Τοῦ Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμανδρίτου π. Θεοφίλου Λεμοντζῆ, Δρ. Θεολογίας
8ον – Τελευταῖον
Αὐτὸ ἦταν καὶ τὸ σφάλμα τοῦ Ἰώβ, συνεχίζει τὸ Ζοχάρ, τὸ ὁποῖο ὑποστηρίζει ὅτι ὁ δίκαιος Ἰωβ ὑπέστη ὅλες ἐκεῖνες τὶς φοβερὲς δοκιμασίες, διότι δὲν φρόντισε νὰ ἐξευμενίσει τὸν Σατανᾶ μὲ θυσίες, ὥστε νὰ τὸν δωροδοκεῖ καὶ νὰ μὴ τοῦ στέλνει δοκιμασίες[129]. Ὅμως ὅλες οἱ θυσίες τοὺ Ἰὼβ προσφέρονταν ἀποκλειστικὰ στὸ Θεὸ (Ἰὼβ 1,5) χωρὶς νὰ δίνει ἕνα μερίδιο στὸν Σατανᾶ[130]. Ἔτσι, οἱ δοκιμασίες ποὺ ὑπέστη ὁ Ἰώβ, σύμφωνα μὲ τὸ Ζοχάρ, ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ἐπιθυμίας του νὰ διαχωρίσει τὸν ἑαυτὸ του ἀπόλυτα ἀπὸ τὸν Σατανᾶ, δηλαδὴ ἀπὸ τὴν Σίτρα Ἄχρα (Sitra Αhra), ὅπως λέγει ἡ Καμπαλά, ποὺ στὰ ἑβραϊκὰ σημαίνει “ἡ ἄλλη πλευρά”, καὶ δηλώνει μεταφορικὰ “τὸ κακό”, διότι τὸ κακὸ γιὰ τὴν Καμπαλὰ εἶναι ἡ ἄλλη πλευρὰ τοῦ καλοῦ[131]. Τὸ κακό, γιὰ τοὺς καμπαλιστές, δὲν εἶναι παρασιτικὴ δύναμη καὶ παρὰ φύσιν κατάσταση τῆς δημιουργίας[132], ἀλλὰ εἶναι ἀναγκαῖο, διότι συμπληρώνει τὸ ἀγαθὸ τὸ ὁποῖο δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει χωρὶς τὸ κακὸ[133], ἰδέες ὅμως ποὺ παρερμηνεύουν τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τὴν ἀγωνιστικότητα τῶν ἱερῶν προσώπων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ ὁποῖοι ὄχι ἁπλὰ δὲν ἦλθαν σὲ συναλλαγὴ καὶ δωροδοκία μὲ τὸν Σατανᾶ, ἀλλὰ πολέμησαν μὲ σθένος τὶς δυνάμεις τοῦ σκότους:“κατηγωνίσαντο βασιλείας, εἰργάσαντο δικαιοσύνην… ἄλλοι δὲ ἐτυμπανίσθησαν, ἕτεροι δὲ ἐμπαιγμῶν καὶ μαστίγων πεῖραν ἔλαβον, ἔτι δὲ δεσμῶν καὶ φυλακῆς· ἐλιθάσθησαν, ἐπρίσθησαν, ἐπειράσθησαν, …ὑστερούμενοι, θλιβόμενοι, κακουχούμενοι”(Ἑβρ.11,33-37).
