Γράφει ὁ κ. Κωνσταντῖνος Βαθιώτης, τέως Ἀναπληρωτὴς Καθηγητὴς Νομικῆς Σχολῆς Δ.Π.Θ.
ΜΕΡΟΣ Δ΄
Η ΖΟΦΕΡΗ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΧΑΞΛΕΫ
Οἱ ἐλπίδες γιὰ ἐπαναστατικὴ ἀνατροπὴ μίας «ἔξυπνης παγκόσμιας δικτατορίας», σὰν αὐτὴ ποὺ φαίνεται ὅτι βιώνουμε στὸ μέσον τῆς τρίτης δεκαετίας τοῦ 21ου (ἀπατ)αἰώνα, ἡ ὁποία χρησιμοποιεῖ ἄριστα τὰ μέσα τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς τεχνολογίας εἶναι ἀπειροελάχιστες. Καίριας σημασίας εἶναι ἡ ζοφερὴ προφητεία ποὺ εἶχε διατυπώσει ὁ Ἄγγλος μυθιστοριογράφος Ἄλντους Χάξλεϋ στὸ βιβλίο του «Ἐπιστροφὴ στὸν Θαυμαστὸ Καινούργιο Κόσμο»: [1]
Οἱ παλαιότεροι δικτάτορες ἀνατρέπονταν, ἐπειδὴ δὲν μποροῦσαν νὰ δώσουν στοὺς ὑπηκόους τους ἀρκετὸ ψωμί, ἀρκετὸ τσίρκο, ἀρκετὰ θαύματα καὶ μυστήρια. Οὔτε εἶχαν στὴ διάθεσή τους ἕνα πραγματικὰ ἀποτελεσματικὸ σύστημα ἐλέγχου τῆς σκέψης. Στὸ παρελθὸν οἱ ἐλεύθεροι διανοητὲς ἦταν συχνὰ προϊόντα τῆς πιὸ εὐλαβικῆς ὀρθόδοξης μόρφωσης. Αὐτὸ δὲν μᾶς ἐκπλήσσει. Οἱ μέθοδοι ποὺ χρησιμοποιοῦσαν οἱ ὀρθόδοξοι ἐκπαιδευτὲς ἦταν καὶ εἶναι ἐξαιρετικὰ ἀναποτελεσματικές.
Κάτω, ὅμως, ἀπὸ ἕνα ἐπιστημονικὰ ὀργανωμένο δικτάτορα ἡ ἐκπαίδευση θὰ δουλεύει οὐσιαστικά, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ περισσότεροι ἄντρες καὶ γυναῖκες νὰ συνηθίσουν νὰ ἀγαποῦν τὴ σκλαβιά τους, καὶ νὰ μὴ ὀνειρευτοῦν ποτὲ νὰ ἐπαναστατήσουν. Δὲν φαίνεται νὰ ὑπάρχει κάποιος καλὸς λόγος, γιὰ τὸν ὁποῖο θὰ μποροῦσε ποτὲ νὰ ἀνατραπεῖ μία ἐπιστημονικὰ μελετημένη δικτατορία.
