του Παντελή Σαββίδη
Η κατάσταση στην Παλαιστίνη δεν είναι απλώς περίπλοκη· είναι τραγική. Μετά από έναν πόλεμο που εξόντωσε την ηγεσία της Χαμάς στη Γάζα και κόστισε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες Παλαιστινίους –γυναίκες, παιδιά και μαχητές– το Ισραήλ ελέγχει de facto τη Λωρίδα και αντιμετωπίζει το ερώτημα «και μετά;».
Όσο και αν εμφανίζεται –και είναι– στρατιωτικά ισχυρό, το Ισραήλ έχει μια μεγάλη αδυναμία: τι θα κάνει με τον παλαιστινιακό πληθυσμό στη Γάζα;
Ο αρχηγός ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ ρωτούσε, εξ αρχής, την ηγεσία ποιος είναι ο αντικειμενικός σκοπός της επέμβασης στην πόλη της Γάζας. Απάντηση δεν πήρε. Σήμερα, μετά τη στρατιωτική νίκη του το Ισραήλ αντιμετωπίζει το ερώτημα της εξόδου. Και εδώ ήρθε αρωγός η πρόταση Τραμπ. Ο Νετανιάχου ίσως υπολόγιζε σ’ αυτήν για να βγει από το αδιέξοδο.
Αλλά και στην άλλη πλευρά, την παλαιστινιακή, οι εξελίξεις είτε θα είναι γραμμικές και μονοδιάστατες, όπως οι σημερινές, που αντιμετωπίζουν αδιέξοδο, είτε θα δρομολογηθούν χωρίς τη Χαμάς. Πλην του Ιράν και της Τουρκίας, η Χαμάς δεν έχει καμιά αποδοχή στη διεθνή κοινότητα. Και στους Παλαιστίνιους επιβλήθηκε αναγκαστικά, λόγω της διαφθοράς της Αλ Φατάχ, της εξόντωσης πολλών μελών της σε έναν παλαιστινιακό εμφύλιο και της απουσίας, άλλης, εναλλακτικής λύσης.
Για τους Παλαιστινίους η ένοπλη αντιπαράθεση έχει καταλήξει σε στρατιωτικό αδιέξοδο. Πολιτικά η ιστορία δεν τελειώνει ποτέ, αλλά στο πεδίο η Χαμάς έχει ηττηθεί. Μέσα σε αυτή τη σκοτεινή συγκυρία εμφανίζεται το «Σχέδιο Τραμπ»: μία πρόταση τερματισμού των εχθροπραξιών και διαχείρισης της επόμενης ημέρας, αναμενόμενα κεκλιμένη προς τις ισραηλινές προτεραιότητες, αλλά με μια αμφίσημη πρόβλεψη στην τελική στροφή: ανοίγει, έστω και δαιδαλωδώς, το ενδεχόμενο παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης.
Η καρδιά της πρότασης είναι η δημιουργία ενός διεθνούς, συλλογικού οργάνου που θα επιτηρεί μια ομάδα Παλαιστινίων τεχνοκρατών στη μεταβατική διοίκηση. Κατά τα δημοσιεύματα, επικεφαλής ή κεντρικό πρόσωπο θα μπορούσε να είναι ο Τόνι Μπλερ. Στα αυτιά πολλών αυτό θυμίζει «Ντέιτον»: μόνο που τότε, στη Βοσνία, υπήρξε ρητά Ύπατος Εκπρόσωπος με τις «εξουσίες της Βόννης»—δικαίωμα να θέτει και να παύει αξιωματούχους, να επιβάλλει ρυθμίσεις, να λύνει θεσμικούς κόμπους. Το βαλκανικό μοντέλο όμως δεν απέδωσε όσα υποσχόταν: πάγωσε συγκρούσεις, αλλά πάγωσε και θεσμούς. Η αντιγραφή του χωρίς προσαρμογές στη Γάζα κινδυνεύει να μετατρέψει τη «μετάβαση» σε μόνιμη μεσεγγύηση.
Το περίγραμμα είναι σαφές: κατάπαυση του πυρός, επιστροφή ομήρων (βασικό ισραηλινό αίτημα), απελευθέρωση παλαιστινίων κρατουμένων (βασική παλαιστινιακή απαίτηση), σταδιακή αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα και ένα σύνολο όρων για πιθανή μελλοντική κρατική παλαιστινιακή υπόσταση.