Γιὰ νὰ στηρίξει τὶς παραπάνω ἀπόψεις τὸ Ζοχὰρ ἀναφέρει τὴν πρακτικὴ τοῦ Ἰσραὴλ νὰ προσφέρει θυσία δύο τράγων στὴν ἑορτὴ τοῦ ἐξιλασμοῦ, ὅπως προστάζει τὸ Λευιτικὸ[134]. Ὁ ἕνας τράγος, ἀφοῦ ἐσφαγιάζετο, ὁ ἀρχιερέας ράντιζε μὲ τὸ αἷμα του τὴν κιβωτὸ τῆς Διαθήκης, ἐνῷ στὸ δεύτερο τράγο, στὸν “ἀζαζέλ”, ποὺ στὰ ἑβραϊκὰ σημαίνει “ἀποπομπαῖος τράγος”, ὁ ἀρχιερέας ἔθετε τὰ χέρια του πάνω στὸ κεφάλι του καὶ ἀφοῦ τοῦ ἐναπέθετε τὶς ἁμαρτίες τοῦ λαοῦ ἐγκαταλειπόταν στὴν ἔρημο[135]. Τὸ Ζοχὰρ ὑποστηρίζει ὅτι ὁ πρῶτος τράγος ἦταν θυσία πρὸς τὸ Θεό, ἐνῷ ὁ δεύτερος τράγος ἦταν θυσία προσφορᾶς πρὸς τὸν δαίμονα μὲ τὸ ὄνομα “ἀζαζέλ”, γιὰ νὰ τὸν ἐξευμενίσουν, ὥστε νὰ ἀφήσει τὸν Ἰσραὴλ ἀμέριμνο νὰ ἑορτάσει[136]. Ὅμως ἡ ἑρμηνεία αὐτὴ τοῦ Ζοχὰρ παραποιεῖ τὸ ἀληθινὸ νόημα τοῦ κειμένου. Ἡ ἑβραϊκὴ λέξη “ἀζαζέλ” δὲν ἀποτελεῖ τὴν ὀνομασία κάποιου δαίμονα, ἀλλὰ μεταφράζεται ὡς “ἀποπομπαῖος τράγος”. Αὐτὴ εἶναι ἡ ὀρθὴ μετάφραση τῶν “Ἑβδομήκοντα” οἱ ὁποῖοι ἦταν ἑλληνιστὲς δίγλωσσοι Ἑβραῖοι σοφοὶ ποὺ ἔζησαν τὸν 3ο π.Χ. αἰῶνα, καὶ γνώριζαν καλύτερα τὸ ἀληθινὸ νόημα καὶ σημασία τῶν λέξεων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπὸ τοὺς μεταγενέστερους καμπαλιστές. Πολὺ μεταγενέστερα, τὸν 2ο αἰῶνα μ.Χ., τὸ ἀπόκρυφο βιβλίο τοῦ Ἐνώχ κάνει λόγο γιὰ δαίμονα μὲ τὸ ὄνομα “ἀζαζέλ”[137], ὀνομασία ποὺ δανείστηκαν οἱ καμπαλιστές, διότι δικαιολογοῦσε ἀπόλυτα τὶς πεποιθήσεις τους. Τὸ Λευιτικὸ δὲν προστάζει τὸν Ἰσραὴλ νὰ προσφέρει θυσία στὸν Σατανᾶ παρὰ μόνο στὸ Θεό, διότι ἡ Παλαιὰ Διαθήκη δὲν ἀποδέχεται κανενὸς εἴδους δυαρχίας, δηλαδὴ ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴ μία καὶ ὁ Σατανᾶς ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἀλλὰ ὁ Παντοκράτωρ, Δημιουργός, Ἄκτιστος Θεὸς ἐξουσιάζει τὸν κόσμο, ὑλικὸ καὶ πνευματικὸ (Ἔξ. 20, 1-6)[138], ἀκόμη καὶ τὸν Σατανᾶ (Ἰώβ 1,12).