Ὅπως χαρακτηριστικὰ τονίζει ὁ Χάξλεϋ: [2] Εἶναι ἀπολύτως δυνατὸ ἕνας ἄνθρωπος νὰ βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὴ φυλακὴ καὶ νὰ μὴ εἶναι ἐλεύθερος. Νὰ μὴ βρίσκεται κάτω ἀπὸ φυσικὸ καταναγκασμὸ καὶ ὅμως νὰ εἶναι ψυχολογικὰ αἰχμάλωτος. Νὰ ὑποχρεώνεται νὰ σκέπτεται, νὰ αἰσθάνεται καὶ νὰ ἐνεργεῖ μὲ τὸν τρόπο ποὺ οἱ ἐκπρόσωποι τοῦ κράτους ἢ κάποιων ἰδιωτικῶν συμφερόντων μέσα στὴν χώρα τὸν θέλουν νὰ σκέπτεται, νὰ αἰσθάνεται καὶ νὰ ἐνεργεῖ. […] Ἡ φύση τοῦ ψυχολογικοῦ καταναγκασμοῦ εἶναι τέτοια, ὥστε ἐκεῖνοι ποὺ ἐνεργοῦν κάτω ἀπὸ καταναγκασμὸ μένουν μὲ τὴν ἐντύπωση ὅτι ἐνεργοῦν μὲ δική τους πρωτοβουλία. Τὸ θῦμα τῆς νοητικῆς χειραγώγησης δὲν γνωρίζει πὼς εἶναι θῦμα. Γι’ αὐτὸν οἱ τοῖχοι τῆς φυλακῆς του εἶναι ἀόρατοι καὶ ὁ ἴδιος πιστεύει πὼς εἶναι ἐλεύθερος. Τὸ ὅτι δὲν εἶναι ἐλεύθερος εἶναι ἐμφανὲς μόνο στοὺς ἄλλους. Ἡ σκλαβιά του εἶναι αὐστηρὰ ἀντικειμενική.
Πόσο δίκιο εἶχε ὁ Κάφκα, ὅταν λιτὰ καὶ ἀπέριττα ἔγραφε τὸ ἀπόφθεγμα «δὲν μπορεῖς νὰ σπάσεις ἁλυσίδες ποὺ δὲν εἶναι ὁρατὲς» [3].
Ἰδοὺ τὰ τελευταῖα λόγια τοῦ Χάξλεϋ, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν μία ἐξαιρετικὰ ἐπίκαιρη ἔκκληση πρὸς ὅσους πολίτες ἔχουν σύνθημά τους τὴν φράση «κάντε μας σκλάβους, ἀλλὰ ταΐστε μας»: [4]
Πολλοὶ νέοι ἄνθρωποι, εἶναι ἀλήθεια, δὲν φαίνεται νὰ ἐκτιμοῦν τὴν ἐλευθερία. Ὅμως κάποιοι ἀπὸ μᾶς πιστεύουμε ἀκόμα ὅτι χωρὶς ἐλευθερία τὰ ἀνθρώπινα πλάσματα δὲν μποροῦν νὰ εἶναι ὁλοκληρωμένα ἀνθρώπινα καὶ ἑπομένως ὅτι ἡ ἐλευθερία ἀποτελεῖ μία ὑπέρτατη ἀξία. Ἴσως οἱ δυνάμεις ποὺ ἀπειλοῦν τώρα τὴν ἐλευθερία νὰ εἶναι πολὺ δυνατές, ὥστε νὰ τοὺς ἀντισταθοῦμε γιὰ πολύ. Ὅμως παραμένει καθῆκον μας νὰ κάνουμε τὰ πάντα, γιὰ νὰ τοὺς ἀντισταθοῦμε.
Ὅταν ὁ ὀργουελικὸς ἥρωας Οὐίνστον Σμὶθ ἀντιμίλησε στὸν Ὁ’ Μπράιεν, λέγοντάς του ὅτι τὸ ὁλοκληρωτικὸ καθεστὼς τῆς Ὠκεανίας τελικῶς θὰ ἀποτύχει, ἔλαβε ἀπὸ τὸν δεύτερο τὴν ἑξῆς ἀπάντηση: [5]
Ἐλέγχουμε τὴ ζωή, Οὐίνστον. Τὴν ἐλέγχουμε σ’ ὅλους τοὺς τομεῖς της. Φαντάζεσαι πὼς ὑπάρχει ἡ λεγόμενη ἀνθρώπινη φύση, πού, ἐπειδὴ τὴν παραβιάζουμε, θὰ στραφεῖ ἐναντίον μας. Ἀλλὰ τὴν ἀνθρώπινη φύση, τὴ δημιουργοῦμε ἐμεῖς. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι πολὺ εὔπλαστοι. Ἢ μήπως ξαναγύρισες στὴν παλιά σου ἰδέα ὅτι οἱ προλετάριοι ἢ οἱ σκλάβοι θὰ ξεσηκωθοῦν καὶ θὰ μᾶς ἀνατρέψουν; Αὐτὸ νὰ τὸ βγάλεις ἀπ’ τὸ νοῦ σου. Εἶναι ἀδύναμοι σὰν ζῶα. Ἡ ἀνθρωπότητα εἶναι τὸ Κόμμα. Οἱ ἄλλοι εἶναι ἀπ’ ἔξω – ἄσχετοι.
ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ ΔΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Στὸ μανιφέστο του κατὰ τῆς τεχνολογίας, ὁ Καζύνσκι προσπαθεῖ νὰ προβλέψει ποιὸ θὰ εἶναι τὸ μέλλον τοῦ ἀνθρώπου ἐνόψει τῆς συμβίωσής του μὲ τὶς τεχνολογικὰ ὑπερεξελιγμένες μηχανὲς ποὺ θὰ «μποροῦν νὰ κάνουν τὰ πάντα καλύτερα ἀπ’ ὅ,τι οἱ ἄνθρωποι» [6]. Δύο εἶναι, κατ’ αὐτόν, τὰ διαφαινόμενα βασικὰ σενάρια ποὺ ἀποτέλεσαν τὸ μῆλον τῆς ἐπιστημονικῆς ἔριδος, ἰδίως μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ 21ου αἰώνα: [7]
Σύμφωνα μὲ τὸ κακὸ σενάριο, τὰ μηχανήματα θὰ ἀποφασίζουν χωρὶς τὴν ἐπίβλεψη τοῦ ἀνθρώπου (βλ. ὑπὸ Α.), ἐνῶ σύμφωνα μὲ τὸ καλὸ σενάριο (ποὺ μπορεῖ νὰ διακριθεῖ σὲ τρία ὑποσενάρια, ἀνάλογα μὲ τὸ ἂν ἡ ἐλὶτ τηρήσει ἀνελέητη, φιλάνθρωπη ἢ εὐσπλαγχνικὴ-φιλελεύθερη στάση), ὁ ἄνθρωπος θὰ διατηρήσει τὸν ἔλεγχο πάνω σὲ αὐτὰ (βλ. ὑπὸ Β.).
ΤΟ ΚΑΚΟΝ ΣΕΝΑΡΙΟΝ
Στὸ πλαίσιο τοῦ κακοῦ σεναρίου, ὁ Καζύνσκι γράφει τὰ ἑξῆς: [8] Ἂν ἐπιτραπεῖ στὶς μηχανὲς νὰ παίρνουν ὅλες τὶς ἀποφάσεις, δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε καμία πρόβλεψη γιὰ τὰ ἀποτελέσματα, ἐπειδὴ εἶναι ἀδύνατον νὰ μαντέψουμε πῶς μπορεῖ νὰ συμπεριφερθοῦν αὐτὲς οἱ μηχανές. Ἁπλὰ ἐπισημαίνουμε ὅτι ἡ μοῖρα τῶν ἀνθρώπων θὰ εἶναι στὸ ἔλεος τῶν μηχανῶν. Μποροῦμε νὰ ὑποστηρίξουμε ὅτι τὸ ἀνθρώπινο εἶδος δὲν θὰ ἦταν ποτὲ τόσο ἀνόητο, ὥστε νὰ μεταβιβάσει ὅλη τὴν ἐξουσία του στὶς μηχανές.