Η αχίλλειος πτέρνα; Η προϋπόθεση «εξάλειψης της Χαμάς». Γιατί να συνδέεται το μέλλον ενός λαού με την τύχη μιας οργάνωσης;
Οι Παλαιστίνιοι δεν είναι συνώνυμο της Χαμάς –κατέληξαν εκεί, σε μεγάλο βαθμό, λόγω της διαφθοράς της Φατάχ και της απουσίας εναλλακτικής ηγεσίας, όπως σημειώσαμε παραπάνω.
Εδώ η αιγυπτιακή θέση είναι η πιο πειστική και, κυρίως, η πιο ρεαλιστική. Η Αίγυπτος διαμηνύει ότι δεν θα επιτρέψει εθνοκάθαρση ή αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμού, ενώ υποδεικνύει ότι το σχέδιο έχει «παράθυρα» στη μεταβατική διοίκηση που πρέπει να κλείσουν. Έτσι κι αλλιώς, μια λύση που θα στηριχθεί σε διαρκή ασάφεια, θα καταρρεύσει στο πρώτο σοβαρό τεστ ασφάλειας ή χρηματοδότησης.
Αν πράγματι αναλάβει τον συντονισμό της διεθνούς επιτροπής ο Τόνι Μπλερ, ανεπιθύμητο πρόσωπο στην περιοχή, ο ρόλος του δεν θα είναι «Βόσνιος» Ύπατος Εκπρόσωπος. Θα μοιάζει περισσότερο με πρόεδρο/συντονιστή ενός διεθνούς συμβουλίου: να φροντίσει τη χρηματοδότηση ανοικοδόμησης, να επιβλέψει την ασφάλεια τον αφοπλισμό, και την επανένταξη, να κρατήσει ανοιχτούς τους δίαυλους ΗΠΑ-Ισραήλ-Αράβων δωρητών και να οργανώσει τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων σε μια μεταρρυθμισμένη Παλαιστινιακή Αρχή. Όλα αυτά έχουν αξία μόνο αν συνοδευτούν από σαφές χρονοδιάγραμμα και εγγυήσεις δικαιωμάτων για τους αμάχους. Αλλιώς, η «μετάβαση» θα είναι απλώς άλλη μια λέξη για την κατοχή.
Τα αρχικά συνθήματα περί «εξάλειψης του Ισραήλ» είναι εκτός πραγματικότητας. Το ίδιο εκτός πραγματικότητας είναι και η πολιτική Νετανιάχου για εκτόπιση Παλαιστινίων και άρνηση κρατικού παλαιστινιακού ορίζοντα. Αν το σχέδιο εφαρμοστεί με σοβαρές ασφαλιστικές δικλίδες, υπάρχει πιθανότητα από την τεχνοκρατική παλαιστινιακή διακυβέρνηση να αναδυθεί μια νέα, κοσμική παλαιστινιακή ηγεσία που θα επιδιώξει ένα modus vivendi με το Ισραήλ. Αυτό –όχι η επιβίωση της Χαμάς ούτε οι «αμερικανικές ριβιέρες»– είναι το πραγματικό διακύβευμα: η επιβίωση και αξιοπρέπεια των Παλαιστινίων μαζί με μια βιώσιμη ασφάλεια για τους Ισραηλινούς.
Ο ένοπλος αγώνας των Παλαιστινίων είχε αρχίσει να αμφισβητείται ακόμη και όσο ο άνθρωπος που τον εγκαινίασε, ο Γιασέρ Αραφάτ, ήταν εν ζωή.
Οι Συμφωνίες του Όσλο ήταν ενδεικτικές της στροφής προς πολιτική λύση.
Αξίζει, σήμερα, η παράταση ενός πολέμου που δεν φαίνεται να ευνοεί τους Παλαιστίνιους;
Η Χαμάς μέχρι στιγμής δεν έχει αποφασίσει ποια απάντηση θα δώσει. Στο εσωτερικό της υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Αλλά σίγουρα δεν θα θελήσει να αυτοκτονήσει.