Ἡ παραπάνω ἀντίληψη, περὶ δῆθεν ταύτισης τοῦ “ἀποπομπαίου τράγου” μὲ δαίμονα κυκλοφοροῦσε καὶ κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες καὶ ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας τὴν ἀντικρούει, λέγοντας ὅτι ἐφόσον ὁ Μωυσῆς προστάζει πίστη καὶ λατρεία πρὸς τὸν Ἕνα Θεὸν (Ἔξ. 20,1-5)[139], πῶς εἶναι δυνατὸν ταυτόχρονα νὰ νομοθετεῖ προσφορὰ λατρείας πρὸς στὸν ἀποστάτη Σατανᾶ[140]; Πῶς εἶναι δυνατόν ὁ τῶν ὅλων Δημιουργὸς νὰ κάνει τὸν Σατανᾶ “κοινωνόν τῆς αὐτοῦ βασιλείας καὶ δόξης”[141]; Πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ Θεὸς νὰ παραγγέλλει διὰ τοῦ Μωυσέως τὴν καταδίκη τῆς πολυθέου πλάνης καὶ ταυτόχρονα νὰ παραγγέλλει νὰ τιμοῦμε καὶ νὰ λατρεύουμε τοὺς ἀκαθάρτους δαίμονας[142]; Εἶναι πράγματι “εὔηθές τε καὶ καταγέλαστον”, σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Κύριλλο, τὸ νὰ νομίζει κάποιος ὅτι ὁ Μωυσῆς νομοθετεῖ προσφορὰ λατρείας πρὸς τὸ Σατανᾶ[143]. Ἀντίθετα, ἡ θυσία τῆς ἑορτῆς τοῦ ἐξιλασμοῦ προτυπώνει τὴ σταυρικὴ καὶ ἀπολυτρωτικὴ θυσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, διὰ τῆς ὁποίας καταλύθηκε ἡ δύναμις τοῦ Σατανᾶ καὶ τοῦ θανάτου (Ἑβρ.9,11-15 καὶ 2,14)[144]. Δολίως ὅμως οἱ καμπαλιστὲς ὑποστηρίζουν ἀπόψεις, ἀσυμβίβαστες πρὸς ὅλη τὴν Παλαιὰ Διαθήκη, στοιχούμενοι μὲ ὅσα λέγει τὸ ἀπόκρυφο βιβλίο τοῦ Ἐνώχ, γιά νά ὑποστηρίξουν ὅτι δῆθεν ὁ ἀρχαῖος Ἰσραὴλ ἔκανε θυσίες στὰ δαιμονικὰ πνεύματα, ὥστε νὰ δικαιολογήσουν τὶς διάφορες πρακτικὲς μαγείας, τὶς ἐπικλήσεις δαιμονικῶν πνευμάτων καὶ συναλλαγῆς μὲ αὐτὰ[145].
Κατακλείοντας τὴν εἰσήγησή μας, κατέστη φανερό, πιστεύουμε, ὅτι ὅλα αὐτὰ ποὺ ἀναφέραμε καὶ παραθέσαμε καὶ ἑρμηνεύσαμε, καταδεικνύουν καὶ ἀποδεικνύουν, μὲ τὸν πιὸ σαφῆ τρόπο, τὴν παρερμηνεία καὶ παραποίηση ἀλλὰ καὶ παράχρηση τοῦ παλαιοδιαθηκικοῦ μηνύματος, τῆς Μωσαϊκῆς νομοθεσίας καὶ τοῦ προφητικοῦ κηρύγματος, ἀπὸ τὴν Καμπαλά, καὶ καταλήγουμε στὸ συμπέρασμα, ὅπως πολὺ εὔστοχα ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιῶς κ. Σεραφεὶμ ἔχει ἐπισημάνει ὅτι ἡ Καμπαλά, ἀφοῦ παραποίησε τὸ ἀληθινὸ νόημα τῶν λόγων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, μετέτρεψε τὸν θεϊσμὸ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης σὲ ἑωσφορισμὸ καὶ σατανολατρεία καὶ ὡς ἐκ τούτου καθίσταται ἀπαράδεκτος ἐξ ἐπόψεως Ὀρθοδόξου Θεολογίας[146].
Σημειώσεις:
[129] Ἀναφέρει τὸ Ζοχάρ: “Of Job it is written, “And his sons used to go and feast…and they used to call for their three sisters to eat and drink with them. And when the days of feasting were gone about…” (Iyov 1:4-5). At the feast, the Accuser was present every day, but he could not overcome him. How do we know? Because it is written, “Have You not made a hedge about him, and about his house…” (Ibid. 10). But he never gave a part to the other side (ἐνν. στὸν Σατανᾶ), because it is written, “And offered burnt offerings according to the number of them all” (Ibid. 5). The burnt offering rises high up and does not give a part to the Other Side (ἔνν. στὸν Σατανᾶ). Had he given him a part, the Adversasy (ἐνν. ὁ Σατανᾶς) would not have been able to overcome him afterwards; and everything that the Satan took from him was his because he did not give the Satan a part of his offerings”, στὸ https://www.zohar.com/zindex/Satan,%20. Βλ Nathaniel Berman, “Improper Twins”: The Ambivalent “Other Side” in the Zohar and Kabbalistic Tradition, University College London , 2014, σελ. 115.
[130] Nathaniel Berman, “Improper Twins”: The Ambivalent “Other Side” in the Zohar and Kabbalistic Tradition, ὅ.π., σελ.115.