Ὅμως, δὲν λέμε οὔτε ὅτι τὸ ἀνθρώπινο εἶδος θὰ μεταβίβαζε τὴν ἐξουσία του ἐθελούσια στὶς μηχανές, οὔτε ὅτι οἱ μηχανὲς θὰ ἀποκτοῦσαν τὴν ἐξουσία αὐτὴ σκόπιμα. Αὐτὸ ποὺ θέλουμε νὰ ποῦμε εἶναι ὅτι τὸ ἀνθρώπινο εἶδος μπορεῖ εὔκολα νὰ ἀφήσει τὸν ἑαυτό του νὰ παρασυρθεῖ καὶ νὰ βρεθεῖ σὲ μία θέση τέτοιας ἐξάρτησης ἀπὸ τὶς μηχανές, ὥστε νὰ μὴ ἔχει πρακτικὰ καμιὰ ἄλλη ἐπιλογὴ ἀπὸ τὸ νὰ δεχτεῖ τὶς ἀποφάσεις τῶν μηχανῶν. Καθὼς ἡ κοινωνία καὶ τὰ προβλήματα ποὺ ἀντιμετωπίζει γίνονται ὅλο καὶ πιὸ πολύπλοκα καὶ οἱ μηχανὲς ὅλο καὶ πιὸ ἔξυπνες, οἱ ἄνθρωποι θὰ ἐπιτρέψουν στὶς μηχανὲς νὰ παίρνουν ὅλο καὶ περισσότερες ἀποφάσεις γι’ αὐτούς, ἁπλῶς ἐπειδὴ οἱ ἀποφάσεις τῶν μηχανῶν θὰ ἔχουν καλύτερα ἀποτελέσματα ἀπὸ ὅ,τι αὐτὲς τῶν ἀνθρώπων.
Τελικά, γράφει ὁ Καζύνσκι, θὰ φθάσουμε σὲ ἕνα στάδιο, στὸ ὁποῖο οἱ ἀποφάσεις ποὺ θὰ εἶναι ἀπαραίτητες, γιὰ νὰ λειτουργεῖ τὸ σύστημα, θὰ εἶναι τόσο πολύπλοκες, ποὺ οἱ ἄνθρωποι θὰ εἶναι ἀνίκανοι νὰ τὶς λαμβάνουν μὲ νοήμονα τρόπο. Σὲ αὐτὸ τὸ ἐπίπεδο, οἱ μηχανὲς θὰ ἀσκοῦν τὸν πραγματικὸ ἔλεγχο. Οἱ ἄνθρωποι ἁπλῶς δὲν θὰ μποροῦν νὰ διακόψουν τὴν λειτουργία τους, ἐπειδὴ θὰ ἐξαρτῶνται τόσο πολὺ ἀπὸ αὐτές, ποὺ ἡ διακοπὴ τῆς λειτουργίας τους θὰ ἰσοδυναμεῖ μὲ αὐτοκτονία.
Κακὸ (ὀρθότερα: κάκιστο) εἶναι, φυσικά, καὶ τὸ σενάριο τῆς σύνδεσης τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου μὲ ἠλεκτρονικοὺς ὑπολογιστές. Τὴν ἐξέλιξη αὐτὴ ἐξετάζει καὶ ὁ Καζύνσκι στὸ δοκίμιό του «Ἡ πρόοδος κατὰ τῆς ἐλευθερίας» [9]: Ἅπαξ καὶ ἡ ἀνθρώπινη μηχανική, ἡ σύνδεση τοῦ ἀνθρωπίνου ἐγκεφάλου μὲ ἠλεκτρονικοὺς ὑπολογιστὲς καὶ ἄλλα πράγματα [παρόμοιας] φύσεως ἀποκτήσουν ἐκτεταμένη χρήση, οἱ ἄνθρωποι πιθανότατα θὰ ἔχουν ἀλλάξει τόσο πολύ, ὥστε δὲν θὰ τοὺς εἶναι πλέον δυνατὸ νὰ ὑπάρχουν ὡς ἀνεξάρτητα ὄντα, εἴτε σωματικῶς εἴτε ψυχικῶς.
