ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (†)
54ον
Ἀνάλεκτα
Θέμα 14ον
Γ΄ «Περὶ Νηστείας»
Ὀρθόδοξος: Τήν νηστείαν πῶς τήν ἐννοεῖτε κ. Εὐαγγελικέ;
Εὐαγγελικός: Σχετικῶς μέ τήν νηστείαν ἔχω τήν ἑξῆς γνώμην. Ἡ ἐν τῇ Καινῇ Διαθήκῃ ὑπάρχουσα νηστεία εἶναι ἀποχή παντός φαγητοῦ καί προαιρετική.
Δέν δύναμαι λοιπόν νά παραδεχθῶ τό ὑποχρεωτικόν τῆς νηστείας εἰς ὡρισμένας ἡμέρας τοῦ ἔτους καί κυρίως ἐκεῖνο τό ἀκατανόητον καὶ κωμικόν, ὥστε νά νηστεύῃ τις ἀπό τό ἕνα πρᾶγμα καὶ νά τρώγῃ τό ἄλλο. Καί συγκεκριμένως: Νά νηστεύω τό ἔλαιον καὶ νά τρώγω τόν καρπόν τοῦ ἐλαιοδένδρου τήν ἐλαίαν.
Ὀρθόδοξος: Ἔχετε τήν γνώμην, κ. Εὐαγγελικέ, ὅτι ἡ ἐντολή νηστείας δι’ ὡρισμένας ἡμέρας τοῦ ἔτους ὑποχρεωτική ἀντίκειται κατ’ ἀρχήν πρός τό Πνεῦμα τῆς Γραφῆς;
Εὐαγγελικός: Βεβαιότατα.
Ὀρθόδοξος: Πῶς ὅμως ἐν τῇ Παλαιᾷ Διαθήκῃ εἶχε ὁρισθῆ ὑπό τοῦ Θεοῦ Λευϊτικ. 16,26, 30 ὡς ἡμέρα νηστείας ἡ ἡμέρα τοῦ ἐξιλασμοῦ, ἡ 10η δηλ. ἡμέρα τοῦ ἑβδόμου μηνός; Πλήν τῆς νηστείας ταύτης ὑπῆρχον ὡς γνωστόν καί ἄλλαι νηστεῖαι καθωρισμέναι ἰδέ Ζαχ. 7,5.
Εὐαγγελικος: Ὁ παλαιός Νόμος παρῆλθε καὶ οὐδεμίαν ὑποχρέωσιν ἔχομεν διά τάς νηστείας αὐτάς.
Ὀρθόδοξος: Δέν θέλω νά εἴπω ὅτι πρέπει νά τηρῶμεν τάς ἰδίας νηστείας τῶν Ἑβραίων. Βεβαίως αὗται παρῆλθον. Ἀλλά θέλω νά εἴπω ὅτι δέν ἀντίκειται κατ’ ἀρχήν ἡ ὑποχρεωτική νηστεία εἰς ὡρισμένας ἡμέρας τοῦ ἔτους πρός τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς, ἀφοῦ ἡ Παλ. Διαθήκη εἶναι καί αὐτή Γραφή καί ὁμιλεῖ περί ὑποχρεωτικῆς νηστείας.
Εὐαγγελικός: Ἐν τῇ Καινῇ ὅμως Διαθήκῃ δέν ὑπάρχει ὑποχρεωτική νηστεία, μόνον ἡ προαιρετική νηστεία ὑπάρχει. Ὁ Κύριος βεβαίως οὔτε ἀπαγόρευσε, οὔτε διέταξε νά νηστεύουν οἱ Χριστιανοί.
Ὀρθόδοξος: Ὅταν ὅμως ὁ ἴδιος ἐνήστευσε τεσσαράκοντα ἡμέρας οἱ δέ ἀπόστολοι νηστεύουν καὶ αὐτοί εἰς διαφόρους περιστάσεις, πῶς θεωρεῖτε δευτερεῦον τό ζήτημα τῆς νηστείας;
Εὐαγγελικός: Νηστείαν δέχομαι οὐχί ὑποχρεωτικήν, ἀλλά προαιρετικήν. Οὔτε οἱ ἀπόστολοι οὔτε οἱ πρῶτοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἐνομοθέτησαν νηστείαν ὡρισμένων ἡμερῶν. Ἡ νηστεία καὶ αὐτῆς τῆς Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς ἀναφέρεται ὑπό τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν, ἔργον τοῦ 4ου αἰῶνος μ.Χ.
Ὀρθόδοξος: Ὄχι κ. Εὐαγγελικέ. Ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καὶ Παρασκευῆς εἶναι ἀρχαιοτάτη ἀναφέρεται τό πρῶτον εἰς τήν Διδαχήν τῶν 12 Ἀποστόλων, τό ὁποῖον ἐγράφη ἀπό τό 100-160 μ.Χ.. Εἰς τό ὄγδοον κεφάλαιον ἀναφέρεται τό ἑξῆς ρητῶς: «ὑμεῖς δέ νηστεύσατε τετράδα καί Παρασκευήν». Ἐπίσης ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς, ὁ ὁποῖος ἔζησε 150-210 μ.Χ. εἰς τό ἔργον του Στρωματεῖς Ζ΄ κεφ. 12,5 ὁμιλεῖ καὶ οὗτος περί τῆς ὑποχρεωτικῆς νηστείας Τετάρτης καί Παρασκευῆς.