[131] Nathaniel Berman, “Improper Twins”: The Ambivalent “Other Side” in the Zohar and Kabbalistic Tradition, ὅ.π., σελ.115 καὶ Rabbi David Cooper, The mystical perspective of Good and Evil, στὸ rabbidavidcooper.com
[132] Βλ. γιὰ τὴν ὀντολογία καὶ τὴν ἔννοια τοῦ κακοῦ στὴν Ὀρθόδοξη Θεολογία: Ἀρχιμ. Θεοφίλου Λεμοντζῆ, Ἁμαρτία: Ἐνοχὴ ἢ πένθος; ὅ.π., σελ.42 ἑξ.
[133]The Secrets Of Kabbalah: The Role Of Evil In The Great Cosmic Drama,στὸ faena.com καὶ Elliot R. Wolfson, Light through Darkness: The Ideal of Human Perfection in the Zohar, στὸ The Harvard Theological Review,81 (1988), σελ. 87-88.
[134] Λευιτ. 16,6-10: “καὶ προσάξει Ἀαρὼν τὸν μόσχον τὸν περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ, καὶ ἐξιλάσεται περὶ αὐτοῦ καὶ τοῦ οἴκου αὐτοῦ. καὶ λήψεται τοὺς δύο χιμάρους καὶ στήσει αὐτοὺς ἔναντι Κυρίου παρὰ τὴν θύραν τῆς σκηνῆς τοῦ μαρτυρίου· καὶ ἐπιθήσει Ἀαρὼν ἐπὶ τοὺς δύο χιμάρους κλήρους, κλῆρον ἕνα τῷ Κυρίῳ καὶ κλῆρον ἕνα τῷ ἀποπομπαίῳ. καὶ προσάξει Ἀαρὼν τὸν χίμαρον, ἐφ’ ὅν ἐπῆλθεν ἐπ’ αὐτὸν ὁ κλῆρος τῷ Κυρίῳ, καὶ προσοίσει περὶ ἁμαρτίας· καὶ τὸν χίμαρον, ἐφ ὅν ἐπῆλθεν ἐπ’ αὐτὸν ὁ κλῆρος τοῦ ἀποπομπαίου, στήσει αὐτὸν ζῶντα ἔναντι Κυρίου, τοῦ ἐξιλάσασθαι ἐπ’ αὐτοῦ, ὥστε ἀποστεῖλαι αὐτὸν εἰς τὴν ἀποπομπήν, καὶ ἀφήσει αὐτὸν εἰς τὴν ἔρημον”.
[135] Ν. Γιαλίδη, Ἡ Παράδοση τοῦ Τελετουργικοῦ τῆς Ἡμέρας Ἐξιλασμοῦ (Υom Kippur) στὴν Παλαιὰ καὶ Καινὴ Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 2020, σελ. 39.
[136] Ἀναφέρει τὸ Ζοχάρ: “On Yom Hakippurim, we should pacify and appease the Satan by offering him a scapegoat. By sending it to the desert ,which is his place, then he will become a defender for Yisrael”,στὸ https://www.zohar.com/zohar/Vayera/chapters/28, καὶ ἐπίσης: “It is commanded that the High Priest should perform the service of that day as need be, and should dispatch the goat to Azazel. The secret is as you said, in order that the Other Side(ἔνν.ὁ Σατανᾶς) be separated from the Holy Nation and not make demands for their sins before the King. He should not accuse them, as he has neither strength nor authority but when anger is intensified above. With this gift of the goat to Azazel, he is then converted to be their guardian”, στὸ zohar.com Βλ. Xus Casal, The Good of Evil, στὸ 13petals.org
[137] Π. Κoμνηνοῦ, Ὁ ἀποπομπαῖος ἐκ τῶν παρὰ Κυρίλλῳ τῷ Ἀλεξανδρείας τύπων καὶ εἰκόνων, στὸ Ἐκκλησιαστικὸς Φάρος,12(1913), σελ. 546.
[138] Ἔξ. 20, 1-6: “καὶ ἐλάλησε Κύριος πάντας τοὺς λόγους τούτους λέγων· ἐγὼ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, ὅστις ἐξήγαγόν σε ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ἐξ οἴκου δουλείας. οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς. οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς, οὐδὲ μὴ λατρεύσεις αὐτοῖς· ἐγὼ γὰρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα, ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσί με καὶ ποιῶν ἔλεος εἰς χιλιάδας τοῖς ἀγαπῶσί με καὶ τοῖς φυλάσσουσι τὰ προστάγματά μου”.