Ὁ Καζύνσκι ἐξηγεῖ: Πράγματι, ἡ τεχνολογία ἔχει ἤδη καταστήσει ἀδύνατον γιὰ ἐμᾶς νὰ ζοῦμε ὡς φυσικῶς ἀνεξάρτητα ὄντα, διότι ἔχουν χαθεῖ οἱ δεξιότητες ποὺ ἐπέτρεψαν στὸν πρωτόγονο ἄνθρωπο νὰ ζήσει στὴν ὕπαιθρο. Μποροῦμε νὰ ἐπιβιώσουμε μονάχα δρώντας ὡς ἐξαρτήματα μίας τεράστιας μηχανῆς, ἡ ὁποία μεριμνᾶ γιὰ τὶς φυσικές μας ἀνάγκες, καὶ καθὼς ἡ τεχνολογία εἰσβάλλει στὸν χῶρο τοῦ νοῦ, μποροῦμε μὲ ἀσφάλεια νὰ ὑποθέσουμε ὅτι τὰ ἀνθρώπινα ὄντα θὰ καταστοῦν ψυχολογικῶς ἐξαρτημένα ὅσο τώρα εἶναι σωματικῶς ἐξαρτημένα ἀπὸ αὐτήν. Μποροῦμε νὰ δοῦμε ἤδη τὶς ἀπαρχὲς αὐτῆς τῆς ἐξέλιξης στὴν ἀνικανότητα ὁρισμένων ἀνθρώπων νὰ ἀποφύγουν τὴν ἀνία χωρὶς τὴν τηλεόραση καὶ στὴν ἀνάγκη ἄλλων ἀνθρώπων νὰ χρησιμοποιοῦν ἠρεμιστικά, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίζουν τὶς ἐντάσεις τῆς σύγχρονης κοινωνίας.
Λίγες σελίδες παρακάτω [10], ὁ Καζύνσκι ἀναφέρεται καὶ πάλι στὴν σύνδεση τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου μὲ ἠλεκτρονικοὺς ὑπολογιστὲς σὲ συνδυασμὸ μὲ τὶς συσκευὲς ποὺ βελτιώνουν τὶς διανοητικὲς ἢ ψυχολογικὲς ἱκανότητες (λ.χ. βιοαναδραστικὴ ἐκπαίδευση, χάπια μνήμης), προειδοποιώντας τὸν ἀναγνώστη ὅτι εἶναι ἐπικίνδυνες γιὰ τὴν ἐλευθερία, ἀκόμη κι ἂν ἡ χρήση τους εἶναι προαιρετική. Ἰδοὺ γιατί: [11]
Παραδείγματος χάριν, δὲν θὰ εἶναι, φυσικά, δυνατὸν ὁ καθένας νὰ διαθέτει τὸν δικό του ὑπερυπολογιστὴ στὸ ὑπόγειό του, στὸν ὁποῖον θὰ συνδέει τὸν ἐγκέφαλό του. Οἱ καλύτερες ἐγκαταστάσεις ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν ἐπιφυλάσσονται γι’ αὐτοὺς τοὺς ὁποίους ἡ κοινωνία κρίνει ὡς ἀξιότερους: κρατικοὺς ἀξιωματούχους, ἐπιστήμονες κ.λπ. Ἔτσι οἱ ἤδη ἰσχυροὶ θὰ γίνουν ἰσχυρότεροι.
Ἑστιάζοντας, ἀκολούθως, τὴν προσοχή του στὸ ζήτημα τῆς προαιρετικότητας, ὁ Καζύνσκι γράφει: [12] Ἐπιπλέον, ἡ χρήση τέτοιων συσκευῶν ποὺ μεγεθύνουν τὶς διανοητικὲς ἱκανότητες δὲν θὰ μείνει προαιρετική. Ὅλες οἱ σύγχρονες ἀνέσεις μάς εἰσήχθησαν ὡς προαιρετικὰ ἀγαθά, τὰ ὁποῖα μποροῦσε κάποιος νὰ ἐπιλέξει ἂν θὰ τὰ χρησιμοποιήσει. Παρ’ ὅλα αὐτά, ὡς ἀποτέλεσμα τῆς εἰσαγωγῆς τέτοιων ἀγαθῶν, ἡ κοινωνία μετέβαλε τὴν δομὴ της κατὰ τέτοιον τρόπο, ὥστε ἡ χρήση τῶν συγχρόνων ἀνέσεων εἶναι τώρα ὑποχρεωτική.
