς ἕνα ποταμόν τό ἔργον τῆς ἐπ’ ὤμων μεταφορᾶς τῶν ταξιδιωτῶν. Μίαν ὅμως ἡμέραν μετέφερε τόν ἴδιον τόν Χριστόν ὡς παιδίον. Ἐκ τούτου δίδεται καί ἡ ἑρμηνεία τῆς προελεύσεως τοῦ ὀνόματός του (= Χριστο<φόρος). Τό ἀρχαῖον ὄνομά του ἦτο Ῥέπρεβος ἤ Ῥέπροβος, Λατινικῆς ἀσφαλῶς προελεύσεως, ἕνεκα τῆς δυσμορφίας του, ἑρμηνευόμενον ἐπάρατος, δύσμορφος (= ἄσχημος, κακόμορφος), στυγερός.
Ἀπό τοῦ 12ου αἰῶνος καί ἐντεῦθεν διεδόθη εὐρύτατα ὁ τύπος τοῦ Ἁγίου Χριστοφόρου, προελθών προφανῶς ἐκ τῆς εἰκονίσεως τοῦ ὀνόματός του. Κατά τόν τύπον αὐτόν, κρατῶν οὗτος τήν βλαστήσασαν ῥάβδον του διέρχεται τόν ποταμόν ἤ ἵσταται ἐντός αὐτοῦ φέρων ἐπί τῶν ὤμων του τόν Χριστόν ὡς βρέφος. Ἀλλά καί τοῦ τύπου τούτου ἐνεφανίσθησαν ἀκολούθως πλεῖσται παραλλαγαί ὀφειλόμεναι εἰς τήν ἰδιοτυπίαν τῶν ζῳγράφων ἀφ’ ἑνός, καί ἀφ’ ἑτέρου εἰς τάς ἀνάγκας ἤ ἀπαιτήσεις τῶν ἐπί μέρους ὁμάδων ἤ ἐπαγγελμάτων, τῶν ὁποίων σύν τῷ χρόνῳ ἀπέβη ὁ προστάτης. Ἅγιος· ἤτοι: προσκυνητῶν, ταξιδιωτῶν, γεφυροποιῶν, φορτοεκφορτωτῶν, ξυλοκόπων, κηπουρῶν, λαχανοπωλῶν, αὐτοκινητιστῶν καί τοῦ νόστου (= τῆς ἐπανόδου εἰς τήν πατρίδα).
Ὁ Ἅγιος εἶναι ἐκ τῶν ἀθλητῶν τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι εἰκονίζονται κατά πολλούς καί ποικίλους τρόπους. Εἰς τοῦτο συνετέλεσαν αἱ παράδοξοι περί αὐτοῦ διηγήσεις τῶν Συναξαρίων ἀφ’ ἑνός καί ἀφ’ ἑτέρου αὐτό τοῦτο τό ὄνομά του. Αἱ διηγήσεις αὖται ἐδημιούργησαν καί τήν συνήθειαν εἰς τούς παλαιούς νά τοποθετοῦν τήν Εἰκόνα του εἰς τάς εἰσόδους τῶν Ἐκκλησιῶν, νομίζοντες ὅτι ὁποίαν ἡμέραν θά ἔβλεπε κάποιος αὐτήν ἦτο ἀδύνατον νά ἀπο θάνῃ αἰφνιδίως ἤ ἔκτινος συμβεβηκότος. Ἐξ αὐτοῦ προῆλθε καί τό περιᾳδόμενον: «Χριστοφόρον ἀφ’ οὗ ἴδῃς, ὕστερ, ἀσφαλής βαδίζεις».
Κατ’ ἕνα εἰκονογραφικόν τύπον λαϊκῆς μᾶλλον προελεύσεως, ὁ Ἅγιος ἀπεικονίζεται ὄντως μέ τερατώδη μορφήν, ὡς κυνοκέφαλος. Εἰς τάς Ἑλληνικάς πάντως Εἰκόνας ἔχει περισσότερον ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά καί οὐδαμοῦ φέρεται ὡς κυνοκέφαλος εἰς τήν ὀρθόδοξον Ὑμνογραφίαν, ἐνῷ εἰς τάς Ῥωσικάς Εἰκόνας εἰκονίζεται ζῳοκέφαλος, μέ κεφαλήν ὁμοιάζουσαν ἐν μέρει μέ τήν τοῦ ἵππου καί ἐν μέρει μετά τοῦ κυνός.
Σχολιάζων ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης εἰς τόν Συναξαριστήν του εἰς τήν Θ΄ (9ην) Μαΐου) τά περί τοῦ Μεγαλομάρτυρος τερατώδη καί παράδοξα, ὅτι δῆθεν ἦτο κυνοπρόσωπος καί κατήγετο ἐκ τῆς χώρας τῶν ἀνθρωποφάγων, λέγει ὅτι «κυνοπρόσωπος ἐδῶ πρέπει νά νοηθῇ, ὅτι ὁ Ἅγιος ἦτον ἄσχημος καί ἄμορφος κατά τό πρόσωπον, ὄχι δέ καί τό ὅτι εἶχε σκύλου μορφήν μέ τελειότητα, καθώς οὐ καλῶς ἱστοροῦσιν αὐτόν τινες ἀμαθεῖς ζῳγράφοι. Ἀνθρώπινον δέ πρόσωπον εἶχε, καθώς καί οἱ λοιποί ἄνθρωποι, ἄσχημον ὅμως καί φοβερόν καί ἠγριωμένον· διότι ἕν εἶδος καί μίαν φύσιν ἐποίησεν ὁ Θεός ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ἄν καί μερικοί ὀλίγον παραλλάττωσιν (= διαφέρουν) ἀπό τούς ἄλλους, κατά τινα ἀνομοιότητα. Ὅτι δέ πολλά ἔθνη ἦσαν καί εἶναι ἀνθρωποφάγα, μαρτυροῦσιν αἱ παλαιαί ἱστορίαι· καί οἱ νῦν δέ ὀνομαζόμενοι Καλμοῦκοι, οἱ ἐν τῷ Βασιλείῳ τῆς Ῥωσίας εὑρισκόμενοι, ἀνθρωποφάγοι εἰσίν».
* (Πανηγυρική Ὁμιλία εἰς τά Β΄Χριστοφόρεια Ἀγρινίου τήν 7 Μαΐου 2025 ν.ἡ.)