Μετά ταῦτα ἔρχονται οἱ ἄλλοι Πατέρες, οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν περί νηστείας πρό τοῦ Πάσχα, ἡ ὁποία δέν εἶχε καθορισθῆ παρά βαθμηδόν καί κατ’ ὀλίγον καθωρίσθη ὑπό τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Βλέπετε, κ. Εὐαγγελικέ, ὅτι ἡ καθωρισμένη νηστεία εἰς ὡρισμένας ἡμέρας δέν ἀντίκειται κατ’ ἀρχήν πρός τό πνεῦμα τῆς Γραφῆς, διότι ρητῶς ὁμιλεῖ ἡ Παλαιά Διαθήκη περί τούτου, ἤρχισε δέ ἀπό τοῦ 100 μ.Χ. διά τῆς Τετράδας καί Παρασκευῆς καὶ οὐχί κατά τόν 4ον αἰῶνα, ὅπως σεῖς λέγετε;
Πλήν αὐτοῦ διατί σᾶς ἀνησυχεῖ ἡ εἰς βραδύτερον χρόνον νομοθέτησις τῶν ὑποχρεωτικῶν νηστειῶν κατά τόν Τρίτον καὶ Τέταρτον αἰῶνα, ἀφοῦ καὶ τά βιβλία τῆς Ἁγ. Γραφῆς μέχρι τοῦ 5ου αἰῶνος δέν εἶχον γενικῶς ἀναγνωρισθῆ;
Εὐαγγελικός: Καλά αὐτά. Νηστεία ὅμως σημαίνει τελεία ἀποχή. Σεῖς ὅμως ποῦ στηρίζετε τήν νηστείαν, ὥστε νά τρώγῃ τις ὄσπρια κι’ ὄχι αὐγά, νά τρώγετε ἐλαίας ὄχι ἔλαιον. Εἰς τάς ἐλαίας δέν ὑπάρχει ἔλαιον;
Ὀρθόδοξος: Ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ, κ. Εὐαγγελικέ, ὑπάρχουν δύο εἴδη νηστειῶν, ἡ ἀλλαγή τοῦ φαγητοῦ καὶ ἡ πλήρης νηστεία. Τό πρῶτον εἶδος τῆς νηστείας ἀποχή ἀπό ὡρισμένου φαγητοῦ συνέστησε ὁ ἴδιος ὁ Θεός εἰς τόν πρῶτον Ἀδάμ, συνέστησε, δηλαδή εἰς αὐτόν τήν ἀποχήν καρποῦ ὡρισμένου δένδρου.
Τοῦτο σημαίνει ὅτι ἡ νηστεία ἐξ ὡρισμένων εἰδῶν ἔχει τήν ἀξίαν της, εἶναι ἡ πρώτη ἐντολή, ἡ παράβασις τῆς ὁποίας ἔφερε τό προπατορικόν ἁμάρτημα, τόν Χριστόν, τήν ἀπολύτρωσιν. Δεύτερον εἶδος νηστείας εἶναι τοῦ δευτέρου Ἀδάμ τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἀποχή ἐκ παντός φαγητοῦ. Ἡ Ἐκκλησία μας ἐφαρμόζει καί τάς δύο νηστείας ἀνέκαθεν.
Ὅταν λοιπόν ἡ Ἐκκλησία ἀπό τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων τῶν Ἀποστολικῶν, ὡς εἴδομεν, ὥρισεν ὡρισμένας ἡμέρας νηστειῶν τοῦ α΄ ἤ τοῦ β΄ εἴδους, διατί νά ἀρνηθῶ τήν νηστείαν ταύτην, ἀφοῦ α) κατ’ ἀρχήν, ὡς εἴπομεν, ἡ ἐντολή δι’ ὡρισμένας ἡμέρας νηστείας εἶναι Γραφική β) τό εἶδος τῆς νηστείας ταύτης τῆς ἀλλαγῆς τοῦ φαγητοῦ εἶναι τό πρῶτον εἶδος τῆς νηστείας τοῦ Θεοῦ πρός τόν Ἀδάμ καί γ) ἡ Ἐκκλησία ἡ ὁποία εἶχε τήν δύναμιν νά χωρίσῃ τά γνήσια βιβλία ἀπό τά νόθα τῆς Ἁγίας Γραφῆς μέ διέταξε νά ἐφαρμόσω τήν νηστείαν ταύτην. Διατί νά παρακούσω;
Συμπλήρωσις
Ἐν τῷ περί Χρίσματος θέματι παρελείφθη ἡ γνώμη τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου περί τοῦ Μυστηρίου τούτου. Παρατίθεται ἐνταῦθα.
Sacramemtum chrismatis…in genere visibilium signaculorum Sacrosanctum est, sicut ipse baptismus; sed potest esse et in hominibus pessimis, in operibus carnis vitam consumentibus et regnum caelorum non possessuris…Discerne ergo visibile sanctum sacramentum guod esse et in bonis et in malis potest, illis ad praemium, illis ad iudicium ab invisibili unctione caritatis, quae prorpia bonorum est. Migne PL, 43 342.
Ἑρμηνεία
«Τό μυστήριον τοῦ Χρίσματος ὡς πρός τά ὁρατά σημεῖα εἶναι ἁγιώτατον, ὅπως καί αὐτό τό ἴδιον τό βάπτισμα. Ἐν τούτοις δύναται νά τελεσθῇ καί εἰς ἁμαρτωλούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι καταναλίσκουν τήν ζωή των εἰς «ἔργα σαρκός» καί δέν πρόκειται νά κληρονομήσουν τήν βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Διάκρινε λοιπόν τά ὁρατά σημεῖα τοῦ ἁγίου μυστηρίου, τά ὁποῖα δύνανται νά τελῶνται καί εἰς ἀγαθούς καί εἰς κακούς, εἰς τούς μέν πρός ἀμοιβήν, εἰς τούς δέ πρός καταδίκην, ἀπό τήν ἀόρατον χρίσιν τῆς χάριτος, ἡ ὁποία παρέχεται μόνον εἰς τούς ἀγαθούς».
ΤΕΛΟΣ