Διότι εἶναι, φυσικά, ἀδύνατον νὰ ζεῖς σὲ μία σύγχρονη κοινωνία χωρὶς νὰ προσφεύγεις στὴν ἐκτεινόμενη χρήση τῶν συσκευῶν ποὺ παρέχει ἡ τεχνολογία. Παρομοίως, ἡ χρήση συσκευῶν ποὺ μεγεθύνουν τὶς διανοητικὲς ἱκανότητες, ἂν καὶ κατ’ ὄνομα θὰ εἶναι προαιρετική, θὰ καταστεῖ ἐκ τῶν πραγμάτων ὑποχρεωτική.
Ὅταν αὐτὲς οἱ συσκευὲς θὰ ἔχουν φθάσει σὲ ἕνα στάδιο ὑψηλῆς ἐξέλιξης καὶ θὰ ἔχουν καταστεῖ ἀντικείμενα εὐρείας χρήσεως, ἕνα ἄτομο ποὺ ἀρνεῖται νὰ τὶς χρησιμοποιήσει θὰ βάλει τὸν ἑαυτό του στὴν θέση ἑνὸς κουτοῦ ζώου μέσα σὲ μία κοινωνία ὑπερανθρώπων. Θὰ εἶναι ἁπλῶς ἀδύνατον νὰ ζήσει σὲ μία κοινωνία, ἡ ὁποία λειτουργεῖ μὲ βάση τὴν ὑπόθεση ὅτι οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι διαθέτουν σὲ τεράστιο βαθμὸ αὐξημένες διανοητικὲς ἱκανότητες.
Λόγω τῆς ἴδιας τους τῆς ἰσχύος, οἱ συσκευὲς ποὺ αὐξάνουν τὶς ἀνθρώπινες διανοητικὲς ἱκανότητες ἢ τροποποιοῦν τὴν ἀνθρώπινη προσωπικότητα, θὰ πρέπει νὰ διέπονται ἀπὸ ἐκτεταμένους κανόνες καὶ κανονισμούς. Ἔτσι, τὸ ἀνθρώπινο μυαλὸ γίνεται ὅλο καὶ περισσότερο ἕνα τέχνημα, ποὺ ἔχει δημιουργηθεῖ ἀπὸ τέτοιες συσκευές, ἐνῶ οἱ ἐν λόγω κανόνες καὶ κανονισμοί […] θὰ διέπουν τὴν δομὴ τοῦ ἀνθρώπινου μυαλοῦ.
Ἀλλὰ καὶ ὁ διεθνοῦς φήμης διακεκριμένος τεχνοκράτης στὸν χῶρο τῆς πληροφορικῆς Μπὶλ Τζόυ (Bill Joy), στὸ δημοφιλὲς δοκίμιό του «Τεχνολογίες 21ου αἰώνα: Γιατί τὸ μέλλον δὲν μᾶς χρειάζεται» [13], ποὺ δημοσιεύθηκε τὸ 2000, μιλoῦσε συνεχῶς γιὰ τὰ τρία (πλέον ὀρθάνοικτα) «νέα Κουτιὰ τῆς Πανδώρας», δηλ. τὴν γενετική, τὴν νανοτεχνολογία καὶ τὴν ρομποτική. Εἰδικότερα, σημειώνει: [14]
Ἕνα δεύτερο ὄνειρο τῆς ρομποτικῆς [Σ.Σ.: πρῶτο ὄνειρο ἡ δημιουργία τῶν ἔξυπνων ρομπὸτ] εἶναι ὅτι σταδιακὰ θὰ ἀντικαταστήσουμε τὸν ἑαυτό μας μὲ τὴν ρομποτική μας τεχνολογία καὶ θὰ γίνουμε σχεδὸν ἀθάνατοι μεταφορτώνοντας [downloading] τὴν συνείδησή μας. Αὐτὴ εἶναι μία διαδικασία τὴν ὁποία ὁ Ντάνυ Χίλις [Danny Hillis] πιστεύει ὅτι σταδιακὰ θὰ συνηθίσουμε καὶ τὴν ὁποία ὁ Ρέι Κουρτσβάιλ [Ray Kurzweil] περιγράφει λεπτομερῶς στὸ βιβλίο του μὲ τίτλο The Age of Spiritual Machines [= Ἡ ἐποχὴ τῶν ἐμπνεύματων μηχανῶν]. Ὅμως, ἂν μεταφορτωθοῦμε στὴν τεχνολογία μας, ποιὲς εἶναι οἱ πιθανότητες νὰ εἴμαστε ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ὁ ἑαυτός μας ἢ ἀκόμη καὶ νὰ ἐξακολουθήσουμε νὰ εἴμαστε ἀνθρώπινοι; Περισσότερο πιθανὸ μοῦ φαίνεται ὅτι ἕνα ρομποτικὸ ὂν δὲν θὰ εἶναι σὰν ἕνα ἀνθρώπινο ὂν ὑπὸ ὁποιαδήποτε κατανοητὴ σὲ ἐμᾶς ἔννοια, ὅτι τὰ ρομπὸτ δὲν θὰ εἶναι κατὰ κανένα τρόπο τὰ παιδιά μας καὶ ὅτι κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ ἀνθρωπότητα μπορεῖ κάλλιστα νὰ πάψει νὰ ὑφίσταται.
Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι κάποιοι ἀπὸ ἐκείνους ποὺ φοβοῦνται πὼς «μέχρι τὸ 2045, τὰ αὐτόνομα ρομπὸτ θὰ ἔχουν ξεπεράσει τὸ ἀνθρώπινο εἶδος σὲ κάθε [μορφὴ] νοητικῆς ἱκανότητας» [15] ἀναζητοῦν τὴν τελευταία τους ἐλπίδα στὴν «σύμφυση ἀνθρώπου-μηχανῆς μὲ ἐμφυτεύματα στὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο, τὰ ὁποῖα θὰ τοῦ δίνουν τὴ δυνατότητα νὰ ἐλέγχει ἀσύρματα τὶς μηχανὲς καὶ θὰ ἐμπλουτίζουν τὸ μυαλό του μὲ τὶς δυνατότητες τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης. Ὁ μετὰ-ἄνθρωπος σὲ καινούργια ἔκδοση» [16].
Πάντως, ὅπως σημειώνει ὁ Πέτρος Παπακωνσταντίνου [17], ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα σὲ αὐτὸ τὸ πεδίο ξεκίνησε ἤδη ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1970 στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Καλιφόρνιας στὸ Λὸς Ἄντζελες (UCLA), μὲ χρηματοδότηση τῆς ὑπηρεσίας ἐρευνῶν τοῦ Πενταγώνου, τῆς γνωστῆς μας DARPA. Οἱ ἐρευνητὲς προσπάθησαν νὰ ἐκμεταλλευτοῦν τὴν πλαστικότητα τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου, ἡ ὁποία τοῦ δίνει τὴ δυνατότητα νὰ ἐπεξεργάζεται σήματα ποὺ μεταβιβάζονται ἀπὸ ἠλεκτρονικὰ ἐμφυτεύματα ὡσὰν νὰ προέρχονται ἀπὸ αἰσθητήρια ὄργανα τοῦ ἴδιου τοῦ ὀργανισμοῦ του.
Τὰ πρῶτα ἐμφυτεύματα αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἐμφανίστηκαν τὴ δεκαετία τοῦ 1990. Ἀρχικὰ οἱ ἔρευνες περιορίζονταν σὲ ζῶα, ἀλλὰ τὸ 2006 ὁ Μάθιου Νὰγκλ ἔγινε ὁ πρῶτος ἀσθενὴς ποὺ ὑπέφερε ἀπὸ βαριὰ παράλυση λόγω σοβαροῦ τραυματισμοῦ στὸν νωτιαῖο μυελὸ καὶ κατάφερε νὰ καθοδηγεῖ ἠλεκτρονικὸ ὑπολογιστὴ χάρη σὲ ἐμφύτευμα [18].