[139] Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Πρὸς Ἀκάκιον ἐπίσκοπον, περὶ τοῦ ἀποπομπαίου,PG 77, 205ΑΒ.
[140] Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, ὅ.π., PG 77, 204D-205Α.
[141] Π. Κoμνηνοῦ, Ὁ ἀποπομπαῖος ἐκ τῶν παρὰ Κυρίλλῳ τῷ Ἀλεξανδρείας τύπων καὶ εἰκόνων, ὅ.π., σελ. 547.
[142] Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, ὅ.π., PG 77,208Α. Βλ.Β. Γεωργόπουλου, Ἡ περὶ σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου διδασκαλία τοῦ Ἁγίου Κυριλλου Ἀλεξανδρείας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ.136-139.
[143] Πρὸς Ἀκάκιον ἐπίσκοπον, περὶ τοῦ ἀποπομπαίου,PG 77,204D.
[144] Ἑβρ. 9,11-15: “Χριστὸς δὲ παραγενόμενος ἀρχιερεὺς τῶν μελλόντων ἀγαθῶν διὰ τῆς μείζονος καὶ τελειοτέρας σκηνῆς, οὐ χειροποιήτου, τοῦτ’ ἔστιν οὐ ταύτης τῆς κτίσεως, οὐδὲ δι’ αἵματος τράγων καὶ μόσχων, διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵματος εἰσῆλθεν ἐφάπαξ εἰς τὰ Ἅγια, αἰωνίαν λύτρωσιν εὑράμενος. εἰ γὰρ τὸ αἷμα ταύρων καὶ τράγων καὶ σποδὸς δαμάλεως ραντίζουσα τοὺς κεκοινωμένους ἁγιάζει πρὸς τὴν τῆς σαρκὸς καθαρότητα, πόσῳ μᾶλλον τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ὃς διὰ Πνεύματος αἰωνίου ἑαυτὸν προσήνεγκεν ἄμωμον τῷ Θεῷ, καθαριεῖ τὴν συνείδησιν ὑμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἔργων εἰς τὸ λατρεύειν Θεῷ ζῶντι; Καὶ διὰ τοῦτο διαθήκης καινῆς μεσίτης ἐστίν, ὅπως, θανάτου γενομένου εἰς ἀπολύτρωσιν τῶν ἐπὶ τῇ πρώτῃ διαθήκῃ παραβάσεων, τὴν ἐπαγγελίαν λάβωσιν οἱ κεκλημένοι τῆς αἰωνίου κληρονομίας”. Βλ. J.R.Lucas, Offerer and Offering: Cyril of Alexandria on Jewish and Christian Sacrifice, Radboud Universiteit Nijmegen 2022, σελ. 120-121.
[145] Τὸ Ζοχὰρ δικαιολογεῖ τόσο τὴν συναλλαγὴ ποὺ ἔκανε ὁ Ἰσραὴλ μὲ τὸν Σατανᾶ ὅσο καὶ τὴν συναλλαγὴ ποὺ ὀφείλει καὶ ὁ ἄνθρωπος νὰ κάνει, ὥστε νὰ τὸν ἀφήνει ὁ Σατανᾶς ἀνενόχλητο, λέγοντας τὰ ἑξῆς: “Α popular saying goes like this: Throw a bone to a dog and he will lick the dust off your feet; here also, we give to the other side (ἐνν. τὸ Σατανᾶ) a goat and he is converted to be a defender”, στὸ zohar.com
[146] Βλ. Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιῶς κ. Σεραφείμ, Ὁμιλία στὸ ραδιοφωνικὸ σταθμὸ τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Πειραιῶς, μὲ τὴν ὁποία ἐνημερώνει τοὺς πιστοὺς γιὰ τὴ θρησκεία τοῦ Καμπαλισμοῦ, στὸ orthodoxianewsagency.gr καὶ Πειραιῶς Σεραφείμ: Οἱ Ὀρθόδοξοι εἴμαστε ἀντισιωνιστές, στὸ ikivotos.gr