Δυστυχῶς, ὅμως, ὁ ρόλος τῶν ἐμφυτευμάτων δὲν περιορίζεται στὴν βελτίωση τῆς ὑγείας ἑνὸς ἀσθενοῦς, ἀλλὰ καὶ ἐκείνης ἑνὸς ἀπολύτως ὑγιοῦς. Ἐδῶ ἀκριβῶς βρισκόμαστε στὸ πεδίο τοῦ μετανθρωπισμοῦ [transhumanism], ὅπου δραστηριοποιεῖται ὁ Ἴλον Μάσκ, ἰδιoκτήτης τοῦ μεσσιανικοῦ προγράμματος τῆς Neuralink [19].
Εὔλογες εἶναι οἱ ἀνησυχίες τοῦ Σλοβένου φιλοσόφου Σλάβοϊ Ζίζεκ, ὁ ὁποῖος προειδοποιοῦσε γιὰ ἕνα νέο κίνδυνο, ἐκεῖνο τοῦ ψηφιακοῦ ἀπαρντχάιντ, τοῦ διαχωρισμοῦ δηλαδὴ τῶν ἀνθρώπων σὲ κυρίαρχους καὶ ὑπόδουλους τῆς νέας τεχνολογίας, κάτι ἀπείρως πιὸ ἐφιαλτικὸ ἀπὸ τοὺς βαθύτερους ταξικοὺς διαχωρισμοὺς στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας. […] Μήπως πλησιάζουμε σὲ μία νέα ἐποχὴ τῆς ἀνθρωπότητας, ὅπου κατὰ παράδοξο τρόπο τὸ νὰ ζεῖ κανεὶς ἔξω ἀπὸ τὸν ψηφιακὸ χῶρο, θὰ εἶναι προνόμιο τῶν λίγων; Σὲ ἕνα τέτοιο κόσμο, προνομιοῦχοι θὰ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ θὰ ρυθμίζουν τὸν ψηφιακὸ χῶρο χωρὶς νὰ περιλαμβάνονται σ’ αὐτόν [20]. (Συνεχίζεται…)
Σημειώσεις:
[1] Μτφ.: Στ. Παϊπέτης, ἔκδ. Μέδουσα, Ἀθήνα 2014. [2] Huxley, ὅ.π., σελ. 161. [3] Κάφκα, Ἀφορισμοί, μτφ.: Β. Ρούπας, ἔκδ. Ροές, Ἀθήνα 2009, σελ. 38. [4] Huxley, ὅ.π., σελ. 174. [5] Ὄργουελ, 1984, μτφ.: Ν. Μπάρτη, ἔκδ. Κάκτος, Ἀθήνα 1978, σελ. 266. [6] Καζύνσκι, Ἡ βιομηχανικὴ κοινωνία καὶ τὸ μέλλον της, μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2019, σελ. 149. [7] Βλ. Τζόυ, Τεχνολογίες 21ου αἰώνα: Γιατί τὸ μέλλον δὲν μᾶς χρειάζεται, μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2019, σελ. 17 ἑπ. = Ἡ ἀπολογία τοῦ ἐπιστήμονα, NPQ, τεῦχ. 15, Καλοκαίρι 2000, σελ. 10 ἑπ. [8] Καζύνσκι, ὅ.π. [9] Ἔκδ. Κοίν.Σ. Ἔπ. Ἔξοδος, Ἀθήνα, 2023, σελ. 32. [10] Καζύνσκι, ὅ.π., σελ. 45. [11] Καζύνσκι, αὐτόθι. [12] Καζύνσκι, αὐτόθι. [13] Μτφ.: Σ. Γιαννέλης, ἔκδ. Ἔξοδος, Ἀθήνα 2019 = Ἡ ἀπολογία τοῦ ἐπιστήμονα, NPQ, τεῦχ. 15, Καλοκαίρι 2000, σελ. 10 ἑπ. [14] Τζόυ, ὅ.π., σελ. 39/40. [15] Παπακωνσταντίνου, ὅ.π., σελ. 275/276. [16] Παπακωνσταντίνου, αὐτόθι. [17] Παπακωνσταντίνου, ὅ.π., σελ. 276. [18] Παπακωνσταντίνου, αὐτόθι. [19] Παπακωνσταντίνου, ὅ.π., σελ. 277. [20] Παπακωνσταντίνου, ὅ.π., σελ. 278.